چهار مضراب در نیستان
مجله رادیویی «نیستان» به تهیه‌کنندگی یلدا احتشامی و اجرای رضا مهدوی ازجمله برنامه‌های رادیوست که توانسته ربع قرن بر امواج ثابت‌قدم بماند و صدای موسیقی اصیل را به گوش مخاطبان برساند. این برنامه رادیو فرهنگ، با هدف تحلیل و بررسی موسیقی ایرانی و همچنین معرفی آخرین رخدادهای این حوزه طراحی شده است.
نیستان به شکل تخصصی به موسیقی ایران و جهان می‌پردازد و فرصتی مناسب برای علاقه‌مندان به این هنر را فراهم می‌آورد. مخاطبان می‌توانند از طریق این برنامه با آثار جدید هنرمندان و تحولات موسیقایی آشنا شوند و در دنیای غنی موسیقی ایرانی غوطه‌ور شوند. به بهانه سالگرد راه‌اندازی نیستان و گذر از ربع قرن سابقه برنامه‌سازی رادیویی در حوزه موسیقی ،جام‌جم با این تهیه‌کننده و مجری و کارشناس به گفت‌وگو نشسته است.
سرگذشت نیستان
یلدا احتشامی، تهیه‌کننده نیستان به تجربه رضا مهدوی در نیستان احترام می‌گذارد و می‌گوید گفت‌وگو را از مهدوی شروع کنیم. مجری و کارشناس پیشکسوت این برنامه درباره پیشینه نیستان می‌گوید: سال ۱۳۸۰ به دعوت گروه فرهنگ و هنر رادیو فرهنگ، به عنوان کارشناس و مجری در برنامه‌ای به نام «عصری با موسیقی» که جمعه‌ها به مدت چهار ساعت به‌صورت زنده پخش می‌شد، حضور پیدا کردم. در این برنامه مهمانان ویژه‌ای باتوجه به موضوعات مختلف دعوت می‌شدند. پس از گذشت شش ماه، جناب آقای دکتر محمدرضا ترکی، مدیر محترم شبکه و استاد دانشگاه تهران، از این برنامه استقبال کرد و به عوامل برنامه اعلام شد که از سال آینده می‌توانیم برنامه‌ای مفصل‌تر با حضور کارشناسان بیشتر برگزار کنیم تا به رصد موسیقی روز بپردازیم و موسیقی‌های باکیفیت را انتخاب و فرهنگ‌سازی کنیم. این برنامه به کمک آقای رضا ملکوتی که آن زمان مدیر گروه بود، شکل گرفت که اولین تهیه‌کننده ما آقای سعید اردیانی بود. دقیقا خاطرم نیست که آن زمان آقای اردیانی فارغ‌التحصیل شده بود یا همچنان دانشجوی موسیقی دانشگاه هنر بود ولی رادیو به‌سرعت از توانمندی‌های ایشان بهره‌برداری کرد.
مهدوی اضافه می‌کند: برنامه نیستان سه روز در هفته در ساعات صبح پخش می‌شد. بنده به طور ثابت در برنامه شرکت می‌کردم و دیگر عزیزانی هم بودند که بخش‌های کارشناسی متنوعی را عهده‌دار شدند. در طول سال‌های فعالیت، تهیه‌کنندگان و گویندگان مختلفی به برنامه پیوستند و من به عنوان مجری ثابت، با دعوت از کارشناسان و ایجاد بخش‌های متنوع، این برنامه را ادامه دادم. برنامه نیستان گاهی به‌صورت زنده پخش می‌شد و در مواقعی نیز به‌صورت ضبط‌شده در ساعات پایانی شب روی آنتن می‌رفت. همچنین، تکرار برنامه‌ها درطول هفته به اشکال مختلف انجام می‌شد. نکته مهم، این‌که از ابتدا تا به امروز، برنامه تخصصی موسیقی نیستان دررادیو فرهنگ برهدف ومنظور اصلی خودپایبند مانده است. با وجود فراز و نشیب‌ها، یکی از اهداف کلیدی این برنامه پرداختن به موسیقی ملی ایران و موسیقی اصیل بوده است.
تنها برنامه رادیو برای حفظ موسیقی اصیل ایرانی
وی می‌افزاید: این برنامه به گونه‌های مختلف زیرمجموعه‌های موسیقی ملی، از جمله موسیقی نواحی، موسیقی دستگاهی، موسیقی کودک و نوجوان و موسیقی‌های تلفیقی پرداخته است. به‌طور کلی، موسیقی‌های پاپ و مردمی تنها در صورت ضرورت و با دعوت از کارشناسان بررسی می‌شود و هیچ‌گاه به‌عنوان بخش اصلی برنامه نبوده است. پخش موسیقی‌های خارج از دایره موسیقی ملی و دستگاهی به‌طور کلی ممنوع بوده و هست. از همان زمان هر تهیه‌کننده، سردبیر و مجری که به برنامه ملحق می‌شد، باتوجه به مأموریت ما در الگوسازی و نمونه‌سازی، تلاش می‌کرد به ترویج و حفظ موسیقی اصیل ایرانی بپردازد. با گذشت زمان و جذب شنوندگان بیشتر در داخل کشور وحتی ایرانیان مقیم خارج، می‌توان ادعا کرد نیستان تنها برنامه‌ای از رسانه‌ملی (رادیو) است که به‌طور جدی به پاسداشت وحفظ موسیقی اصیل ایرانی اختصاص دارد. این برنامه تلاش کرده در کنار ۶۰ شبکه رادیویی مختلف در تهران و شهرستان‌ها، به مأموریت خود در حفظ و ترویج زبان فارسی و فرهنگ ایرانی به‌درستی عمل کند.
