خلاقیت؛ غریزی یا اکتسابی؟

روز جهانی خلاقیت و نوآوری که هر ساله ۲۱‌آوریل (یکم اردیبهشت) جشن گرفته می‌شود، نقش اساسی خلاقیت و نوآوری را در رسیدگی به چالش‌های جهانی و دستیابی به توسعه پایدار برجسته می‌کند. این روز که توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۷ تعیین شد،حل خلاقانه مشکلات را ترویج می‌کندوتفکر نوآورانه را درسراسر جهان تقویت می‌کند. «مهار خلاقیت برای پیشرفت جهانی» موضوع امسال روز جهانی خلاقیت و نوآوری است.خلاقیت و نوآوری برای پیش بردن مرزهای دانش و درک علمی ضروری است. آنها دانشمندان را قادر می‌سازند تا نظریه‌های جدید را توسعه دهند، سرزمین‌های ناشناخته را کاوش کنند و اکتشافات پیشگامانه را کشف کنند.خلاقیت ونوآوری علمی برای مقابله با چالش‌های جهانی مانند تغییرات آب و هوا، شیوع بیماری‌ها وکمبود منابع حیاتی است.با توسعه راه حل‌هاوفناوری‌های جدید، دانشمندان می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر جامعه بگذارند.نوآوری علمی اغلب منجر به توسعه صنایع، محصولات و خدمات جدید، رشد اقتصادی و ایجاد شغل می‌شود.این همچنین می‌تواند سبب بهبود کیفیت زندگی افراد و جوامع شود.
 
استفاده از مدل‌سازی ریاضی برای ترسیم چگونگی شکل‌گیری خلاقیت
یک مطالعه که در Nature Communications منتشر شده است، پویایی نوآوری‌های مرتبه بالاتر را بررسی می‌کند. این مطالعه الگوهای جذابی را در نحوه ترکیب عناصر موجود برای ایجاد تازگی شناسایی کرده و به طور بالقوه درک ما از خلاقیت و نوآوری انسان را تغییر می‌دهد. هدف محققان در این مطالعه درک چگونگی ظهور خلاقیت و نوآوری بود. این تیم، توسط پروفسور ویتو لاتورا از دانشگاه کوئین‌مری لندن رهبری شد. این تیم داده‌های دنیای واقعی را از سه منبع برای مطالعه نوآوری‌های مرتبه بالاتر تجزیه و تحلیل کردند. یکی از چالش‌های اصلی مطالعه نوآوری‌ها این است که بیشتر تحقیقات قبلی بر نوآوری‌های مرتبه اول تمرکز کرده‌اند؛ یعنی اولین بار ظاهر شدن عناصر منفرد. چنین رویکردی یک مکانیسم نوآوری مهم را نادیده می‌گیرد؛ ترکیب عناصر موجود برای ایجاد چیزی جدید که در واقع توضیح نوآوری مرتبه بالاتر است.
پروفسور لاتورا گفت: «در این مطالعه، مفهوم کلی‌تری از خلاقیت را معرفی و بررسی کردیم، آن را نوآوری مرتبه بالاتر نامیدیم.» برای شبیه‌سازی چگونگی وقوع این ترکیبات، تیم تحقیقاتی چارچوبی به نام Edge-Reinforced Random Walk with Triggering به اختصارERRWT ایجاد کردند.مدل ERRWT براساس واکر(راه‌رفت) تصادفی، یک مدل ریاضی برای توصیف تکامل سیستم‌ها با گام‌های گسسته، طراحی شده است.در این مدل، موقعیت بعدی فقط به موقعیت فعلی وابسته است و حرکت‌ها کاملا تصادفی با احتمال برابر در هر جهت هستند. پروفسور لاتورا توضیح می‌دهد که ایده‌ها یا اشیا به ‌صورت گره‌های شبکه‌ای تصور می‌شوند که پیوندها در آن نشان‌دهنده روابط یا شباهت‌ها هستند. نوآوری مدل در شبیه‌سازی تکامل شبکه‌هاست؛ واکر با حرکت در شبکه، ارتباطات جدیدی ایجاد می‌کند و گره‌های جدیدی پدید می‌آورد که نشان‌دهنده گسترش امکانات در فرآیند کشف است. این فرآیند شامل «راه‌اندازی لبه» (ایجاد ارتباطات جدید) و «تقویت لبه» (تقویت ارتباطات پرتکرار) است. مدل روی سه مجموعه داده (موسیقی، متون ادبی و مقالات علمی) آزمایش شد و نشان داد که ترکیبات جدید طبق قانون هیپس (رشد توانی) قابل پیش‌بینی هستند. نتایج نشان داد که در موسیقی، کاربران مسیرهای متفاوتی برای کشف آهنگ‌ها دارند؛ در ادبیات، نویسندگان بیشتر ترکیبات جدید کلمه‌ای تولید می‌کنند و در مقالات علمی، ترکیبات خلاقانه‌تری ایجاد می‌کنند. این مدل درک بهتری از نوآوری وخلاقیت ارائه می‌دهد ومی‌تواند در آموزش و پرورش خلاقیت و پیش‌بینی روندهای اجتماعی کاربرد داشته باشد. 

ما «خلاق» متولد می‌شویم؟
خلاقیت دقیقا از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ آیا توانایی تفکر خلاقانه به ما ارث رسیده است یاچیزی است که از طریق تجربیات و محیط اطراف توسعه می‌دهیم؟ درحالی که برخی معتقدند خلاقیت درDNA ما رمزگذاری شده است، برخی دیگر استدلال می‌کنند که این خلاقیت توسط دنیای اطراف‌مان شکل می‌گیرد.تحقیقات علمی نشان می‌دهد که ژنتیک و عوامل محیطی هر دو در بیان خلاقانه نقش دارند. اما هر عامل چقدر تاثیر دارد؟ پژوهشگران و کارشناسان روی این موضوع دائما تحقیق و بررسی می‌کنند که آیا استعداد خلاق چیزی است که ما با آن متولد می‌شویم یا چیزی است که در طول زمان پرورش می‌دهیم؟ مطالعات متعدد ارتباط ژنتیکی احتمالی را با خلاقیت، به ویژه در ساختار مغز و فعالیت انتقال دهنده‌های عصبی پیدا کرده‌اند. محققان دانشگاه کرنل کشف کردند که افراد خلاق اغلب دارای جسم پینه‌ای کوچکتر هستند؛ دسته‌ای از الیاف که دو نیم‌کره مغز را به هم متصل می‌کند. این کاهش اتصال ممکن است به هر طرف مغز اجازه دهد تا ایده‌های مستقل‌تری را توسعه دهد و به طور بالقوه تفکر خلاق را تقویت کند.
عامل دیگری که دانشمندان کشف کرده‌اند نقش دوپامین است، یک انتقال‌دهنده عصبی مرتبط با انگیزه، کنجکاوی و رفتار پاداش‌طلب. تغییرات در ژن‌های موثر بر فعالیت دوپامین، مانند ژن COMT، با تفکر همگرا مرتبط است که شامل حل مسأله و استدلال منطقی است؛ یکی از جنبه‌های مهم خلاقیت.با این حال، خلاقیت پیچیده است و هیچ ژن واحدی آن را تعیین نمی‌کند. یک مطالعه محدود منتشر شده درPsychological Research بیان می‌کند، در حالی که عوامل ژنتیکی ممکن است بر خلاقیت تاثیر بگذارند، محیط به همان اندازه در شکل دادن به توانایی فرد برای تفکر خلاق مهم است.