سریال‌هایی که اخلاق را نشانه گرفته‌اند

ماجرا وقتی جذاب‌تر می‌شود که مخاطبان فیلم و سریال در کشورمان به هزاران فیلم و سریال ایرانی و خارجی دسترسی دارند و حق انتخاب‌شان مثل گذشته محدود نیست. در چنین شرایطی تحلیل علل اقبال سلیقه‌های مختلف به مجموعه‌های نمایشی ترکی از دو منظر ضروری به‌نظر می‌رسد: الف) چرایی گرایش مخاطب ب) تحلیل نقاط سیاه و سفید این گرایش.
   
داستان ندارند
سریال‌های محبوب و پرطرفدار ترکیه‌ای مؤلفه‌های گیرا و اثرگذاری دارد. در یک نگاه کلی باید داستان پرکشش و قدرتمند از یک‌سو و قرابت فرهنگی از سمت دیگر را دو عامل اصلی جذب مخاطب ایرانی بدانیم. البته که پرداختن به موضوعات و سوژه‌های متعدد و گوناگون را هم نباید از قلم بیندازیم. برخی از منتقدان معتقدند که سریال‌های ترکیه‌ای داستان ندارد. این گزاره شاید برای برخی از این مجموعه‌ها صادق باشد لکن قطعا عمومیت ندارد. چطور ممکن است تولیدات ترک، بدون قصه در ده‌ها کشور به نمایش دربیاید و صدها میلیون دلار به جیب تولیدکنندگان این کشور واریز کنند؟ حتما قصه این سریال‌ها شاخصه‌های لازم برای عموم مخاطبان را داشته که به این درجه از موفقیت رسیده ‌است. 
   
عنصر تغییرناپذیر
روابط عاشقانه یکی از عناصر تغییرناپذیر سریال‌های ترکی است؛ عنصری که تمام فرهنگ‌ها با آغوش باز از آن استقبال می‌کنند. در کنار قصه‌های عاشقانه، قهرمان‌سازی با همه فرازها و فرودهایش نیز در فیلمنامه‌های ترکی به چشم می‌خورد؛ قهرمان‌هایی که یک‌تنه با باندها و گروه‌های خرابکار مقابله می‌کنند و درمسیر داستان،مخاطب را به اوج هیجان می‌رسانند. مردم ایران عاشق قهرمان‌ها هستند و برای پیروزی به دهان شیر می‌روند و تا آخرین رمق‌شان از مبارزه دست نمی‌کشند؛ چیزی که به‌وفور در سریال‌های ترک وجود دارد.حالا این قهرمان ممکن است مثل عثمان و ارطغرل و آلپ‌ارسلان برای یک هدف والا یعنی تشکیل حکومت اسلامی و رهایی از ظلم با زمین و زمان بجنگند یا مثل خلیل ابراهیم عشق بی‌حد و مرز و یاماچ کوچووالی گودال و سارپ ییلماز نفوذی به‌دنبال نابود کردن گروه‌های خلافکار باشند. با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت، ده‌ها مجموعه پربیننده ساخت کشور ترکیه در دسترس مخاطبان ایرانی قرار می‌گیرد که حتما یک یا چند اثر توجه‌شان را جلب می‌کند. ترکیب ماجراهای عاشقانه و قصه‌های اکشن و هیجان‌انگیز چه با رنگ و بوی طنز و چه با حال و هوای تراژدی، حلقه طلایی اتصال مخاطب به سریال‌های ترکیه‌ای  است. 
   
تجارت سریال‌سازی
نکته مهم درباره سریال‌های مورد بحث، هنجارهای بعضا آسیب‌زایی است که این تولیدات وارد فرهنگ ما می‌کند. ترکیه به هزار و یک دلیل وارد تجارت سریال‌سازی شده و با قدرت اهداف خودش را دنبال می‌کند. در این‌باره می‌توانیم به جذب توریست، فروش محصولات مختلف، بازسازی سیمای بین‌المللی کشورش، درآمدزایی، توسعه کسب‌و‌کار، رؤیاهای تشکیل امپراتوری کشورهای ترک‌زبان و ده‌ها چشم‌انداز دیگر اشاره داشته باشیم، لکن ورود بی‌حساب و کتاب این آثار به تماشاخانه‌های اینترنتی کشورمان کار صحیحی به‌نظر نمی‌رسد. روابط خارج از چارچوب‌های عرفی، دینی و اخلاقی نسبت به فرهنگ ما ایرانی‌ها یکی از مهم‌ترین نقاط منفی سریال‌های ترکیه‌ای به‌شمار می‌رود که می‌تواند روی نسل جوان و حتی خانواده‌های ما اثر بگذارد. دوستی دخترها و پسرها در این مجموعه‌های تلویزیونی هیچ حد و مرزی ندارد ولی در فرهنگ رفتاری آنها مذموم و ناپسند نیست. گاه در سریال‌های ترکیه‌ای ما شاهد این‌گونه روابط هستیم که بعضا به تولد فرزند بدون ازدواج رسمی و قانونی هم منتهی می‌شود. این اتفاق برای قهرمانی رخ می‌دهد که مخاطب در ۴۰ قسمت سریال با هیجان سرنوشت او را دنبال کرده و دوستش دارد. 
   
