چرخ تولید نیازمند روغن کاری

با این همه، تولید انجام می‌شود اما در تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی به خاک کشورمان مشخص شد دشمنان علیه تولید ایران دشمنی آشکار دارند و بمباران و حمله به شهرک‌های صنعتی به‌خوبی این موضوع را نشان داد. از سوی دیگر تحریم‌ها روی به‌روز شدن صنایع ایران تأثیر داشته. البته سیاست‌گذاری در داخل هم آن‌گونه که انتظار می‌رفت نبوده و باعث شده در کیفیت ماشین‌آلات تولیدی کشورمان تاثیر بگذارد. با وجود این‌که فناوری تولید در جهان با شتابی بی‌سابقه در حال تحول است و بسیاری از کشورها با اتکا به ماشین‌آلات هوشمند و خطوط تولید به‌روز، هزینه تمام‌شده خود را کاهش داده‌اند، بخش بزرگی از صنایع ایران همچنان با تجهیزات فرسوده و گاه متعلق به چند دهه پیش فعالیت می‌کنند. این عقب‌ماندگی فناورانه، از دلایل اصلی افت بهره‌وری در صنایع کشور به‌‌شمار می‌رود. بررسی‌ها نشان می‌دهند میانگین عمرماشین‌آلات در بسیاری از صنایع ایران از مرز ۱۵ تا۲۰سال گذشته است. در برخی فعالیت‌هانظیر نساجی، صنایع غذایی وقطعه‌سازی، ماشین‌آلاتی وجود دارد که حتی ۳۰ سال است در خطوط تولید باقی مانده‌اند درحالی‌که عمر مفید آنها از دید کارشناسان حدود ۱۰ تا ۱۲سال برآورد می‌شود. 
   
نوسازی ماشین‌آلات در بن‌بست مالی 
یکی از موانع جدی در مسیر نوسازی ماشین‌آلات، عدم دسترسی صنایع به منابع مالی مناسب و تسهیلات هدفمند است. در سال‌های اخیر، اگرچه طرح‌هایی مانند بازسازی و نوسازی صنایع کوچک و متوسط در دستور کار وزارت صمت قرار گرفت اما به‌دلیل محدود بودن منابع، نرخ بالای سود تسهیلات و فرآیندهای زمانبر بانکی، بسیاری از واحدها یا نتوانستند از این حمایت‌ها بهره‌مند شوند یا در میانه راه از ادامه مسیر منصرف شدند. همچنین به‌‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های وارداتی، امکان دسترسی به فناوری‌های نوین و ماشین‌آلات روز دنیا برای صنایع ایرانی دشوار شده است. واردات برخی تجهیزات استراتژیک، حتی در صورت تأمین مالی با موانع حقوقی و فنی مواجه می‌شود و این مسأله شکاف فناوری صنایع ایران با رقبای منطقه‌ای را عمیق‌تر کرده است. 
 
صنایع ایران از رشد فناوری عقب ماندند 
درسطح جهانی، تحولاتی مانند هوشمندسازی خطوط تولید، استفاده ازربات‌ها، اینترنت اشیا (IoT) در صنعت، چاپ سه‌بعدی و فناوری‌های دیجیتال در حال بازتعریف مدل‌های تولید هستند. این فناوری‌ها به کاهش ضایعات، افزایش سرعت تولید، سفارشی‌سازی محصولات و مهم‌تر از همه کاهش چشمگیر قیمت تمام‌شده منجر شده‌اند. در چنین شرایطی، صنایع ایران اگر نتوانند به‌سرعت خود را با این تحولات تطبیق دهند، نه‌‌تنها سهمی از بازارهای جهانی نخواهند داشت بلکه حتی بازار داخلی را نیز به تولیدکنندگان خارجی واگذار خواهند کرد. درواقع عقب‌ماندگی در نوسازی، به تهدیدی برای بقای واحدهای تولیدی بدل شده است. 
بر همین اساس، کارشناسان اقتصادی معتقدند چالش ماشین‌آلات فرسوده، نیازمند نگاهی فرابخشی و برنامه‌ای جامع بوده و تنها اعطای وام یا واردات چند خط تولید نو نمی‌تواند چاره‌ساز باشد. بنابراین لازم است دولت با مشارکت اتاق‌های بازرگانی، تشکل‌های صنعتی و بانک‌ها، یک نقشه ‌راه ملی برای نوسازی صنعتی تدوین کند که شامل شناسایی اولویت‌های صنعتی کشور در حوزه نوسازی، تسهیل واردات ماشین‌آلات و فناوری‌های روز و حمایت از تولید ماشین‌آلات داخلی باشد.  
 
