نقش به تهیه‌کنندگی علیرضا محمدخانی و کارگردانی علی سالم، بیش از هر چیز بر هنر اعتراضی در ایران تمرکز دارد، اما در ادامه به بررسی نمونه‌های مشابه در خاورمیانه، آمریکای‌جنوبی، آسیای‌شرقی و حتی اروپا نیز می‌پردازد. سینما، تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی مانند پوستر، کاریکاتور، نقاشی و گرافیتی ازجمله حوزه‌هایی هستند که در این برنامه به آنها پرداخته می‌شود. این برنامه که قاسم عوض‌بیگی اجرای آن را برعهده دارد، در ۵۰ قسمت کوتاه (کلاکت) تولید شده که هر قسمت در قالب مونولوگ مجری طراحی شده است. برنامه نقش، پنجشنبه و جمعه هر هفته ساعت ۲۰:۴۵ از شبکه افق روی آنتن می‌رود.
پرداختن به مفهوم مقاومت در کل جهان
علیرضا محمدخانی، تهیه‌کننده برنامه نقش، درباره جزئیات و دلیل شکل‌گیری این برنامه به جام‌جم می‌گوید: طرح اولیه این برنامه از طرف شبکه افق و حوالی مهر و آبان سال گذشته به ما پیشنهاد شد. حدود شش ماه درباره آن پژوهش کردیم و روی خروجی‌های هنری کلمه «مقاومت»، بررسی‌هایی انجام دادیم. هدف ما مقاومت در کل جهان بود، نه این‌که صرفا بحث مقاومت در منطقه باشد. درواقع خروجی‌های هنری کلمه مقاومت را در نظر داشتیم تا به هر نمونه‌ای بپردازیم که ضدامپریالیسم و ضداستکبار بوده است. به‌هرحال هر جایی به نحوی خروجی به شکل یک هنر بروز پیدا می‌کند. یک‌جا موسیقی و جای دیگر فیلم، هنرهای تجسمی یا پوستر بوده؛ درحقیقت به شکل هنر اعتراضی شکل گرفته است. هنر اعتراضی در ایران به شکل غالب خود از زمان مشروطه آغاز شده تا به امروز رسیده است. البته قطعا آثار بین‌المللی را هم به‌شکل جسته‌وگریخته بررسی می‌کنیم.وی درخصوص شکل تولید این برنامه هم این‌طور بیان می‌کند: فرم کار به شکل ویدئوکست است. طبیعی است جهان به سمتی می‌رود که مدیاهای تولیدشده باید کوتاه و مختصر باشد تا هم به‌سرعت بتواند پیام را برساند و هم مخاطب را تا پایان با خود همراه کند. به‌همین‌خاطر تلاش کردیم فرم و قالب را به فضای مجازی و یوتیوبی نزدیک کنیم. نقش از معدود برنامه‌هایی بوده که در این سبک است که بسیار هم سخت بود، چراکه باید در قالب تلویزیون قرار می‌گرفت. شاید این تفاوت‌داشتن نخست باعث تعجب مخاطب شود، چراکه چنین موضوعی در قاب تلویزیون کمتر دیده است؛ اما به مرور می‌تواند به‌تدریج او را جذب کند.
مکث یا نقش؟
شکل کلی نقش ممکن است در ابتدا مخاطب را به یاد برنامه «مکث» بیندازد.هرچند که این دوبرنامه، با وجود شباهت‌هایی که دارند، در بطن ماجرا از هم متفاوت هستند. محمدخانی در این‌خصوص می‌گوید: شاید نقش، شباهت‌هایی با برنامه مکث داشته باشد اما قطعا در یک فضای دیگر، با قالب و موضوعات متفاوتی است. درواقع موضوعاتی که ما در برنامه به آن می‌پردازیم، از نظر تاریخی به هم پیوسته است. یعنی تلاش کردیم یک خط سیر تاریخی را حفظ کنیم تا مخاطب درک کند که کجای کار قرار دارد.این تهیه‌کننده درباره نحوه انتخاب موضوعات هم تصریح می‌کند: موضوعات ما هم می‌تواند مرتبط با فرد هنرمند باشد و هم هنری که تاثیرگذار بوده است. مثلا یک قسمت را مرتبط با موضوع سرود «ای ایران» قرار دادیم و از این گفتیم که در زمان اشغال ایران در زمان متفقین، آقای گل‌گلاب از خیابان رد می‌شد که می‌بیند یک افسر خارجی زیر گوش افسر ایرانی می‌زند. این به یک بغض تبدیل می‌شود و درنهایت سرود ای ایران را می‌سازد. یعنی موضوعات ما هم شخص‌محور و هم موضوع‌محور است. یعنی موضوعات مختلف هنر را شامل می‌شود و حتی ممکن است خود اثر تبدیل به قالبی برای بیان موضوعات شود.
