در آیین افتتاحیه این مجمع دکترعباس عراقچی، وزیر امور خارجه به‌عنوان میزبان این نشست به ایراد سخنرانی پرداخت که در آن راهبرد کلان سیاست‌خارجی کشور درمواجهه باپرونده‌های مختلف رابیان کردوسپس دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان دیدگاه خود رادرخصوص نوع نگاه دولت به روندهای جهانی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران و نکاتی درخصوص گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران وآمریکا و پرونده هسته‌ای ایران انجام داد. در خاورمیانه‌ای که رقابت‌های ژئوپلیتیکی، درگیری‌های منطقه‌ای و مداخلات خارجی آن را به منطقه‌ای پرتنش تبدیل کرده، جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ سیاست «تنش صفر» با کشورهای همسایه، رویکردی هوشمندانه و عمل‌گرایانه را در پیش گرفته است؛ سیاستی که بر تقویت روابط دیپلماتیک، کاهش تنش‌ها و گسترش همکاری‌های اقتصادی و امنیتی میان کشورهای همسایه و منطقه استوار است.
دیدارهای اخیر و متعدد عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان با مقامات کشورهای همسایه و همچنین محتوای بیانیه دیروز وی در مجمع گفت‌وگوهای تهران را باید در راستای دستیابی به همین هدف مورد بررسی و تحلیل قرار داد. در ماه‌های گذشته جمهوری اسلامی ایران با اجرای سیاست تنش صفر، گام‌های بلندی را برای تقویت روابط با کشورهای همسایه و ایجاد ثبات در منطقه غرب آسیا برداشته است. این سیاست که بر گفت‌وگو، کاهش تنش و همکاری اقتصادی و امنیتی متمرکز است، در دیدارهای اخیر عباس عراقچی، به‌وضوح دیده می‌شود.
سنتی ۴۰ساله در خدمت دیپلماسی نوین
مجمع گفت‌وگوی تهران که ریشه در کنفرانس‌های خلیج‌فارس، آسیای مرکزی، قفقاز و افغانستان دارد، اکنون به‌عنوان یک سکوی جامع و بازتعریف‌شده، جایگاهی بی‌بدیل در دیپلماسی ایران یافته است. این رویداد که پس از وقفه‌ای یک‌ساله به‌دلیل فقدان شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان برگزار می‌شود، امسال با حضور ۲۰۰ هیأت خارجی از ۵۳ کشور، شامل وزرای خارجه، سفرا، مقامات سابق و اندیشمندانی از مناطق مختلف جهان، از جمله کشورهای خلیج فارس اروپا، آسیا و حتی آمریکای شمالی، بار دیگر قدرت نرم ایران را به نمایش می‌گذارد.
بیانیه عراقچی؛ تعهدی به صلح و عدالت
مجمع گفت‌وگوهای تهران که دیروز با حضور ۲۰۰مهمان خارجی از کشورهای مختلف برگزار شد، بستری کلیدی برای نمایش سیاست تنش صفر ایران بود. عباس عراقچی در سخنرانی افتتاحیه این مجمع، بر لزوم دستیابی به توافقی عادلانه و متوازن در مذاکرات هسته‌ای تأکید و اظهار کرد: «ما خواهان توافقی عادلانه و متوازن هستیم؛ توافقی که در چهارچوب معاهده ان‌پی‌تی، با احترام کامل به حقوق هسته‌ای ایران شکل گرفته و به‌طور عینی رفع جامع تحریم‌ها را تضمین کند.» او افزود که چنین توافقی می‌تواند «منافع طرفین را تأمین و به تحکیم صلح، امنیت و ثبات در منطقه کمک کند». عراقچی همچنین به فاجعه غزه اشاره کرد و «سکوت جهانی» در برابر آن را «تکان‌دهنده» خواند که این امر نشان‌دهنده موضع ایران در حمایت از مسائل انسانی و عدالت منطقه‌ای است. این بیانیه که در حضور مقامات ارشد منطقه‌ای و بین‌المللی ایراد شد، نه‌فقط تعهد ایران به دیپلماسی سازنده را نشان داد، بلکه بر نقش تهران به‌عنوان یک بازیگر مسئول در ترویج صلح تأکید کرد. مجمع گفت‌وگوهای تهران، با گردهم‌آوردن اندیشمندان و سیاستمداران، به ایران فرصت داد تا سیاست تنش صفر را در سطحی گسترده معرفی کند و از دیپلماسی عمومی برای تقویت روابط با همسایگان بهره‌مند‌شود.