صنعت و مشکل فرسودگی  
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به وضعیت نگران‌کننده تجهیزات تولید در کشور بیان کرد: فرسودگی گسترده ماشین‌آلات صنعتی به یکی از مهم‌ترین موانع ارتقای بهره‌وری، افزایش کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده تولید تبدیل شده است. در حال حاضر، بیش از نیمی از ماشین‌آلات مورد استفاده در صنایع کشور فرسوده هستند یا در آستانه از کارافتادگی قرار دارند که این نسبت در برخی بخش‌ها از جمله صنعت نساجی، لوازم خانگی، قطعه‌سازی و صنایع معدنی حتی به حدود ۷۰درصد نیز می‌رسد.  وی با اشاره به قدمت بالای تجهیزات در برخی کارخانه‌ها توضیح داد: در مواردی، همچنان از ماشین‌آلاتی استفاده می‌شود که قدمت آنها به دهه ۵۰ یا ۶۰ شمسی بازمی‌گردد. چنین تجهیزاتی دیگر از نظر بهره‌وری، دقت در تولید و توان رقابت با محصولات جهانی کارایی لازم را ندارند، دلایل این وضعیت در چند عامل اساسی خلاصه می‌شود که عبارتند از: تحریم‌های بین‌المللی که فرآیند واردات ماشین‌آلات نو و تأمین قطعات یدکی را با اختلال جدی مواجه کرده‌اند،محدودیت‌های ارزی و تورم که خرید تجهیزات جدید را برای بسیاری از بنگاه‌های صنعتی ناممکن ساخته‌اند و نبود سیاست‌های حمایتی هدفمند از سوی دولت که باعث شده نوسازی صنعتی در ایران به تأخیر بیفتد یا حتی متوقف شود. 
رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: فرسودگی تجهیزات تولید باعث کاهش راندمان تولید می‌شود، چراکه فرآیندها زمانبر و پر از توقف‌های مکرر است و اتلاف منابع به‌‌صورت گسترده رخ می‌دهد. همچنین هزینه‌های تعمیرات و نگهداری در واحدهای تولیدی به‌‌دلیل نیاز مستمر به خدمات فنی افزایش چشمگیری یافته است. از سوی دیگر دقت پایین ماشین‌آلات فرسوده باعث افت کیفیت محصولات نهایی شده و مصرف بالای انرژی و مواد اولیه به‌‌شدت بر قیمت تمام‌شده محصولات اثر منفی گذاشته است. در نتیجه، صنایع ایرانی توان رقابت با تولیدکنندگان خارجی را از دست داده‌اند و حضور در بازارهای صادراتی نیز روزبه‌روز دشوارتر می‌شود.  
   
راهکار عبور از مشکلات
شکوری برای عبور از بحران فرسودگی صنعتی پیشنهاد داد: تأسیس صندوق ملی نوسازی صنعت می‌تواند نقش مهمی در تأمین منابع مالی ارزان‌قیمت و بلندمدت برای خرید تجهیزات نو ایفا کند. این صندوق می‌تواند مشابه نمونه‌های موفق در آلمان یا چین، با حمایت دولت و مشارکت صندوق توسعه ملی، نظام بانکی و بازار سرمایه فعال شود. همچنین توسعه ابزارهای مالی مانند لیزینگ، به واحدهای تولیدی کوچک نیز امکان خواهد داد تا تجهیزات مورد نیاز خود را با مدل مالکیت تدریجی تأمین کنند. وی تصریح کرد: تدوین و اجرای مشوق‌های مالیاتی و تعرفه‌ای مانند اعمال استهلاک شتاب‌یافته برای ماشین‌آلات جدید، معافیت مالیاتی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو و همچنین کاهش تعرفه واردات ماشین‌آلات نو یا دست ‌دوم دارای استانداردهای معتبر بین‌المللی از اهمیت بالایی برخوردار است. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، ارتقای ظرفیت مهندسی معکوس و ایجاد ارتباط مؤثر میان دانشگاه، صنعت و سرمایه‌گذاران می‌تواند به بومی‌سازی تجهیزات و کاهش وابستگی به واردات کمک کند. 
   
تدوین سند ملی نوسازی صنعت 
وی تصریح کرد: وزارت صمت، سازمان برنامه و بودجه، اتاق‌های بازرگانی و تشکل‌های تخصصی باید با همکاری یکدیگر، سند ملی نوسازی تجهیزات صنعتی را تدوین کنند. این سند باید با اولویت‌دهی به صنایع صادرات‌محور و اشتغال‌زا اجرا شود. 
در نهایت، فرسودگی ماشین‌آلات تولیدی را باید یکی از عوامل پنهان اما تأثیرگذار در عقب‌ماندگی صنایع کشور دانست؛ چالشی که مستقیما بر بهره‌وری، کیفیت تولید، قیمت تمام‌شده و رقابت‌پذیری اثر می‌گذارد. اگرچه نوسازی صنعتی نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، سیاست‌گذاری هدفمند و دسترسی به فناوری روز است اما بی‌توجهی بیشتر به این مسأله تنها مسیر فرسایش بیشتر توان تولیدی کشور را هموار خواهد کرد. آینده صنعت ایران، در گرو تصمیمات امروز درباره نوسازی زیرساخت‌های تولید است.