تا بی‌نهایت خمینی در یک اثر داستانی
«روح‌الله» عنوان کتابی است که هادی حکیمیان آن را براساس مستنداتی از زندگی امام خمینی(ره) با سبکی داستانی به رشته تحریر در آورده؛ کتابی که این روزها با دریافت تقریظ رهبرمعظم انقلاب بیشتر از گذشته برسر زبان‌ها افتاده است. حکیمیان در این اثر تلاش می‌کند ضمن پایبندی به مستندات تاریخی، زندگی مردی را به تصویر بکشد که نه‌تنها سرنوشت ایران بلکه جهان اسلام را تغییر داد و فضای جدیدی به روی امت اسلام گشود. گرچه روح‌الله در حوزه تاریخ انقلاب نوشته شده اما نثر آن با ادبیات داستانی در هم آمیخته است و نویسنده توانسته ضمن حفظ مستندات تاریخی، زندگی بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی را با نثری روان به مخاطب ارائه کند. در آستانه سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی، سراغ هادی حکیمیان رفتیم تا درباره کتابی که به‌گفته او به خاطر علاقه شخصی به شخصیت رهبر فقید انقلاب اسلامی آن را به رشته تحریر درآورده است، بیشتر بدانیم.
انگیزه شما از نگارش کتاب روح‌الله چه بود؟
به‌دلیل علاقه شخصی به امام‌خمینی(ره) به نگارش کتاب روی آوردم و تصمیم گرفتم کاری پژوهشی درباره زندگی ایشان را به سرانجام برسانم اما قصد نداشتم کاری پژوهشی و دانشگاهی به مخاطب ارائه کنم. زیرا در این صورت مخاطب اثر معدودی از دانشگاهیان، حوزویان و متخصصین بودند.
برای این‌که عموم مردم از این مستندات تاریخی بهره‌مند بشوند، از سبک داستانی استفاده کردم. با توجه به سابقه داستان‌نویسی و رمان‌نویسی که داشتم، به این سمت رفتم و تلاش کردم محتوای کتاب به‌سمت داستان و رمان برود. به‌همین دلیل از تکنیک‌های داستان و رمان نیز در آن استفاده شده است. به‌همین خاطر، روح‌الله که زندگینامه مستند امام‌خمینی(ره) است یک داستان‌واره و یک شبه‌رمان است. یعنی از تکنیک‌های معمول زندگینامه‌نویسی و داستان هم تا حد امکان در آن استفاده شده. سعی کردم که نثر روان و روایت خوبی داشته باشد که مخاطب عام هم بتواند آن را بخواند و با محتوای تاریخی کتاب ارتباط برقرار کند. به‌عنوان نویسنده کتاب می‌خواستم یک زن خانه‌دار یا کاسب بازاری درکنار دانش‌آموز، طلبه و دانشجو خواننده کتابم باشد و بدین ترتیب بتوانم با طیف وسیعی از مخاطبان ارتباط برقرار کنم.
انتخاب سبک نگارش داستانی، اثر روح‌الله را از یک کتاب تاریخی به کتابی داستانی برای عموم مردم تبدیل کرد. تلاش من این بود روایتگر داستانی باشم که از فضای خشک مستندگونه تاریخی فاصله داشته باشد.
شما درباره یک شخصیت تاریخی مؤثر در تاریخ ایران و جهان نوشتید. انتخاب سبک ادبیات داستانی و بهره‌مندی از تکنیک داستان‌نویسی شما را با مشکل روایت مستندات و اتکا به آن مواجه نکرد؟
به خودم اجازه ندادم در مورد زندگی امام خمینی از تخیل استفاده کنم. ولی فضاسازی و تصویرسازی که در نگارش داستان استفاده می‌شود و از تکنیک‌های معمول داستان‌نویسی است در آن به‌کار برده شده.