در مسیر سیاست تنش صفر
دیدارهای روز‌های گذشته عراقچی با مقامات کشورهای همسایه از جمله تاجیکستان، ارمنستان و افغانستان، نمونه بارزی از دیپلماسی فعال ایران است که توسط وزارت خارجه کشورمان در حال پیگیری است. در ۲۷اردیبهشت، عراقچی با سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه تاجیکستان، دیدار کرد. این دیدار بر گسترش همکاری‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، به‌ویژه در چهارچوب سازمان همکاری‌های شانگهای، متمرکز بود. در همان روز، عراقچی با آرمن گریگوریان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ارمنستان، گفت‌وگو و برتسریع روند تکمیل پروژه‌های زیرساختی مانند کریدور شمال ــ جنوب، که ایران و ارمنستان را به بازارهای جهانی متصل می‌کند، تأکید کرد. این دیدارها نشان‌دهنده تعهد ایران به تقویت روابط با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز است؛ مناطقی که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و منافع مشترک در اولویت دیپلماسی تهران قرار گرفته‌اند. همچنین، دیدار عراقچی با مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه امارت اسلامی افغانستان، در حاشیه مجمع گفت‌وگوهای تهران برگزار شد. این دیدار به حل اختلافات مرزی، مدیریت منابع آب و گسترش تجارت دوجانبه اختصاص داشت. حضور متقی در تهران، به‌‌رغم چالش‌های سیاسی میان دو کشور، نشان‌دهنده تمایل ایران به تعامل سازنده با همسایه شرقی خود است.
همچنین در راستای پیشبرد سیاست فوق در دستگاه دیپلماسی کشور باید به دیدار مهم سیدعباس عراقچی با فیصل‌بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، در جده اشاره داشت. وزیر امور خارجه کشورمان در این سفر بر رایزنی با کشورهای منطقه درخصوص محتوای گفت‌وگوهای هسته‌ای با آمریکا تاکید و این رویکرد را در راستای اعتمادسازی و ایجاد شفافیت تحلیل کرد. همچنین دیدار عراقچی با پادشاه و وزیر امورخارجه اردن در مهرماه سال گذشته را باید در ارتباط با تعمیق و گسترش گفتمان تنش صفر با همسایگان مورد توجه قرار داد. وزرای خارجه دو کشور اعلام کردند اعتقاد راسخ ایران و اردن این است که نیازمند همبستگی قاطع و اقدام جمعی برای توقف تجاوزات و جنایات، حفاظت از جان بی‌گناهان و حراست از امنیت و ثبات منطقه‌هستند.
همچنین سفر عراقچی به پاکستان و دهلی‌نو در ماه‌جاری میلادی نیز نمونه دیگری از دیپلماسی فعال ایران است. وی که به‌عنوان میانجی برای کاهش تنش میان اسلام‌آباد و دهلی‌نو پس از بالا گرفتن تنش‌ها به شبه‌قاره سفر کرده تلاش کرد تا تأثیر مثبتی بر روند مذاکرات آتش‌بس و کاهش تنش میان دو پایتخت داشته باشد. این امر نشان‌دهنده گسترش دامنه سیاست تنش صفر به جنوب آسیاست. در همین رابطه وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگوی تلفنی با هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه ضمن صحبت درخصوص مسائل دوجانبه، گزارشی را درخصوص گفت‌وگوهای ایران و آمریکا بر سر موضوع هسته‌ای ارائه کرد. روابط ایران و ترکیه، با وجود تنش‌های مقطعی در مسیر بهبود قرار دارد. همچنین برگزاری نشست سیاسی هیأت ایرانی و تروئیکای اروپایی در استانبول نشانه دیگری از اعتمادسازی و گسترش روابط میان دو همسایه کلیدی و قدرتمند در منطقه غرب آسیا است.
سیاست تنش صفر در برابر چالش‌ها
سیاست تنش صفر ایران در حالی اجرا می‌شود که خاورمیانه با چالش‌هایی مانند درگیری‌های فلسطین ــ رژیم‌صهیونیستی، بحران یمن و تنش‌های ایران و آمریکا مواجه است. با این حال، ایران سعی دارد با تمرکز بر دیپلماسی، از تشدید تنش‌های بیشتر جلوگیری کند.همکاری‌های اقتصادی نیز نقطه قوت این سیاست است. توافق‌های تجاری با عراق، قطر و عمان، مطمئنا به اقتصاد منطقه‌ای و دو یا چندجانبه میان کشورها کمک می‌کند. دیدارهای اخیر با مقامات تاجیکستان و ارمنستان نیز بر پروژه‌های اقتصادی مانند کریدورهای حمل‌ونقل متمرکز بود.
ایران، پیشگام دیپلماسی منطقه‌ای
سیاست تنش صفر ایران، با تکیه بر دیپلماسی پویای وزارت‌خارجه از یک‌سو و موضعگیری این دستگاه در بیانیه وزیر امور خارجه که در مجمع گفت‌وگوهای تهران بیان شد، نشان‌دهنده عزم تهران برای ایجاد ثبات در غرب آسیا و مناطق همجوار است. دیدارهای اخیر با مقامات تاجیکستان،ارمنستان و افغانستان، همراه با میزبانی ۲۰۰ مهمان خارجی در مجمع گفت‌وگوهای تهران و نشست سه‌جانبه میان وزرای خارجه ایران، قطر و عمان در حاشیه گفت‌وگوهای تهران، گواهی بر تعهد تهران به همکاری و همزیستی مسالمت‌آمیز است.بیانیه عراقچی، با تأکید بر توافقی عادلانه و رفع‌تحریم‌ها، نه‌تنها موضع ایران در مذاکرات هسته‌ای را روشن کرد، بلکه تاکیدی بر نقش تهران در ترویج صلح و امنیت منطقه‌ای داشت. در منطقه‌ای که قدرت‌های خارجی اغلب به دنبال تشدید اختلافات هستند، رویکرد ایران می‌تواند الگویی سازنده برای دیگر کشورهای منطقه باشد.
