مصرف انرژی مثل برق و باد

با این حال کارشناسان بر توقف مصرف مازوت در نیروگاه‌ها به دلیل آلاینده‌بودن تاکید دارند و می‌گویند باید به سمت استفاده از انرژی‌های پاک در تولید برق حرکت کرد‌. البته محمد عنایتی، پژوهشگر حوزه انرژی در این باره به جام‌جم می‌گوید: برخلاف فضای رسانه‌ای ایجادشده، مازوت یک سوخت مرسوم در دنیاست و کشورهایی مانند هلند، سوئد و آلمان مصرف سرانه بسیار بالاتری نسبت به ایران دارند. در‌صورتی که عملیات گوگردزدایی با فناوری روز انجام شود، مازوت می‌تواند بخشی از سبد سوخت صنایع و نیروگاه‌ها باقی بماند.وی با استناد به داده‌های اداره آمار کمیسیون اروپا افزود: شاخص سرانه مصرف‌سالانه مازوت درهلند ۵۶۷.۹لیتربه ازای هرنفردرسال است که این رقم درسوئد۴۲۰.۵، ایتالیا۱۰۲.۶، آلمان۸۳.۷، فرانسه۷۳ و در ایران ۹۲.۹لیتر به‌ازای هر نفر در سال است که نشان می‌دهد مصرف مازوت در ایران پایین‌تر از هلند یا سوئد است اما این سوخت به‌شکل غیرمنصفانه‌ای در رسانه‌ها «منفور» جلوه داده شده است. عنایتی تاکید کرد: اگر گوگرد مازوت در پالایشگاه‌ها استخراج شود، بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی حل خواهد شد  و حتی مازوت می‌تواند به‌عنوان سوخت جایگزین در برخی صنایع باقی بماند. 
   
نیروگاه‌های ایران؛ فرسوده و پرمصرف
براساس داده‌های شرکت توانیر، بازده متوسط نیروگاه‌های حرارتی ایران در محدوده ۳۷ تا ۳۸ درصد است. در کشورهای توسعه‌یافته، این عدد در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی به ۵۸ تا ۶۲درصد می‌رسد. این فاصله، به‌معنای اتلاف بخش بزرگی از انرژی ورودی و مصرف بی‌رویه سوخت‌های مایع است. 
مهدی هاشم‌زاده، پژوهشگر انرژی در این باره به جام‌جم گفت: اگر بازده نیروگاه‌ها فقط ۲۰ درصد افزایش یابد، حداقل ۱۰تا ۱۵میلیارد مترمکعب گاز در سال صرفه‌جویی می‌شود که این حجم می‌تواند به صادرات اختصاص یابد و میلیاردها دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد کند. 
براساس داده‌های شرکت برق حرارتی، سالانه حدود۹میلیارد لیتر مازوت و پنج‌میلیارد لیترگازوئیل درنیروگاه‌های ایران مصرف می‌شود. درزمستان۱۴۰۲مصرف روزانه مازوت به حدود ۹۰میلیون لیتر در روزهم رسید. این حجم مصرف نه‌تنها بار مالی دارد، بلکه موجب افزایش انتشار آلاینده‌ها، مخصوصا درکلانشهرها می‌شود.کارشناسان تاکید دارند که گازوئیل و مازوت، درصورت نبود فناوری گوگردزدایی، تبدیل به دشمن محیط‌زیست می‌شود. درعین حال،مصرف داخلی این سوخت‌ها مانع صادرات و درآمدزایی برای کشور شده است. 
   