راز تداوم نیستان
احتشامی تهیه‌کننده برنامه نیستان درخصوص رموز تداوم مستمر برنامه نیستان اظهار می‌دارد: راز تداوم این برنامه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های شبکه رادیویی فرهنگ، به عملکرد تهیه‌کنندگان در دوره‌های مختلف وابسته بوده است. البته آقای مهدوی و خانم فاطمه رکنی، از عوامل باسابقه و مؤثر در این برنامه هستند که در بازه‌های زمانی مختلف همکاری مستمری با برنامه داشته‌اند. به‌ویژه آقای مهدوی که در این همکاری ثابت‌قدم بوده‌اند. هرچند تغییراتی هم از سوی تهیه‌کنندگان در طول زمان رخ داده است، ازجمله بازنشستگی برخی از عوامل یا تغییر در شبکه‌های رادیویی. همه این عزیزان از همکاران قدیمی سازمان هستند. البته از سال ۱۴۰۰ مسئولیت تهیه‌کنندگی این برنامه به من واگذارشده و سعی کرده‌ام رسالت اصلی آن را حفظ کنم. رادیو فرهنگ به عنوان یک رسانه، همواره به ترویج موسیقی اصیل ایرانی اهمیت داده و این برنامه نیز یکی از بهترین و شاید برندترین برنامه‌های شبکه رادیویی فرهنگ باشد. در پاسخ به سؤال شما درباره راز حفظ این برنامه، فکر می‌کنم این موفقیت ابتدا به لطف خداوند و سپس به تلاش و علاقه تهیه‌کنندگان و توجه مدیران مختلف وابسته است.
انعطاف در ماندگاری
مهدوی که در دوره‌های مختلف تهیه‌کنندگان متفاوت نیستان را همراهی کرده، اظهار می‌دارد: من از سال ۷۱ وارد رادیو شدم و حالا ۳۲ سال است که در زمینه‌های مختلف گویندگی، مجری‌گری، کارشناسی و برنامه‌سازی فعالیت می‌کنم. به همین دلیل، حلقه اتصال من در میان آمدن و رفتن تهیه‌کنندگان به نیستان، به این خاطر است که علاقه‌مند به کارم هستم و همیشه سعی کرده‌ام باتوجه به دیدگاه‌های مدیران، منعطف باشم. زود قهر نمی‌کنم و زود ناامید نمی‌شوم. هدفم این است که برنامه حفظ شود و دو مأموریت اصلی را دنبال کند. وی درباره مأموریت‌های نیستان توضیح داد: دو مأموریت اصلی برنامه یکی حفظ اهداف و چشم‌انداز برنامه و دیگری تطابق با نیازهای زمانی بوده است. به عنوان مثال، در ایام محرم، نوع موسیقی و محتوای برنامه متفاوت می‌شود. همچنین، با وقوع حوادث و اتفاقات در کشور، باید متناسب با آنها تغییراتی در برنامه‌مان ایجاد کنیم. مثلا در سالگرد روز معلم یا هفته دفاع مقدس، برنامه‌ها باید با این موضوعات هماهنگ باشند یا همچنان‌که به رصد جریانات سیاسی در کشورهای دیگر و جهان اسلام می‌پردازیم، تلاش می‌کنیم بخش‌های اصلی برنامه را حفظ کنیم و به پاسداشت موسیقی سنتی و ملی ایران با تمامی زیرشاخه‌ها بپردازیم. به همین منظور، استادان و نسل نوی این استادان را دعوت می‌کنیم تا به مردم غیرمستقیم آموزش دهیم و آگاهی آنها را نه‌تنها در ارتباط با موسیقی فلات ایران و همچنین موسیقی اقوام ایرانی بلکه با موسیقی ملل دیگر آشنا کنیم. تلاش می‌کنیم کارشناسانی از دیگر کشورها را که قرابت‌های فرهنگی با ما دارند دعوت و درباره این موضوعات صحبت کنیم. همچنین به تحلیل جشنواره‌ها و آلبوم‌ها می‌پردازیم تا از رویدادهای روز عقب نباشیم.