در زمان پژوهش درباره یک شخصیت معاصر تاریخی با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟
جمع‌آوری اطلاعات و تحقیق و پژوهش و در مرحله بعد نگارش کار نزدیک به ۶ سال به طول انجامید. طولانی‌شدن مدت‌زمان کار یک سوی ماجرای نگارش روح‌الله بود اما آنچه باید به آن اشاره کنم این است که امام خمینی(ره) از سال ۱۳۴۱ شمسی رسما وارد فعالیت‌های سیاسی می‌شوند و نهضت را آغاز می‌کنند. از این دوره به بعد حوادث و رخدادهای زندگی امام خمینی(ره) مسیر مشخصی را طی می‌کند، از یک مقطعی آغاز می‌شود و امام راحل به‌عنوان بزرگ‌ترین منتقد و مخالف حکومت پهلوی در انظار عموم مردم شناخته می‌شود. گزارش‌های مرتب و پیاپی ساواک و اطلاعاتی که در این زمینه موجود است، نشان‌دهنده روند منظم سیر مبارزات و زندگی سیاسی- اجتماعی امام است اما مسأله‌ای که باید به آن توجه می‌کردم و از قلم نیفتاد این است که قبل از دهه ۴۰ از زندگی روح‌الله الموسوی‌الخمینی چه می‌دانستیم؟
سختی کار به این مقطع تاریخی بازمی‌گشت؟
دقیقا همین‌طور است. این را که امام از یک مقطع سنی از اراک و خمین به قم آمده است باید در منابع تاریخی حوزه قم و زمانه شیخ عبدالکریم حائری یزدی جست‌وجو می‌کردم. آن زمان به دوره پهلوی اول بازمی‌گردد؛ زمانی که اطلاعات بسیار اندکی در کتاب‌ها و خاطرات، تاریخ شفاهی و اسناد وجود داشت. یافتن نکاتی که گویای زندگی امام در میان این اسناد باشد، صبر، حوصله، دقت و ریزبینی خاصی می‌طلبید. به همین دلیل پژوهش و تحقیق زمان زیادی را به خود اختصاص داد.
به‌نظر می‌رسد غیر از زمانبربودن پروژه و کم‌بودن اسناد و اطلاعات، در دسترس نبودن افراد معاصر امام نیز شما را با چالش جدی مواجه کرده بود؟
بله، افراد معاصر امام در دوران جوانی، نوجوانی و کودکی از دنیا رفته‌اند و از این منظر منبع موثقی برای ضبط ناگفته‌ها از زندگی امام وجود نداشت. به همین دلیل من به همه کتاب‌های تاریخی که ردپایی از امام خمینی در آن وجود داشت مراجعه کردم. حتی کتاب‌هایی را که طرفداران سلطنت پهلوی و مخالفان امام و انقلاب نوشته بودند نیز تورق کردم. چون نمی‌خواستم از یک زاویه به جریان امام و انقلاب نگاه کنم. به‌عنوان نویسنده باید نگاه جوان امروزی را نیز در نظر بگیرم. می‌خواستم جوان امروزی وقتی به پدیده امام و انقلاب و مبارزات انقلابی ایشان نگاه می‌کند قانع شود. به همین دلیل به منابع مختلف رجوع کردم، اسناد نشریات مختلف و خاطرات افراد گوناگون را خواندم، فیش‌‌برداری کردم و در روح‌الله از آن استفاده کردم. در ارجاعات کتاب روح‌الله، کتاب «پاسخ به تاریخ» و «مأموریت برای وطنم» که دیگران برای محمدرضا پهلوی نوشتند هم دیده می‌شوند. همچنین از کتاب اسدالله علم استفاده کردم. البته از مردم عادی جامعه مثل کسبه، معلمین، دانشجویان و دیگر افرادی که از قیام ۱۵ خرداد خاطره داشتند بهره بردم. تمام تلاش من این بود که به جریان انقلاب و امام خمینی(ره) از زوایای مختلف بپردازم و نگاه تک‌بعدی نداشته باشم.
در مدت ۶ ساله تحقیق و نگارش کتاب، از نیروی انسانی برای انجام کار بهره گرفتید یا به تنهایی روح‌الله را به سرانجام رساندید؟
من در تمام مدت به تنهایی مشغول تحقیق و نگارش کتاب بودم اما زمانی که کار به پایان رسید، دوستان انتشارات شهرستان ادب و آقای علی‌محمد مودب و همکاران ایشان در مؤسسه کمک کردند و قبل از چاپ نکات خوبی را بیان کردند. این نکته را هم عرض کنم که من کتاب را به سفارش هیچ‌کسی ننوشتم. این‌طور نبود که قرارداد بنویسم و وجهی دریافت کنم و کتاب را بنویسم بلکه بعد از اتمام نگارش کتاب دوستانم در شهرستان ادب زحمت چاپ کتاب را به عهده گرفتند.