رئیس‌جمهور: راه حل چالش ها اتحاد کشور های منطقه است
رئیس‌جمهور در مجمع گفت‌وگوی تهران با بیان این موضوع که رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه بیاید و ایران را عامل خطر معرفی کند، در راستای سیاست اختلاف‌افکنی میان کشورهای منطقه است.راه‌حل چالش‌های منطقه اتحاد و پیوند در کشورهای ما و میان کشورهای منطقه است. منطقه باید توسعه پیدا کند نه این‌که ثروت این منطقه به کشورهای آنها انتقال یافته و آنجا توسعه یابد و اینجا فقط تخریب محیط‌زیست نصیب ما شود.دکتر پزشکیان در بخشی از سخنان خود درباره موضوع فلسطین اشاره و آن را زخم عمیق ملت‌های مسلمان منطقه توصیف و تصریح کرد: در تصاویری که نمایش داده شد، وزیر جنگ رژیم‌صهیونیستی می‌گوید که ما به جنگ حیوانات می‌رویم. این زخم دهه‌هاست که باقی مانده، این تراژدی بزرگ، دهه‌هاست که هست. من معتقدم که ما مقصریم. ماکشورهای اسلامی،اگر اختلافات‌مان راحتی تاحدودی کنار گذاشته و همدیگر را پذیرفته بودیم،به حق وحقوق یکدیگر احترام می‌گذاشتیم و ازحقوق کسانی که در منطقه مورد ظلم و تجاوز قرار گرفته‌اند دفاع می‌کردیم، صهیونیست‌ها نمی‌توانستند، این‌گونه جنایت کنند.دکتر پزشکیان درخصوص پیام‌های متناقض غرب درخصوص گفت‌وگوهای هسته‌ای بیان کرد اگرحق مارا بپذیرند براساس معاهدات بین‌المللی که حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را برای ما قائل شده، یک مسأله است. چه کسی به اینها این حق را داده که بخواهند کشورهای دیگر را از رشد کردن و پیشرفت علمی محروم کنند.رئیس‌جمهور افزود:می‌گویند ما می‌خواهیم ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد، خب، رهبرمعظم‌انقلاب اسلامی نیز تاکید کردند که اساسا سلاح هسته‌ای با باورهای اعتقادی ما سازگار نیست و در دکترین دفاعی‌مان جایی ندارد. رهبری فرمودند ما نمی‌توانیم به لحاظ اعتقادی سلاح هسته‌ای داشته باشیم، رهبری تاکید کردند که سلاح هسته‌ای با باورهای ما همخوانی ندارد. من به‌عنوان یک انسان هرگز زور را نمی‌پذیرم. هیچ انسان آزاده‌ای در هیچ نقطه‌ای از کشور و در هیچ نقطه‌ای از کشورهای منطقه زیر بار زور نمی‌رود.ما به هیچ‌وجه از این حق استفاده از فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای دست نخواهیم کشید. اینها هر حرفی بزنند، هر کاری کنند، ما را تهدید کنند، تحریم کنند، فرقی ندارد.
مهمانان مجمع چه گفتند؟
۱- آرمن گیریگوریان، دبیر شورای امنیت ارمنستان
هیچ بحثی درباره ایجاد کریدور وجود ندارد؛ درحال گفت‌وگو درباره صلح، ثبات و توسعه در منطقه هستیم. تنوع سیاست خارجی ارمنستان به معنای نگاه به غرب نیست. بلکه نگاه ما به جهان است. چنین سیاست خارجی به معنای نادیده گرفتن کشورهای جهان نیست.
۲- نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق
ما یک مکانیسمی را بین تهران، اربیل و بغداد تعریف کردیم. اجازه نخواهیم داد اقلیم کردستان عراق یک خطر برای همسایگان‌مان، به‌خصوص ایران محسوب شود. اقلیم کردستان عراق هرگز تهدیدی علیه ایران نخواهد بود.
۳- امیر خان‌متقی ، سرپرست وزارت خارجه افغانستان
ایران درطول۴۰سال گذشته به‌خاطر تحولات در افغانستان‌میزبان مهاجران افغانستانی بوده وما این لطف ایران را فراموش نمی‌کنیم. مردم ایران هیچ شکی نداشته باشند که ما در رابطه با حقابه نیت بد نداریم و به معاهده هیرمند پایبند هستیم.
۴- بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان
کشتار جمعی که ملت فلسطین امروز با آن مواجه است، فاجعه‌ای انسانی و جهانی است. درحالی اسرائیل قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند که جامعه جهانی در انجام هرگونه اقدام مؤثری درکمک به گفت‌وگو ورفع ظلم ازفلسطینی‌ها شکست خورد.