رویکرد انتقادی؛ دستاورد نیستان
مهدوی در توضیح رویکرد انتقادی برنامه عنوان می‌کند: از سال ۸۵ تا ۸۷ به دلیل تغییر مدیریت شبکه، با توافق ایشان، نام برنامه نیستان را به «چهار مضراب» تغییر دادیم. در آن زمان، یک گوینده ثابت داشتیم و یک روز من به‌عنوان کارشناس حاضر می‌شدم و روز دیگر سایر کارشناسان فعالیت می‌کردند. این روند به‌گونه‌ای بود که هر روز کارشناس متفاوتی حضور داشت و این تنوع باعث می‌شد مباحث به‌طور جامع‌تری مطرح شوند. در دوره ذکرشده، با مدیریت آقای دکتر هادی سعیدی‌کیاسری رویکرد برنامه انتقادی‌تری شد. قبل از این تغییرات، نیستان رویکرد انتقادی نداشت. وقتی این رویکرد با مدیریت شبکه در میان گذاشته شد، ایشان کاملا پذیرفتند و گفتند این‌که به بررسی عملکرد فرهنگسراها، کنسرت‌ها و اجراهای دولتی و خصوصی بپردازیم، خیلی خوب است و خودت عهده‌دار این امر باش. هرچند که بعد از این دوره چهارمضراب حذف شد اما بخشی از نیستان را برای این منظور در نظر گرفتند که در آن بخش فرهنگسراها، کنسرت‌ها و اجراهای دولتی و خصوصی نیز در برنامه بررسی می‌شد و فضایی برای گفت‌وگو با مدیران و مسئولان فراهم کردیم. این تغییرات باعث شد برنامه تا به امروز این رویه را ادامه دهد. تلاش کردیم نقاط عطفی را در تاریخ برنامه‌سازی ایجاد کنیم که تأثیر بسزایی بر تهیه‌کنندگان، سردبیران و گویندگان بعدی داشته باشد، به شکلی که هر کس که عهده‌دار تولید می‌شود، چیزی از نیستان کم نشود بلکه اضافه شود.
عجین با موسیقی
احتشامی که فرزند استاد فریدون احتشامی، از آهنگسازان و نوازندگان قدیمی و شناخته‌شده صداوسیماست، درباره دلایل انتخابش برای این برنامه می‌گوید: دلیل انتخابم برای تهیه‌کنندگی برنامه این بود که شاکله وجودی من با موسیقی عجین است. پیش از عهده‌دار شدن برنامه نیستان برنامه‌های دیگری در این حوزه تولید کرده بودم. «ساعت موسیقی»، «با کاروان شعر و موسیقی» و «گام‌های گمشده زمانی» از جمله برنامه‌های تولیدی‌ام بوده. درکل دلیل انتخابم از طرف دکتر علیرضا حبیبی، مدیریت وقت شبکه، کارنامه کاری‌و میزان قرابتم با موسیقی بود. از سال ۱۴۰۰ که تهیه‌کنندگی به بنده واگذار شد در برنامه نیستان تغییراتی را اعمال کردیم و با نشست‌هایی که با آقای مهدوی و مدیران شبکه داشتیم، متوجه شدیم نوع برنامه‌سازی و سلیقه شنوندگان تغییر کرده است. امروزه بسیاری از شنوندگان وقت کافی برای یک ساعت برنامه ندارند و بیشتر دنبال محتوای مختصر و مفید هستند. بنابراین، تصمیم گرفتیم برنامه‌ها را کوتاه‌تر کنیم و آنها را به بخش‌های مختلف تقسیم کنیم تا سلیقه‌های متنوع شنوندگان را پوشش دهیم.
برنامک‌های متنوع
این برنامه‌ساز رادیویی در توضیح تغییرات برنامه‌سازی نیستان بعد از این‌که عهده‌دار تهیه‌کنندگی شده است، می‌گوید: برای مثال، بخش‌هایی را به موسیقی غربی، موسیقی اقوام و نواحی، معرفی کتاب و موسیقی ارکسترال اختصاص داده‌ایم. همچنین به موضوعات بینارشته‌ای مانند هوش مصنوعی و موسیقی، کودک و موسیقی و مسائل مرتبط دیگر نیز می‌پردازیم تا بتوانیم نیازهای مختلف شنوندگان با سلیقه‌های متفاوت را برآورده کنیم. از سال ۱۴۰۰ که من مسئولیت تهیه‌کنندگی برنامه را برعهده گرفتم، آقای مهدوی اجرای برنامه را به‌طور کامل برعهده دارند. حضور ثابت ایشان به عنوان فردی که به موسیقی اشراف دارد، باعث ایجاد احساس امنیت برای حاضرین در برنامه شده است. احساس امنیت، در مهمانان و کارشناسان، که همگی از اساتید حوزه‌های مختلف هستند، قابل مشاهده است.
تعامل هنرمندان موسیقی
مهدوی درخصوص دعوت از اساتید هنرمندان موسیقی و تعامل آنها با برنامه نیستان عنوان می‌کند: این سال‌ها، سال‌های خیلی سختی برای ارتباط گرفتن با هنرمندان است. هنرمندان و استادان تمایل کمتری برای مشارکت در برنامه‌ها دارند و به همان نسبت کمتر دعوت‌ها را می‌پذیرند اما ما تلاش می‌کنیم از دوستی‌ها، رابطه استادشاگردی و پیشینه مثبت برنامه بین اهالی موسیقی استفاده کنیم. البته مهمانان اطلاع دارند که با حضور در برنامه، صدای آنها در صداخانه تاریخ باقی می‌ماند و نسل‌های آینده به سخنان‌شان گوش خواهند داد. معمولا ما دنبال مباحث تخصصی هستیم و به‌ندرت به موضوعاتی می‌پردازیم که جامعیت علمی ندارند. در این ۲۴ سال، تقریبا همه استادان با نیستان همکاری داشته‌اند. این همکاری و معاشرت تا اندازه‌ای است که مهمانان به‌محض ورود، صحبت‌شان را با «سلام به شنوندگان رادیو نیستان» آغاز می‌کنند. در حالی که رادیو فرهنگ عبارت درست است. این ارتباط تا حدی گسترش یافته که مخاطبان از طریق تلفن و پیامک نظرات خود را ارسال می‌کنند، به‌ویژه اکنون که برنامه هر شب ساعت ۱۰ پخش می‌شود و فرصت خوبی برای شنیدن فراهم شده است. ایران‌صدا نیز که از ۱۰ سال پیش برنامه‌ها را ثبت و ضبط می‌کند، این امکان را فراهم کرده که به‌راحتی به برنامه‌های قدیمی دسترسی داشته باشیم. حالا فارسی‌زبانان در سراسر جهان به نسبت خود ایرانی‌ها، غالب شنوندگان ما را تشکیل می‌دهند؛ چراکه آنها احساس نیاز بیشتری دارند.