تلاش شما برای ارائه تصویری شفاف از امام خمینی(ره) چه اندازه موفقیت‌آمیز بود؟
در شروع کار برای خود من هم خیلی مهم و جذاب بود که بتوانم امام را دقیق‌تر بشناسم. برای ما این‌طور جا افتاده بود که گویا ایشان قبل از سال ۱۳۴۱ تنها یک طلبه و مدرس حوزوی بودند که در حوزه فقه، اصول، تفسیر و فلسفه درس می‌دادند اما من اسنادی دیدم که امام در دوره مصدق مردم را به شرکت در انتخابات تشویق می‌کنند و می‌فرمایند که فلان شخص انسان صالحی است، به او رأی بدهید. اینجا مشخص می‌شود که تشویق به شرکت در انتخابات برای دوران پس از استقرار جمهوری اسلامی نبوده است.
یکی دیگر از مسائلی که مهم بود و باید آن را بیان کنم، مسأله دشمنی با اسرائیل است. این‌گونه نیست که اگر انقلاب پیروز نمی‌شد مردم ایران با اسرائیل مشکلی نداشتند؛ موضعگیری علیه رژیم غاصب اسرائیل از قبل آغاز نهضت و انقلاب وجود داشته است. مسأله فلسطین و دشمنی با اسرائیل از قبل در ذهن امام وجود داشته است. یا مسأله حساسیت امام نسبت به بیگانگان بسیار جالب بود. در جریان جنگ جهانی اول که ایران توسط قوای روس و انگلیس اشغال می‌شود، امام نوجوان بودند اما در مرور خاطرات، موضعگیری امام در این رابطه بیان شده است. این روحیه استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی همراه با روحیه وطن‌دوستی امام و علاقه به استقلال وطن از همان نوجوانی با ایشان همراه بوده است. موضع‌گیری‌های امام در دوره پهلوی اول در‌خصوص سیاست‌های مذهب‌ستیزانه رضاخان مانند ماجرای کشف حجاب، ممنوعیت عزاداری و روضه‌خوانی برای امام حسین(ع) مشاهده شده و اسناد آن در این کتاب آمده است. همچنین در جریان جنگ جهانی دوم که مصادف با اشغال ایران است، امام اولین کتاب خود را با عنوان کشف‌الاسرار به زبان فارسی می‌نویسد و در آن در برابر اشغال ایران توسط بیگانگان و جریان‌های ضد دین و مذهب موضعگیری می‌کند.
در خلال نوشتن کتاب چه نکته‌ای از زندگی امام(ره) روایت جدیدی از شخصیت ایشان را برای شما به‌عنوان نویسنده به تصویر کشید؟
در لحظه لحظه نگارش کتاب، یک نکته از زندگی امام(ره) برایم پررنگ‌تر و جذاب‌تر می‌شد و آن بعد عرفانی شخصیت ایشان بود. طبق روایت‌های تاریخی معاصر، ایشان را فقیه، حکیم، فیلسوف، مفسر قرآن و مدرس حوزه شناخته‌ایم. روح‌الله خمینی(ره) شخصیتی سیاسی بودند که مردم را برای سرنگونی حکومت شاهنشاهی همراه خود کردند اما این شخصیت با همه ویژگی‌های سیاسی و علمی‌ای که بیان شد، فردی عارف بودند. این بعد شخصیت ایشان برای من خیلی جالب بود. هرچه جلوتر رفتم دیدم بعد عرفانی مرحوم امام بر سایر ابعاد شخصیتی ایشان سایه می‌اندازد. امام(ره) در جریان مبارزات انقلابی و حتی دوران دفاع‌مقدس به‌شدت تحت تأثیر اندیشه عرفانی خود هستند.