هزینه واقعی تولید برق چقدر است؟
گزارش دیوان محاسبات کشور نشان می‌دهد هزینه تولید هر کیلووات‌ساعت برق در ایران بین ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ تومان است اما قیمت فروش به مشترکان خانگی، به‌طور متوسط ۱۲۰ تومان برآورد می‌شود. استفاده از گازوئیل و مازوت هزینه تولید را حتی تا ۲۵۰۰ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت افزایش می‌دهد. 
براساس گزارش‌های منتشرشده، در حوزه برق سالانه حدود ۳۵میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت می‌شود. این رقم شامل یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم است که به منظور کاهش هزینه‌های برق برای مصرف‌کنندگان ارائه می‌شود. علاوه بر این، طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، در سال ۲۰۲۲ میلادی، ایران ۶۲.۷میلیارد دلار یارانه مستقیم به مصرف سوخت‌های فسیلی اختصاص داده که از این میزان، ۱۳.۹میلیارد دلار به یارانه برق تعلق داشته است. 
این ارقام نشان‌دهنده بار مالی سنگینی است که دولت برای تأمین برق با قیمت یارانه‌ای متحمل می‌شود. با توجه به تفاوت قابل‌توجه بین هزینه تولید برق و قیمت فروش آن به مصرف‌کنندگان، بخش قابل‌توجهی از منابع مالی کشور صرف جبران این شکاف قیمتی می‌شود. 
به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۲، هزینه تولید هر کیلووات‌ساعت برق حرارتی بدون احتساب یارانه‌ها و با در نظر گرفتن هزینه‌های آلایندگی محیط‌زیستی، حدود ۷۲۳۸ تومان برآورد شده است‌؛ در حالی که قیمت فروش برق به مشترکان خانگی به‌طور متوسط حدود ۱۲۰ تومان است، که نشان‌دهنده یارانه‌ای بالغ بر ۹۰ درصد در قیمت برق مصرفی است. این میزان یارانه نه‌تنها فشار زیادی بر بودجه دولت وارد می‌کند، بلکه موجب کاهش انگیزه برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و زیربنایی می‌شود. کارشناسان معتقدند که اصلاح ساختار یارانه‌ها و افزایش بهره‌وری در تولید و مصرف برق می‌تواند به کاهش این بار مالی و بهبود وضعیت اقتصادی کشور کمک کند. 
   
راهکارهای کاهش مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها
برای کاهش اتکای پرهزینه و آلاینده نیروگاه‌های کشور به سوخت‌های مایع، مجموعه‌ای از اقدامات فنی، مدیریتی و سیاستی قابل اجراست. این اقدامات می‌تواند همزمان موجب کاهش مصرف مازوت و گازوئیل، بهبود راندمان نیروگاه‌ها، کاهش آلودگی هوا و افزایش درآمد ارزی کشور شود. 
یکی از مهم‌ترین راهکارها، تبدیل نیروگاه‌های گازی قدیمی به سیکل ترکیبی است. بازده نیروگاه‌های گازی معمولی حدود ۳۵ درصد است، در حالی که بازده نیروگاه‌های سیکل ترکیبی به بیش از ۵۸ درصد می‌رسد. کارشناسان انرژی معتقدند با اجرای برنامه ارتقای بازده نیروگاهی و افزایش راندمان فقط به ۵۰ درصد، می‌توان سالانه حداقل ۱۰ میلیارد مترمکعب در گاز طبیعی صرفه‌جویی کرد. این گاز می‌تواند برای مصرف در زمستان ذخیره‌سازی یا به کشورهای منطقه صادر شود و چند میلیارد دلار درآمد ایجاد کند. 
   