حفظ مخاطب با تنوع
مجری و کارشناس نیستان درباره فرمت جدید برنامه‌سازی می‌گوید: زمانی که درباره شخصیت‌های بزرگ موسیقی که در این حوزه الگوسازی کرده‌اند و الان در قید حیات نیستند، صحبت می‌کنیم، طبیعتا باید از استادان بزرگ یا شاگردان آنها دعوت کنیم. باید از نسل نو که تحصیلکرده و باهوش هستند، بهره ببریم؛ چه از دانشگاه هنر، چه از دانشگاه تهران یا دانشگاه سوره. خانم باشند یا آقا فرقی نمی‌کند. آنها می‌نشینند و با ما صحبت می‌کنند و برنامه‌سازی می‌کنیم. از سال ۱۴۰۰ تاکنون، ما برنامه‌سازی را به‌صورت بخش‌بخش انجام می‌دهیم. همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، آیتم‌های برنامه را به صورت تکه‌های هشت دقیقه‌ای تقسیم کرده‌ایم. برای مثال، هر شب یک بخش موسیقی مرتبط با موضوعاتی مانند اقتصاد، روح و روان، فلسفه، معرفی کتاب و تحلیل موسیقی فیلم پخش می‌شود. این کار باعث می‌شود برنامه خسته‌کننده نشود و شنوندگان بتوانند با دقت بیشتری به هر بخش گوش دهند. البته در ابتدای برنامه برای آن‌که روح شنوندگان را آماده شنیدن کنیم، اعلام می‌کنم که قرار است چه بخشی در ادامه پخش شود. مثلا یک آهنگ زیبا از آقای قربانی یا دیگر خوانندگان یا یک موسیقی نواحی خوب پخش خواهیم کرد که می‌تواند توجه شنوندگان را جلب کند. کارشناسان ما از رده‌های سنی مختلف، از ۲۰ تا ۸۵ سال، در این برنامه حضور دارند.
برنامکی با سوژه پاپ
مهدوی می‌افزاید: البته همان‌طور که گفتم امسال روند برنامه‌سازی نیستان در حال جدید شدن است. قصد داریم برنامکی با موضوع شعر و ترانه‌های موسیقی پاپ یا مردم‌وار تهیه و نمونه‌هایی از این موسیقی‌ها را که مشروعیت بیشتر و خوانندگانی با صدای قوی‌تر دارند به مخاطبان معرفی کنیم. برای مثال، صدای آقای اصفهانی یا عصار در دهه ۷۰ و ۸۰ و همچنین خوانندگان جدیدی که در جشنواره‌های بین‌المللی فجر معرفی شده‌اند و مورد استقبال رسانه‌ها قرار گرفته‌اند. هدف ما این است برنامه‌ای تولید کنیم که به بررسی علمی شعر، ترانه، ریتم و نوع اجرای این آثار بپردازد.
محدودیت‌های موسیقایی نداریم
احتشامی درباره خطوط قرمز در حوزه موسیقی عنوان می‌کند: ما در رادیو به نسبت تلویزیون مشکل نشان دادن آلات موسیقی را نداریم. حتی در انتشار این تصاویر در فضای مجازی هم محدودیتی نداریمباتوجه به این‌که با پخش زنده نیستان همزمان در رادیونما مخاطبان می‌توانند تصاویر برنامه را ببینند و بشنوند. در برنامه نیستان بخش‌های مختلف و متنوعی وجود دارد. مثلا آموزش ردیف با تدریس آقای طینوش بهرامی را داشتیم که ایشان با نواختن سه‌تار و خوانش آواز را برای مخاطبان تدریس می‌کردند. همه این اتفاقات بعد از تصویب سند موسیقی انجام شد. البته پیشتر از این هم شاهد تدریس ردیف توسط استاد محمدرضا لطفی در برنامه نیستان بودیم که رادیو فرهنگ از آن تدریس هم آرشیو غنی‌ای دارد.ما در رادیو هیچ مشکلی درخصوص نمایش ساز نداریم و به‌طور مثال، اگر خانم نوازنده‌ای در برنامه باشد، سعی می‌کنیم ملاحظات لازم را رعایت کنیم و طبیعتا وضعیت بهتری نسبت به گذشته داریم.مهدوی صحبت‌های احتشامی را این‌گونه تکمیل می‌کند: امسال در فضای مجازی، برنامه نیستان صفحه‌ای دارد که در آن، ویدئوهای یک دقیقه‌ای از کارشناسان را در حین ضبط زنده برنامه‌ها تهیه می‌کنیم که این محتوا نیز به جذابیت برنامه‌ها افزوده است. ما این هماهنگی‌ها را انجام می‌دهیم تا بهترین نتیجه را بگیریم.