در «روح‌الله» چقدر این بعد عرفانی به چشم مخاطب می‌آید؟
تلاش کردم از این بعد غفلت نکنم و در سایه قرار نگیرد. مثلا سال ۵۶ وقتی حاج‌آقا مصطفی از دنیا می‌روند با وجود این‌که فرزند ارشد امام بودند اما ایشان برنامه‌های درسی و فعالیت‌های سیاسی خودشان را تعطیل نمی‌کنند و خللی در روند کارهای مرحوم امام به‌وجود نمی‌آید. این تنها از یک نگاه و منش عارفانه برمی‌آید. امام(ره) درگذشت آقامصطفی را نه به‌عنوان یک مصیبت که از الطاف خفیه الهی می‌دانند. در ماجرای شهادت نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور با همین نگاه عارفانه و طمأنینه قلبی کشور را در اوج جنگ و نفاق اداره می‌کنند. به‌نظر من همین شخصیت عارف امام باعث شد کشور در اوج تحریم، جنگ، ترور و مشکلات اداره شود و ایران از یک بحران سخت عبور داده شده و به یک نقطه محکم و بازگشت‌ناپذیر برسد.
با توجه به اهمیت انتشار آثاری با رویکرد مستندنگاری درباره شخصیت‌های تاریخی معاصر که به شکل‌گیری فهم عمومی نسبت به رویدادهای تاریخی و سیاسی می‌انجامد، چه توصیه‌ای برای نویسندگان نسل جدید دارید؟
البته هر نویسنده دغدغه خود را دارد و نمی‌توان نسخه واحدی برای همه پیچید اما نکته‌ای که هست این است که ما در حوزه پرتره‌نگاری و به‌عبارتی تک‌نگاری با ادبیات داستانی و سبک رمان‌نویسی اثر کم داریم. نیاز داریم درباره رجال و شخصیت‌های تاریخ‌ساز بنویسیم.
افرادی که تفکر آنان در سرنوشت جامعه مؤثر بوده باید معرفی شوند. سرداران و شخصیت‌هایی که در استقلال و حفظ تمامیت ارضی کشور نقش داشته‌اند باید بیشتر شناخته شوند. متأسفانه در این زمینه برندسازی نمی‌کنیم و این‌گونه است که نسل جوان و نوجوان ما قهرمان خود را از بین فوتبالیست‌های غربی و بازیگران سینما انتخاب می‌کند! باید قهرمانان وطنی را به جوانان معرفی کنیم.
به‌دلیل علاقه شخصی به امام‌خمینی(ره) به نگارش کتاب روی آوردم و تصمیم گرفتم کاری پژوهشی درباره زندگی ایشان را به سرانجام برسانم اما قصد نداشتم کاری پژوهشی و دانشگاهی به مخاطب ارائه کنم. زیرا در این صورت مخاطب اثر معدودی از دانشگاهیان، حوزویان و متخصصین بودند.
برای این‌که عموم مردم از این مستندات تاریخی بهره‌مند بشوند، از سبک داستانی استفاده کردم. با توجه به سابقه داستان‌نویسی و رمان‌نویسی که داشتم، به این سمت رفتم و تلاش کردم محتوای کتاب به‌سمت داستان و رمان برود. به‌همین دلیل از تکنیک‌های داستان و رمان نیز در آن استفاده شده است. به‌همین خاطر، روح‌الله که زندگینامه مستند امام‌خمینی(ره) است یک داستان‌واره و یک شبه‌رمان است. یعنی از تکنیک‌های معمول زندگینامه‌نویسی و داستان هم تا حد امکان در آن استفاده شده. سعی کردم که نثر روان و روایت خوبی داشته باشد که مخاطب عام هم بتواند آن را بخواند و با محتوای تاریخی کتاب ارتباط برقرار کند. به‌عنوان نویسنده کتاب می‌خواستم یک زن خانه‌دار یا کاسب بازاری درکنار دانش‌آموز، طلبه و دانشجو خواننده کتابم باشد و بدین ترتیب بتوانم با طیف وسیعی از مخاطبان ارتباط برقرار کنم.