زبان ساده یک مجری
یکی از ویژگی‌های برنامه نقش، نحوه روایت موضوع است که به شکل متفاوتی بیان می‌شود. زبانی ساده که راوی، مخاطب را قدم‌به‌قدم همراه خود می‌برد تا از هنر مقاومت بیان قابل درک داشته باشد. محمدخانی در این‌خصوص بیان می‌کند: تلاش کردیم مجری برنامه به گونه‌ای صحبت‌هایش را بیان کند که انگار خود پژوهشگر است. حتی اگر به فضای دکور برنامه هم دقت کنید، شبیه اتاق کار و داخل خانه است. یعنی تلاش کردیم از دکور کلیشه‌ای فاصله بگیریم و مخاطب حس راحتی داشته باشد. انگار که راوی، در حال بیان نتیجه پژوهش خود به مخاطب است. این مدل صمیمی‌تر است و بهتر می‌توان مفهوم را منتقل کرد.اما مخاطب برنامه کیست و آیا می‌توان گروه مشخصی را برای آن درنظرگرفت؟ محمدخانی در این رابطه می‌گوید: به نظر من، این برنامه طیف گسترده‌ای از مخاطبان را شامل می‌شود و سنین بین ۲۰ تا ۵۵ را دربرمی‌گیرد. حتی فکر می‌کنم مخاطبان نوجوان هم می‌توانند با برنامه ارتباط برقرار کنند. در نظر داشتیم که پس از هر فصل، کتابچه و مجموعه‌ای منسجم و سامان‌یافته از مطالب آن شکل گیرد. درواقع، هدف این بود که یک دایره‌المعارف کوچک و منسجم نسبت به برنامه، با خط سیر مشخص و جامع، تدوین شود. تلاش کردیم بیشتر به آثاری بپردازیم که مردم ممکن است عقبه آن را ندانند و درباره‌اش نشنیده باشند. مثلا از این می‌گوییم که چرا عارف‌قزوینی تصنیف «از خون جوانان وطن» را خواند یا حتی این‌که فیلم «عقاب‌ها» چگونه شکل‌گرفت. این پیوستگی خط سیر، می‌تواند باعث شود که بعد از هر فصل برنامه، این داده‌های مدون و دایره‌المعارفی شکل بگیرد.
سلاحی به نام هنر
محور برنامه نقش، بر هنر مقاومت قرار گرفته است. محمدخانی در تعریف این مفهوم و مواردی که در نظر داشته، عنوان می‌کند: در کل جهان و در ادوار مختلف، هر کجا که ظلم می‌شده، مردم تلاش می‌کردند به روش‌های مختلف صدای خود را به گوش جهان برسانند. این مسأله می‌تواند برای مردم متفاوت باشد، اما هنرمند، سلاح متفاوتی دارد و با هنرش این اعتراض را بیان می‌کند. شاید در برخی دوره‌ها فضا بسته‌تر بوده و اعتراض صرفا در حد نقاشی یا پوستر بیان می‌شد و در برخی مواقع، با بازتر شدن فضا، موسیقی نیز وارد عرصه شده است. گاهی نیز این اعتراض‌ها در قالب سینما، تئاتر و سایر هنرها بروز و ظهور می‌یافتند. تمامی این موارد بستگی به زمان و محلی داشت که این اعتراض‌ها شکل می‌گرفت. تلاش ما این بود که به همه دوره‌ها و فرم‌های هنری بپردازیم. البته باید ۵۰ قسمت فصل اول پخش شود تا یک مجموعه کامل و منسجم شکل گرفته باشد. وی با اشاره به این‌که برنامه نقش، لزوما و تنها در ارتباط با ایران نیست، می‌گوید: ازجمله مواردی که به آن پرداخته‌ایم، کشورهای آمریکای‌جنوبی و کشورهای دیگری هستند که ضد استکبار بوده و تمایل داشتند استقلال خود را حفظ کنند. حتی به روایت‌هایی از کشورهای آفریقایی اشاره کردیم که زیر سلطه چند کشور اروپایی بودند. در عین‌حال، علاوه بر دوره‌های مختلف تاریخی کشورمان، کشورهای مختلف خاورمیانه را نیز مورد بحث قرار دادیم.برای تدوین سرخط برنامه، اتاق‌فکر متشکل از خودم، کارگردان برنامه و آقای میلاد جلیل‌زاده سردبیر، تشکیل شده است. تلاش کردیم با تمرکز بر محورهای ذکرشده، روند پیشبرد برنامه را به‌خوبی پیش ببریم.