سرگذشت نیستان
یلدا احتشامی، تهیه‌کننده نیستان به تجربه رضا مهدوی در نیستان احترام می‌گذارد و می‌گوید گفت‌وگو را از مهدوی شروع کنیم. مجری و کارشناس پیشکسوت این برنامه درباره پیشینه نیستان می‌گوید: سال ۱۳۸۰ به دعوت گروه فرهنگ و هنر رادیو فرهنگ، به عنوان کارشناس و مجری در برنامه‌ای به نام «عصری با موسیقی» که جمعه‌ها به مدت چهار ساعت به‌صورت زنده پخش می‌شد، حضور پیدا کردم. در این برنامه مهمانان ویژه‌ای باتوجه به موضوعات مختلف دعوت می‌شدند. پس از گذشت شش ماه، جناب آقای دکتر محمدرضا ترکی، مدیر محترم شبکه و استاد دانشگاه تهران، از این برنامه استقبال کرد و به عوامل برنامه اعلام شد که از سال آینده می‌توانیم برنامه‌ای مفصل‌تر با حضور کارشناسان بیشتر برگزار کنیم تا به رصد موسیقی روز بپردازیم و موسیقی‌های باکیفیت را انتخاب و فرهنگ‌سازی کنیم. این برنامه به کمک آقای رضا ملکوتی که آن زمان مدیر گروه بود، شکل گرفت که اولین تهیه‌کننده ما آقای سعید اردیانی بود. دقیقا خاطرم نیست که آن زمان آقای اردیانی فارغ‌التحصیل شده بود یا همچنان دانشجوی موسیقی دانشگاه هنر بود ولی رادیو به‌سرعت از توانمندی‌های ایشان بهره‌برداری کرد.
مهدوی اضافه می‌کند: برنامه نیستان سه روز در هفته در ساعات صبح پخش می‌شد. بنده به طور ثابت در برنامه شرکت می‌کردم و دیگر عزیزانی هم بودند که بخش‌های کارشناسی متنوعی را عهده‌دار شدند. در طول سال‌های فعالیت، تهیه‌کنندگان و گویندگان مختلفی به برنامه پیوستند و من به عنوان مجری ثابت، با دعوت از کارشناسان و ایجاد بخش‌های متنوع، این برنامه را ادامه دادم. برنامه نیستان گاهی به‌صورت زنده پخش می‌شد و در مواقعی نیز به‌صورت ضبط‌شده در ساعات پایانی شب روی آنتن می‌رفت. همچنین، تکرار برنامه‌ها درطول هفته به اشکال مختلف انجام می‌شد. نکته مهم، این‌که از ابتدا تا به امروز، برنامه تخصصی موسیقی نیستان دررادیو فرهنگ برهدف ومنظور اصلی خودپایبند مانده است. با وجود فراز و نشیب‌ها، یکی از اهداف کلیدی این برنامه پرداختن به موسیقی ملی ایران و موسیقی اصیل بوده است.
تنها برنامه رادیو برای حفظ موسیقی اصیل ایرانی
وی می‌افزاید: این برنامه به گونه‌های مختلف زیرمجموعه‌های موسیقی ملی، از جمله موسیقی نواحی، موسیقی دستگاهی، موسیقی کودک و نوجوان و موسیقی‌های تلفیقی پرداخته است. به‌طور کلی، موسیقی‌های پاپ و مردمی تنها در صورت ضرورت و با دعوت از کارشناسان بررسی می‌شود و هیچ‌گاه به‌عنوان بخش اصلی برنامه نبوده است. پخش موسیقی‌های خارج از دایره موسیقی ملی و دستگاهی به‌طور کلی ممنوع بوده و هست. از همان زمان هر تهیه‌کننده، سردبیر و مجری که به برنامه ملحق می‌شد، باتوجه به مأموریت ما در الگوسازی و نمونه‌سازی، تلاش می‌کرد به ترویج و حفظ موسیقی اصیل ایرانی بپردازد. با گذشت زمان و جذب شنوندگان بیشتر در داخل کشور وحتی ایرانیان مقیم خارج، می‌توان ادعا کرد نیستان تنها برنامه‌ای از رسانه‌ملی (رادیو) است که به‌طور جدی به پاسداشت وحفظ موسیقی اصیل ایرانی اختصاص دارد. این برنامه تلاش کرده در کنار ۶۰ شبکه رادیویی مختلف در تهران و شهرستان‌ها، به مأموریت خود در حفظ و ترویج زبان فارسی و فرهنگ ایرانی به‌درستی عمل کند.