انتخاب سبک نگارش داستانی، اثر روح‌الله را از یک کتاب تاریخی به کتابی داستانی برای عموم مردم تبدیل کرد. تلاش من این بود روایتگر داستانی باشم که از فضای خشک مستندگونه تاریخی فاصله داشته باشد.
شما درباره یک شخصیت تاریخی مؤثر در تاریخ ایران و جهان نوشتید. انتخاب سبک ادبیات داستانی و بهره‌مندی از تکنیک داستان‌نویسی شما را با مشکل روایت مستندات و اتکا به آن مواجه نکرد؟
به خودم اجازه ندادم در مورد زندگی امام خمینی از تخیل استفاده کنم. ولی فضاسازی و تصویرسازی که در نگارش داستان استفاده می‌شود و از تکنیک‌های معمول داستان‌نویسی است در آن به‌کار برده شده.
در زمان پژوهش درباره یک شخصیت معاصر تاریخی با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟
جمع‌آوری اطلاعات و تحقیق و پژوهش و در مرحله بعد نگارش کار نزدیک به ۶ سال به طول انجامید. طولانی‌شدن مدت‌زمان کار یک سوی ماجرای نگارش روح‌الله بود اما آنچه باید به آن اشاره کنم این است که امام خمینی(ره) از سال ۱۳۴۱ شمسی رسما وارد فعالیت‌های سیاسی می‌شوند و نهضت را آغاز می‌کنند. از این دوره به بعد حوادث و رخدادهای زندگی امام خمینی(ره) مسیر مشخصی را طی می‌کند، از یک مقطعی آغاز می‌شود و امام راحل به‌عنوان بزرگ‌ترین منتقد و مخالف حکومت پهلوی در انظار عموم مردم شناخته می‌شود. گزارش‌های مرتب و پیاپی ساواک و اطلاعاتی که در این زمینه موجود است، نشان‌دهنده روند منظم سیر مبارزات و زندگی سیاسی- اجتماعی امام است اما مسأله‌ای که باید به آن توجه می‌کردم و از قلم نیفتاد این است که قبل از دهه ۴۰ از زندگی روح‌الله الموسوی‌الخمینی چه می‌دانستیم؟
سختی کار به این مقطع تاریخی بازمی‌گشت؟
دقیقا همین‌طور است. این را که امام از یک مقطع سنی از اراک و خمین به قم آمده است باید در منابع تاریخی حوزه قم و زمانه شیخ عبدالکریم حائری یزدی جست‌وجو می‌کردم. آن زمان به دوره پهلوی اول بازمی‌گردد؛ زمانی که اطلاعات بسیار اندکی در کتاب‌ها و خاطرات، تاریخ شفاهی و اسناد وجود داشت. یافتن نکاتی که گویای زندگی امام در میان این اسناد باشد، صبر، حوصله، دقت و ریزبینی خاصی می‌طلبید. به همین دلیل پژوهش و تحقیق زمان زیادی را به خود اختصاص داد.
به‌نظر می‌رسد غیر از زمانبربودن پروژه و کم‌بودن اسناد و اطلاعات، در دسترس نبودن افراد معاصر امام نیز شما را با چالش جدی مواجه کرده بود؟
بله، افراد معاصر امام در دوران جوانی، نوجوانی و کودکی از دنیا رفته‌اند و از این منظر منبع موثقی برای ضبط ناگفته‌ها از زندگی امام وجود نداشت. به همین دلیل من به همه کتاب‌های تاریخی که ردپایی از امام خمینی در آن وجود داشت مراجعه کردم. حتی کتاب‌هایی را که طرفداران سلطنت پهلوی و مخالفان امام و انقلاب نوشته بودند نیز تورق کردم. چون نمی‌خواستم از یک زاویه به جریان امام و انقلاب نگاه کنم. به‌عنوان نویسنده باید نگاه جوان امروزی را نیز در نظر بگیرم. می‌خواستم جوان امروزی وقتی به پدیده امام و انقلاب و مبارزات انقلابی ایشان نگاه می‌کند قانع شود. به همین دلیل به منابع مختلف رجوع کردم، اسناد نشریات مختلف و خاطرات افراد گوناگون را خواندم، فیش‌‌برداری کردم و در روح‌الله از آن استفاده کردم. در ارجاعات کتاب روح‌الله، کتاب «پاسخ به تاریخ» و «مأموریت برای وطنم» که دیگران برای محمدرضا پهلوی نوشتند هم دیده می‌شوند. همچنین از کتاب اسدالله علم استفاده کردم. البته از مردم عادی جامعه مثل کسبه، معلمین، دانشجویان و دیگر افرادی که از قیام ۱۵ خرداد خاطره داشتند بهره بردم. تمام تلاش من این بود که به جریان انقلاب و امام خمینی(ره) از زوایای مختلف بپردازم و نگاه تک‌بعدی نداشته باشم.