اصلاح تعرفه‌ها و بازپرداخت هزینه واقعی تولید
درحال حاضر، فروش برق با نرخ بسیار پایین به مشترکان، انگیزه لازم برای بهینه‌سازی تولید را از میان برده است. اصلاح تدریجی تعرفه‌ها و در نظر گرفتن یارانه هدفمند برای مشترکان کم‌مصرف باعث افزایش بهره‌وری کل سیستم می‌شود و فشار مصرف را کاهش می‌دهد. درکنار برنامه‌ریزی برای کاهش مصرف، باید به بهبود کیفیت سوخت هم توجه کرد و می‌توان از فناوری گوگردزدایی در نیروگاه بهره برد. در شرایط ناترازی سوخت، اولویت روشن‌بودن باید  با نیروگاه‌های با بازده بالا و سوخت گازی باشد. این اقدام نیازمند اصلاح شیوه فعلی مدیریت شبکه برق است که گاهی نیروگاه‌های پرمصرف را فقط به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی به شبکه فعال نگه می‌دارد. در حال حاضر، قراردادهای خرید تضمینی با نیروگاه‌ها بازده‌محور نیست. با طراحی قراردادهای جدیدی که مشوق راندمان بالا و سوخت کمتر باشند، سرمایه‌گذاران به سمت فناوری‌های بهینه سوق پیدا می‌کنند.قراردادهای خرید برق (PPA) فعلی در ایران براساس تولید و ظرفیت طراحی شده‌اند و به راندمان نیروگاه‌ها توجهی ندارند، بنابراین مشوقی برای صرفه‌جویی سوخت وجود ندارد. با اصلاح این قراردادها و افزودن شاخص‌هایی مانند بازده حرارتی و میزان مصرف سوخت، می‌توان سرمایه‌گذاران را به ارتقای بهره‌وری ترغیب کرد. تجربه کشورهایی مانند ترکیه و هند نشان داده که این اصلاحات، مصرف سوخت را کاهش و راندمان تولید برق را به‌طور ملموس افزایش می‌دهد. 
   
برنامه ملی نوسازی توربین‌ها و مشعل‌ها
بسیاری از توربین‌های نیروگاهی کشور مربوط به دهه ۶۰ و ۷۰شمسی است. ارتقای این توربین‌ها به مدل‌های جدید می‌تواند تا ۱۰ درصد راندمان نیروگاه‌ها را افزایش و مصرف سوخت را تا میلیاردها لیتر کاهش ‌دهد. مشعل‌های دوگانه‌سوز مدرن نیز درکاهش آلایندگی وسوخت مؤثرند.اگرچه مالیات برای نیروگاه‌های دولتی غیرعملی به‌نظر می‌رسد اما برای نیروگاه‌های غیردولتی یا خصوصی، اعمال مالیات بر مصرف سوخت مایع می‌تواند مشوقی برای ارتقای راندمان یا تبدیل سوخت باشد. درآمد این مالیات می‌تواند صرف توسعه شبکه گاز شود. در برخی مناطق کشور مانند آذربایجان غربی، اردبیل و ایلام امکان خرید برق از کشورهای همسایه با قیمت پایین‌تر وجود دارد. واردات هدفمند برق در پیک مصرف می‌تواند مصرف مازوت را در این مناطق تا ۳۰ درصد کاهش دهد و میزان صرفه‌جویی‌شده را صادر کرد. 
   
توسعه نیروگاه‌های دارای مانیتورینگ
بسیاری از نیروگاه‌ها مصرف سوخت و راندمان خود را به‌درستی ثبت نمی‌کنند‌؛ نصب سیستم‌های هوشمند پایش راندمان و مصرف(AI-based EMS)می‌تواندبه شفافیت، بهینه‌سازی وحتی رقابت درعملکردنیروگاه‌ها کمک کند.ساخت نیروگاه‌های گازی در محل استخراج گاز و نفت(نیروگاه‌های کنار چاه)باعث کاهش نیاز به انتقال سوخت، تلفات شبکه و حتی فراهم‌سازی برق برای صنایع نفت و گاز می‌شود. این طرح در میادین پارس جنوبی، گچساران و خوزستان اجرایی‌پذیر است. با اجرای ترکیبی این راهکار، می‌توان چشم‌اندازی خلق کرد که در آن نیروگاه‌های ایران نه‌تنها مازوت ‌نسوزانند، بلکه با بهره‌وری بالا، برق ارزان‌تر، هوای پاک‌تر و درآمد ارزی بیشتری برای کشور به همراه داشته باشند.