راز تداوم نیستان
احتشامی تهیه‌کننده برنامه نیستان درخصوص رموز تداوم مستمر برنامه نیستان اظهار می‌دارد: راز تداوم این برنامه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های شبکه رادیویی فرهنگ، به عملکرد تهیه‌کنندگان در دوره‌های مختلف وابسته بوده است. البته آقای مهدوی و خانم فاطمه رکنی، از عوامل باسابقه و مؤثر در این برنامه هستند که در بازه‌های زمانی مختلف همکاری مستمری با برنامه داشته‌اند. به‌ویژه آقای مهدوی که در این همکاری ثابت‌قدم بوده‌اند. هرچند تغییراتی هم از سوی تهیه‌کنندگان در طول زمان رخ داده است، ازجمله بازنشستگی برخی از عوامل یا تغییر در شبکه‌های رادیویی. همه این عزیزان از همکاران قدیمی سازمان هستند. البته از سال ۱۴۰۰ مسئولیت تهیه‌کنندگی این برنامه به من واگذارشده و سعی کرده‌ام رسالت اصلی آن را حفظ کنم. رادیو فرهنگ به عنوان یک رسانه، همواره به ترویج موسیقی اصیل ایرانی اهمیت داده و این برنامه نیز یکی از بهترین و شاید برندترین برنامه‌های شبکه رادیویی فرهنگ باشد. در پاسخ به سؤال شما درباره راز حفظ این برنامه، فکر می‌کنم این موفقیت ابتدا به لطف خداوند و سپس به تلاش و علاقه تهیه‌کنندگان و توجه مدیران مختلف وابسته است.
انعطاف در ماندگاری
مهدوی که در دوره‌های مختلف تهیه‌کنندگان متفاوت نیستان را همراهی کرده، اظهار می‌دارد: من از سال ۷۱ وارد رادیو شدم و حالا ۳۲ سال است که در زمینه‌های مختلف گویندگی، مجری‌گری، کارشناسی و برنامه‌سازی فعالیت می‌کنم. به همین دلیل، حلقه اتصال من در میان آمدن و رفتن تهیه‌کنندگان به نیستان، به این خاطر است که علاقه‌مند به کارم هستم و همیشه سعی کرده‌ام باتوجه به دیدگاه‌های مدیران، منعطف باشم. زود قهر نمی‌کنم و زود ناامید نمی‌شوم. هدفم این است که برنامه حفظ شود و دو مأموریت اصلی را دنبال کند. وی درباره مأموریت‌های نیستان توضیح داد: دو مأموریت اصلی برنامه یکی حفظ اهداف و چشم‌انداز برنامه و دیگری تطابق با نیازهای زمانی بوده است. به عنوان مثال، در ایام محرم، نوع موسیقی و محتوای برنامه متفاوت می‌شود. همچنین، با وقوع حوادث و اتفاقات در کشور، باید متناسب با آنها تغییراتی در برنامه‌مان ایجاد کنیم. مثلا در سالگرد روز معلم یا هفته دفاع مقدس، برنامه‌ها باید با این موضوعات هماهنگ باشند یا همچنان‌که به رصد جریانات سیاسی در کشورهای دیگر و جهان اسلام می‌پردازیم، تلاش می‌کنیم بخش‌های اصلی برنامه را حفظ کنیم و به پاسداشت موسیقی سنتی و ملی ایران با تمامی زیرشاخه‌ها بپردازیم. به همین منظور، استادان و نسل نوی این استادان را دعوت می‌کنیم تا به مردم غیرمستقیم آموزش دهیم و آگاهی آنها را نه‌تنها در ارتباط با موسیقی فلات ایران و همچنین موسیقی اقوام ایرانی بلکه با موسیقی ملل دیگر آشنا کنیم. تلاش می‌کنیم کارشناسانی از دیگر کشورها را که قرابت‌های فرهنگی با ما دارند دعوت و درباره این موضوعات صحبت کنیم. همچنین به تحلیل جشنواره‌ها و آلبوم‌ها می‌پردازیم تا از رویدادهای روز عقب نباشیم.
رویکرد انتقادی؛ دستاورد نیستان
مهدوی در توضیح رویکرد انتقادی برنامه عنوان می‌کند: از سال ۸۵ تا ۸۷ به دلیل تغییر مدیریت شبکه، با توافق ایشان، نام برنامه نیستان را به «چهار مضراب» تغییر دادیم. در آن زمان، یک گوینده ثابت داشتیم و یک روز من به‌عنوان کارشناس حاضر می‌شدم و روز دیگر سایر کارشناسان فعالیت می‌کردند. این روند به‌گونه‌ای بود که هر روز کارشناس متفاوتی حضور داشت و این تنوع باعث می‌شد مباحث به‌طور جامع‌تری مطرح شوند. در دوره ذکرشده، با مدیریت آقای دکتر هادی سعیدی‌کیاسری رویکرد برنامه انتقادی‌تری شد. قبل از این تغییرات، نیستان رویکرد انتقادی نداشت. وقتی این رویکرد با مدیریت شبکه در میان گذاشته شد، ایشان کاملا پذیرفتند و گفتند این‌که به بررسی عملکرد فرهنگسراها، کنسرت‌ها و اجراهای دولتی و خصوصی بپردازیم، خیلی خوب است و خودت عهده‌دار این امر باش. هرچند که بعد از این دوره چهارمضراب حذف شد اما بخشی از نیستان را برای این منظور در نظر گرفتند که در آن بخش فرهنگسراها، کنسرت‌ها و اجراهای دولتی و خصوصی نیز در برنامه بررسی می‌شد و فضایی برای گفت‌وگو با مدیران و مسئولان فراهم کردیم. این تغییرات باعث شد برنامه تا به امروز این رویه را ادامه دهد. تلاش کردیم نقاط عطفی را در تاریخ برنامه‌سازی ایجاد کنیم که تأثیر بسزایی بر تهیه‌کنندگان، سردبیران و گویندگان بعدی داشته باشد، به شکلی که هر کس که عهده‌دار تولید می‌شود، چیزی از نیستان کم نشود بلکه اضافه شود.