آفت تجمل‌گرایی
تجمل‌گرایی یکی دیگر از آفت‌های محتمل این سریال‌هاست. دیده شدن خانه‌های اشرافی، ماشین‌های گران‌قیمت، لباس‌های نه‌چندان منطبق با فرهنگ ایران، تفریحات پر‌زرق‌و‌برق در تعدادی از این مجموعه‌های نمایشی می‌تواند به تغییر میل و شیوه زندگی در مخاطبان بینجامد. در حوزه لباس، ایران یکی از بازارهای فروش ترکیه بوده و همچنان اشتیاق به خرید محصولات ترک در بین ایرانی‌ها وجود دارد. حالا علاوه بر آن شاهد اثرپذیری طراحان مد و لباس از نوع پوشش بازیگرهای ترکیه‌ای نیز هستیم. به‌هر‌حال ما و ترکیه در یک اقلیم فرهنگی قرار گرفته‌ایم و از نظر الگو و شیوه زندگی شباهت‌های فراوانی داریم. قاب قشنگ سریال‌ها در افزایش مهاجرت به ترکیه و دست‌کم قرار گرفتن این کشور در میان اولویت‌های گردشگری ایرانی‌ها بی‌تأثیر نیست و مسافرت به آنجا یعنی فرو رفتن در فرهنگ ترکیه.
   
استفاده معنادار از پرچم
سریال‌های ترکیه‌ای یک سوگیری مثبت هم دارند؛ بالابردن حس میهن‌پرستی. این خط‌مشی مشخص با تکنیک‌های مختلفی در تولیدات ترکیه گنجانده می‌شود. در تعدادی از آثار، فیلمنامه‌ها جوری نوشته شده که جزئیات داستان سرشار است از فداکاری برای ترکیه و مردم ترک. در سایر مجموعه‌ها نیز شاهد تهییج نامحسوس مخاطب ترک‌تبار هستیم. مثلا استفاده معنادار از پرچم ترکیه در سکانس‌های مرتبط یا تکیه پس‌زمینه داستان بر غذاها و فرهنگ و اماکن تاریخی و تفریحی ترکیه. این بهره‌برداری از صنعت فیلمسازی در گسترش اتحاد اجتماعی و بالا بردن روحیه وطن‌دوستی باید در سریال‌های ایرانی نیز استفاده شود. البته که کشور همسایه مثل ما در پی صلح و گسترش عدالت نیست. ترکیه در سال‌هایی که سوریه و عراق درگیر فتنه جنگ بودند، چندین فیلم و سریال درباره داعش و دیگر تکفیری‌ها تولید کرد تا به مردمش بقبولاند که کشورشان باید برای مقابله با این تهدید آماده جنگ باشد؛ در حالی‌که ترکیه پشتیبان تکفیری‌ها بود و این حمایت همچنان ادامه دارد. این نشان می‌دهد نظام فکری و ساختار استراتژیک حکومت ترکیه در تولید تعدادی از سریال‌های این کشور سهیم و دخیل است. سریال تشکیلات یکی از این دست مجموعه‌ها محسوب می‌شود.

توجه به بازارهای بین‌المللی
کمپانی‌های سریال‌سازی ترکیه توجه زیادی به بازارهای بین‌المللی دارند. آمارها نشان می‌دهد که در این زمینه یعنی ورود به بازارهای جهانی، دستاوردهای قابل قبولی هم داشته‌اند. این‌که ذائقه مخاطب ایرانی هم متأثر از اقبال جهانی باشد، موضوع عجیبی نیست. سهولت پخش سریال‌های خارجی در سکوهای داخلی هم دسترسی مخاطبان وطنی به آنها را ساده کرده است. این مجموعه‌ها در مرحله نخست با زیرنویس فارسی و در گام بعدی با دوبله‌های مختلف و به ‌شکل رایگان در کشورمان قابل دریافت و تماشا‌ست. خود دوبله غیرتخصصی در مقوله انتشار فیلم‌های خارجی یک دغدغه مستقل است که پیشکسوت‌های دوبله با نگرانی درباره آن حرف می‌زنند لکن به بحث ما ربطی ندارد. فعالان فرهنگی همیشه از اثرگذاری سینما وتلویزیون درتغییر نگرش جامعه به زندگی صحبت می‌کنند.دریک رویکرد فرهنگی بدون درنظرگرفتن مسئولیت‌های نظارتی نهادهای مربوطه، باید به خودمان هشدار بدهیم که انتخاب سریال مثل هر پدیده فرهنگی دیگری، می‌تواند نقش بزرگی در بنیان‌های اصلی شخصیت‌مان داشته باشد و ذائقه، سلیقه، تفکر و رفتار ما در میان‌مدت عوض کند. خودمراقبتی در استفاده از این دست محصولات فرهنگی ضروری و سرنوشت‌ساز است. منطقی نیست که سرنوشت‌مان را به دست نگرش‌های سیاسی و کمپانی‌های تجاری بسپاریم.