در مدت ۶ ساله تحقیق و نگارش کتاب، از نیروی انسانی برای انجام کار بهره گرفتید یا به تنهایی روح‌الله را به سرانجام رساندید؟
من در تمام مدت به تنهایی مشغول تحقیق و نگارش کتاب بودم اما زمانی که کار به پایان رسید، دوستان انتشارات شهرستان ادب و آقای علی‌محمد مودب و همکاران ایشان در مؤسسه کمک کردند و قبل از چاپ نکات خوبی را بیان کردند. این نکته را هم عرض کنم که من کتاب را به سفارش هیچ‌کسی ننوشتم. این‌طور نبود که قرارداد بنویسم و وجهی دریافت کنم و کتاب را بنویسم بلکه بعد از اتمام نگارش کتاب دوستانم در شهرستان ادب زحمت چاپ کتاب را به عهده گرفتند.
تلاش شما برای ارائه تصویری شفاف از امام خمینی(ره) چه اندازه موفقیت‌آمیز بود؟
در شروع کار برای خود من هم خیلی مهم و جذاب بود که بتوانم امام را دقیق‌تر بشناسم. برای ما این‌طور جا افتاده بود که گویا ایشان قبل از سال ۱۳۴۱ تنها یک طلبه و مدرس حوزوی بودند که در حوزه فقه، اصول، تفسیر و فلسفه درس می‌دادند اما من اسنادی دیدم که امام در دوره مصدق مردم را به شرکت در انتخابات تشویق می‌کنند و می‌فرمایند که فلان شخص انسان صالحی است، به او رأی بدهید. اینجا مشخص می‌شود که تشویق به شرکت در انتخابات برای دوران پس از استقرار جمهوری اسلامی نبوده است.
یکی دیگر از مسائلی که مهم بود و باید آن را بیان کنم، مسأله دشمنی با اسرائیل است. این‌گونه نیست که اگر انقلاب پیروز نمی‌شد مردم ایران با اسرائیل مشکلی نداشتند؛ موضعگیری علیه رژیم غاصب اسرائیل از قبل آغاز نهضت و انقلاب وجود داشته است. مسأله فلسطین و دشمنی با اسرائیل از قبل در ذهن امام وجود داشته است. یا مسأله حساسیت امام نسبت به بیگانگان بسیار جالب بود. در جریان جنگ جهانی اول که ایران توسط قوای روس و انگلیس اشغال می‌شود، امام نوجوان بودند اما در مرور خاطرات، موضعگیری امام در این رابطه بیان شده است. این روحیه استکبارستیزی و ظلم‌ستیزی همراه با روحیه وطن‌دوستی امام و علاقه به استقلال وطن از همان نوجوانی با ایشان همراه بوده است. موضع‌گیری‌های امام در دوره پهلوی اول در‌خصوص سیاست‌های مذهب‌ستیزانه رضاخان مانند ماجرای کشف حجاب، ممنوعیت عزاداری و روضه‌خوانی برای امام حسین(ع) مشاهده شده و اسناد آن در این کتاب آمده است. همچنین در جریان جنگ جهانی دوم که مصادف با اشغال ایران است، امام اولین کتاب خود را با عنوان کشف‌الاسرار به زبان فارسی می‌نویسد و در آن در برابر اشغال ایران توسط بیگانگان و جریان‌های ضد دین و مذهب موضعگیری می‌کند.