عجین با موسیقی
احتشامی که فرزند استاد فریدون احتشامی، از آهنگسازان و نوازندگان قدیمی و شناخته‌شده صداوسیماست، درباره دلایل انتخابش برای این برنامه می‌گوید: دلیل انتخابم برای تهیه‌کنندگی برنامه این بود که شاکله وجودی من با موسیقی عجین است. پیش از عهده‌دار شدن برنامه نیستان برنامه‌های دیگری در این حوزه تولید کرده بودم. «ساعت موسیقی»، «با کاروان شعر و موسیقی» و «گام‌های گمشده زمانی» از جمله برنامه‌های تولیدی‌ام بوده. درکل دلیل انتخابم از طرف دکتر علیرضا حبیبی، مدیریت وقت شبکه، کارنامه کاری‌و میزان قرابتم با موسیقی بود. از سال ۱۴۰۰ که تهیه‌کنندگی به بنده واگذار شد در برنامه نیستان تغییراتی را اعمال کردیم و با نشست‌هایی که با آقای مهدوی و مدیران شبکه داشتیم، متوجه شدیم نوع برنامه‌سازی و سلیقه شنوندگان تغییر کرده است. امروزه بسیاری از شنوندگان وقت کافی برای یک ساعت برنامه ندارند و بیشتر دنبال محتوای مختصر و مفید هستند. بنابراین، تصمیم گرفتیم برنامه‌ها را کوتاه‌تر کنیم و آنها را به بخش‌های مختلف تقسیم کنیم تا سلیقه‌های متنوع شنوندگان را پوشش دهیم.
برنامک‌های متنوع
این برنامه‌ساز رادیویی در توضیح تغییرات برنامه‌سازی نیستان بعد از این‌که عهده‌دار تهیه‌کنندگی شده است، می‌گوید: برای مثال، بخش‌هایی را به موسیقی غربی، موسیقی اقوام و نواحی، معرفی کتاب و موسیقی ارکسترال اختصاص داده‌ایم. همچنین به موضوعات بینارشته‌ای مانند هوش مصنوعی و موسیقی، کودک و موسیقی و مسائل مرتبط دیگر نیز می‌پردازیم تا بتوانیم نیازهای مختلف شنوندگان با سلیقه‌های متفاوت را برآورده کنیم. از سال ۱۴۰۰ که من مسئولیت تهیه‌کنندگی برنامه را برعهده گرفتم، آقای مهدوی اجرای برنامه را به‌طور کامل برعهده دارند. حضور ثابت ایشان به عنوان فردی که به موسیقی اشراف دارد، باعث ایجاد احساس امنیت برای حاضرین در برنامه شده است. احساس امنیت، در مهمانان و کارشناسان، که همگی از اساتید حوزه‌های مختلف هستند، قابل مشاهده است.
تعامل هنرمندان موسیقی
مهدوی درخصوص دعوت از اساتید هنرمندان موسیقی و تعامل آنها با برنامه نیستان عنوان می‌کند: این سال‌ها، سال‌های خیلی سختی برای ارتباط گرفتن با هنرمندان است. هنرمندان و استادان تمایل کمتری برای مشارکت در برنامه‌ها دارند و به همان نسبت کمتر دعوت‌ها را می‌پذیرند اما ما تلاش می‌کنیم از دوستی‌ها، رابطه استادشاگردی و پیشینه مثبت برنامه بین اهالی موسیقی استفاده کنیم. البته مهمانان اطلاع دارند که با حضور در برنامه، صدای آنها در صداخانه تاریخ باقی می‌ماند و نسل‌های آینده به سخنان‌شان گوش خواهند داد. معمولا ما دنبال مباحث تخصصی هستیم و به‌ندرت به موضوعاتی می‌پردازیم که جامعیت علمی ندارند. در این ۲۴ سال، تقریبا همه استادان با نیستان همکاری داشته‌اند. این همکاری و معاشرت تا اندازه‌ای است که مهمانان به‌محض ورود، صحبت‌شان را با «سلام به شنوندگان رادیو نیستان» آغاز می‌کنند. در حالی که رادیو فرهنگ عبارت درست است. این ارتباط تا حدی گسترش یافته که مخاطبان از طریق تلفن و پیامک نظرات خود را ارسال می‌کنند، به‌ویژه اکنون که برنامه هر شب ساعت ۱۰ پخش می‌شود و فرصت خوبی برای شنیدن فراهم شده است. ایران‌صدا نیز که از ۱۰ سال پیش برنامه‌ها را ثبت و ضبط می‌کند، این امکان را فراهم کرده که به‌راحتی به برنامه‌های قدیمی دسترسی داشته باشیم. حالا فارسی‌زبانان در سراسر جهان به نسبت خود ایرانی‌ها، غالب شنوندگان ما را تشکیل می‌دهند؛ چراکه آنها احساس نیاز بیشتری دارند.
حفظ مخاطب با تنوع
مجری و کارشناس نیستان درباره فرمت جدید برنامه‌سازی می‌گوید: زمانی که درباره شخصیت‌های بزرگ موسیقی که در این حوزه الگوسازی کرده‌اند و الان در قید حیات نیستند، صحبت می‌کنیم، طبیعتا باید از استادان بزرگ یا شاگردان آنها دعوت کنیم. باید از نسل نو که تحصیلکرده و باهوش هستند، بهره ببریم؛ چه از دانشگاه هنر، چه از دانشگاه تهران یا دانشگاه سوره. خانم باشند یا آقا فرقی نمی‌کند. آنها می‌نشینند و با ما صحبت می‌کنند و برنامه‌سازی می‌کنیم. از سال ۱۴۰۰ تاکنون، ما برنامه‌سازی را به‌صورت بخش‌بخش انجام می‌دهیم. همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، آیتم‌های برنامه را به صورت تکه‌های هشت دقیقه‌ای تقسیم کرده‌ایم. برای مثال، هر شب یک بخش موسیقی مرتبط با موضوعاتی مانند اقتصاد، روح و روان، فلسفه، معرفی کتاب و تحلیل موسیقی فیلم پخش می‌شود. این کار باعث می‌شود برنامه خسته‌کننده نشود و شنوندگان بتوانند با دقت بیشتری به هر بخش گوش دهند. البته در ابتدای برنامه برای آن‌که روح شنوندگان را آماده شنیدن کنیم، اعلام می‌کنم که قرار است چه بخشی در ادامه پخش شود. مثلا یک آهنگ زیبا از آقای قربانی یا دیگر خوانندگان یا یک موسیقی نواحی خوب پخش خواهیم کرد که می‌تواند توجه شنوندگان را جلب کند. کارشناسان ما از رده‌های سنی مختلف، از ۲۰ تا ۸۵ سال، در این برنامه حضور دارند.
برنامکی با سوژه پاپ
مهدوی می‌افزاید: البته همان‌طور که گفتم امسال روند برنامه‌سازی نیستان در حال جدید شدن است. قصد داریم برنامکی با موضوع شعر و ترانه‌های موسیقی پاپ یا مردم‌وار تهیه و نمونه‌هایی از این موسیقی‌ها را که مشروعیت بیشتر و خوانندگانی با صدای قوی‌تر دارند به مخاطبان معرفی کنیم. برای مثال، صدای آقای اصفهانی یا عصار در دهه ۷۰ و ۸۰ و همچنین خوانندگان جدیدی که در جشنواره‌های بین‌المللی فجر معرفی شده‌اند و مورد استقبال رسانه‌ها قرار گرفته‌اند. هدف ما این است برنامه‌ای تولید کنیم که به بررسی علمی شعر، ترانه، ریتم و نوع اجرای این آثار بپردازد.
محدودیت‌های موسیقایی نداریم
احتشامی درباره خطوط قرمز در حوزه موسیقی عنوان می‌کند: ما در رادیو به نسبت تلویزیون مشکل نشان دادن آلات موسیقی را نداریم. حتی در انتشار این تصاویر در فضای مجازی هم محدودیتی نداریمباتوجه به این‌که با پخش زنده نیستان همزمان در رادیونما مخاطبان می‌توانند تصاویر برنامه را ببینند و بشنوند. در برنامه نیستان بخش‌های مختلف و متنوعی وجود دارد. مثلا آموزش ردیف با تدریس آقای طینوش بهرامی را داشتیم که ایشان با نواختن سه‌تار و خوانش آواز را برای مخاطبان تدریس می‌کردند. همه این اتفاقات بعد از تصویب سند موسیقی انجام شد. البته پیشتر از این هم شاهد تدریس ردیف توسط استاد محمدرضا لطفی در برنامه نیستان بودیم که رادیو فرهنگ از آن تدریس هم آرشیو غنی‌ای دارد.ما در رادیو هیچ مشکلی درخصوص نمایش ساز نداریم و به‌طور مثال، اگر خانم نوازنده‌ای در برنامه باشد، سعی می‌کنیم ملاحظات لازم را رعایت کنیم و طبیعتا وضعیت بهتری نسبت به گذشته داریم.مهدوی صحبت‌های احتشامی را این‌گونه تکمیل می‌کند: امسال در فضای مجازی، برنامه نیستان صفحه‌ای دارد که در آن، ویدئوهای یک دقیقه‌ای از کارشناسان را در حین ضبط زنده برنامه‌ها تهیه می‌کنیم که این محتوا نیز به جذابیت برنامه‌ها افزوده است. ما این هماهنگی‌ها را انجام می‌دهیم تا بهترین نتیجه را بگیریم.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
بهمناسبت نوزدهمین سالگرد تاسیس رادیو گفت‌وگو با مهدی شهابتالی، مدیر این شبکه گفت‌وگو کردیم
گفتوگوهای کوتاه با ضرباهنگ بالا
در گفتوگوی اختصاصی خبرنگار روزنامه «جام‌جم» در بیروت با حسن عزالدین، عضو بلندپایه حزبالله و نماینده پارلمان لبنان مطرح شد
گزینه مشترک مردم و ارتش مقاومت است