در خلال نوشتن کتاب چه نکته‌ای از زندگی امام(ره) روایت جدیدی از شخصیت ایشان را برای شما به‌عنوان نویسنده به تصویر کشید؟
در لحظه لحظه نگارش کتاب، یک نکته از زندگی امام(ره) برایم پررنگ‌تر و جذاب‌تر می‌شد و آن بعد عرفانی شخصیت ایشان بود. طبق روایت‌های تاریخی معاصر، ایشان را فقیه، حکیم، فیلسوف، مفسر قرآن و مدرس حوزه شناخته‌ایم. روح‌الله خمینی(ره) شخصیتی سیاسی بودند که مردم را برای سرنگونی حکومت شاهنشاهی همراه خود کردند اما این شخصیت با همه ویژگی‌های سیاسی و علمی‌ای که بیان شد، فردی عارف بودند. این بعد شخصیت ایشان برای من خیلی جالب بود. هرچه جلوتر رفتم دیدم بعد عرفانی مرحوم امام بر سایر ابعاد شخصیتی ایشان سایه می‌اندازد. امام(ره) در جریان مبارزات انقلابی و حتی دوران دفاع‌مقدس به‌شدت تحت تأثیر اندیشه عرفانی خود هستند.
در «روح‌الله» چقدر این بعد عرفانی به چشم مخاطب می‌آید؟
تلاش کردم از این بعد غفلت نکنم و در سایه قرار نگیرد. مثلا سال ۵۶ وقتی حاج‌آقا مصطفی از دنیا می‌روند با وجود این‌که فرزند ارشد امام بودند اما ایشان برنامه‌های درسی و فعالیت‌های سیاسی خودشان را تعطیل نمی‌کنند و خللی در روند کارهای مرحوم امام به‌وجود نمی‌آید. این تنها از یک نگاه و منش عارفانه برمی‌آید. امام(ره) درگذشت آقامصطفی را نه به‌عنوان یک مصیبت که از الطاف خفیه الهی می‌دانند. در ماجرای شهادت نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور با همین نگاه عارفانه و طمأنینه قلبی کشور را در اوج جنگ و نفاق اداره می‌کنند. به‌نظر من همین شخصیت عارف امام باعث شد کشور در اوج تحریم، جنگ، ترور و مشکلات اداره شود و ایران از یک بحران سخت عبور داده شده و به یک نقطه محکم و بازگشت‌ناپذیر برسد.
با توجه به اهمیت انتشار آثاری با رویکرد مستندنگاری درباره شخصیت‌های تاریخی معاصر که به شکل‌گیری فهم عمومی نسبت به رویدادهای تاریخی و سیاسی می‌انجامد، چه توصیه‌ای برای نویسندگان نسل جدید دارید؟
البته هر نویسنده دغدغه خود را دارد و نمی‌توان نسخه واحدی برای همه پیچید اما نکته‌ای که هست این است که ما در حوزه پرتره‌نگاری و به‌عبارتی تک‌نگاری با ادبیات داستانی و سبک رمان‌نویسی اثر کم داریم. نیاز داریم درباره رجال و شخصیت‌های تاریخ‌ساز بنویسیم.
افرادی که تفکر آنان در سرنوشت جامعه مؤثر بوده باید معرفی شوند. سرداران و شخصیت‌هایی که در استقلال و حفظ تمامیت ارضی کشور نقش داشته‌اند باید بیشتر شناخته شوند. متأسفانه در این زمینه برندسازی نمی‌کنیم و این‌گونه است که نسل جوان و نوجوان ما قهرمان خود را از بین فوتبالیست‌های غربی و بازیگران سینما انتخاب می‌کند! باید قهرمانان وطنی را به جوانان معرفی کنیم.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
در گفتوگو «جامجم» با محمدرضا باهنر عضو تشخیص مجمع تشخیص مصلت نظام مطرح شد
تحمیل آتش‌بس به متجاوز
محمود قماطی، نائبرئیس شورای سیاسی حزبالله در گفتوگوی اختصاصی با «جامجم»:
راه مقاومت را با ثباتقدم افزونتری دنبال می‌کنیم
صریح و بیپرده با علیرضا خانی عضو سابق هیأت مدیره استقلال