چوب وابستگی به واشنگتن بر تن اردن نشست

با فروکش کردن خاکستر میادین جنگ جهانی اول بین ژوئیه و سپتامبر ۱۹۲۱، توماس ادوارد لورنس (لورنس عربستان) نماینده ماجراجوی لندن در غرب آسیا تلاش کرد تا ملک‌حسین، شریف مکه را متقاعد کند که معاهده‌ای را امضا کرده که واقعیت‌های جدید پس از جنگ را به رسمیت بشناسد.
با فروکش کردن خاکستر میادین جنگ جهانی اول بین ژوئیه و سپتامبر ۱۹۲۱، توماس ادوارد لورنس (لورنس عربستان) نماینده ماجراجوی لندن در غرب آسیا تلاش کرد تا ملک‌حسین، شریف مکه را متقاعد کند که معاهده‌ای را امضا کرده که واقعیت‌های جدید پس از جنگ را به رسمیت بشناسد.
کد خبر: ۱۴۹۹۹۳۰
نویسنده سیدرضا حسینی - گروه بین‌الملل
 
اما حسین تقریبا تمام ویژگی‌های توافق‌نامه‌های پساجنگ را خیانت به وعده‌های انگلیس به خود می‌دانست. او حاضر نبود قلمرو خود را فقط به حجاز محدود کند؛ شریف‌نشین مکه مخالف اخراج پسرش ملک فیصل از دمشق و استقرار قیمومیت فرانسه بر سوریه بود و قیمومیت انگلیس بر عراق و فلسطین (که شامل اردن امروزی می‌شد) را رد کرد. انگلیسی‎ها در سال ۱۹۲۳ آخرین تلاش را برای انعقاد معاهده انجام دادند اما این پادشاه پیر و خشمگین از امضای آن خودداری کرد. در نتیجه حمایت لندن را از دست داد، درست زمانی که عبدالعزیز ابن سعود، بنیانگذار عربستان سعودی حمله خود برای فتح حجاز را آغاز کرد. لندن که از سقوط خاندان هاشمی به‌عنوان متحد ارزشمند در کرانه شرقی دریای سرخ رضایت نداشت و به‌دنبال راهی برای تقویت هاشمیان مطیع در غرب آسیا بود؛ به‌دنبال سرپناهی برای شریف‎‌نشینان سابق مکه گشت. به نقل از یوجین روگان، تاریخ‎نگار برجسته منطقه، در میان تمام متصرفات امپراتوری بریتانیا در خاورمیانه، فرااردن به نظر می‌رسید که آسان‌ترین منطقه برای حکمرانی تبعیدیان حجاز باشد. اما از نقطه آغاز دولت نوپا با چالش‌های متعددی روبه‌رو شد: جمعیت تنها ۳۵۰ هزار نفر (به اندازه ایالت ایندیانای آمریکا یا مجارستان)، تقسیم بین شهرنشینان (در فلات مرتفع مشرف به دره اردن) و عشایر بدوی (در مناطق بیابانی و استپی)، اقتصادی متکی به کشاورزی معیشتی و دامداری با درآمدهای مالیاتی ناچیز و هر منطقه رهبران محلی خود را داشت که دغدغه‌های‌شان بسیار محدود به حوزه جغرافیایی خود بود. انگلستان سالانه ۱۵۰ هزار پوند (مبلغی ناچیز برای امپراتوری اما حیاتی برای فرااردن) به این منطقه کمک می‌کرد. این بودجه کوچک به انگلیس اجازه می‌داد وفاداری رهبران محلی و امیر عبدالله را حفظ کند. با گذشت بیش از یک سده، پادشاهی اردن همچنان با کمک‎های خارجی سرپا مانده؛ آمریکایی‎ها سالانه یک تا ۵/۱ میلیارد دلار برای توسعه اقتصادی و اجتماعی به‌علاوه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار در سال جهت تقویت بنیه دفاعی به امان کمک می‎کند اما این روند با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید دستخوش تغییرات بحران‌زایی برای پادشاهی اردن شد.
   
«اول آمریکا» بلای جان پادشاه
رؤسای‌جمهور آمریکا و پادشاهان اردن همواره از روابط گرمی برخوردار بوده‌اند؛ روابطی که از نخستین دیدار شاه حسین با دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور آمریکا در سال ۱۹۵۹ آغاز شد و تا دوران پادشاهی عبدالله دوم ادامه یافته است.  پایه‌های این اتحاد دوجانبه تقریبا ۷۰ ساله، شهرت بین‌المللی اردن به‌عنوان دولتی مماشات کار در منطقه‌ای بی‌ثبات خاورمیانه است؛ ماروان معشر،وزیرخارجه پیشین اردن درسال۲۰۰۸ این پادشاهی رابخشی از«مرکز عربی»خواند.اردن در سال۲۰۰۱ اولین موافقت‌نامه تجارت آزاد بین آمریکا ویک کشور عربی راامضا کردواین پادشاهی از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان کمک‌های خارجی آمریکاست؛ علاوه بر روابط با آمریکا و دیگر قدرت‌های غربی، این کشور از سال ۱۹۹۴ پیمان صلحی کامل و رسمی با رژیم‌صهیونیستی منعقد کرده است. رابطه باثبات اردن و آمریکا تقریبا بدون وقفه ادامه یافته، با یک استثنای نسبی؛ در سال ۲۰۱۸ و برخلاف خواست اردن، ترامپ بودجه UNRWA (آژانس امداد و کار سازمان ملل برای پناهندگان فلسطینی) را که به فلسطینیان غزه، کرانه باختری و خود اردن کمک می‌رساند، قطع کرد. بسیاری از مقامات اردنی احساس می‎کنند که دولت ترامپ دیگر این پادشاهی را در اولویت قرار نمی‎دهد؛ دولت ترامپ بلافاصله تمام کمک‌های خارجی را برای ۹۰ روز متوقف کرد، بودجه UNRWA را قطع و تلاش کرد سازمان USAID را به‌طور کامل منحل کند. به گزارش فارین آفرز، تأثیر این تعلیق کمک‌ها برای اردن به‌ویژه فاجعه‌بار بود؛ هیچ کشوری در غرب آسیا به‌ اندازه اردن به کمک‌های USAID و UNRWA وابسته نبوده است. قطع کمک‌های USAID احتمالا صدها پروژه مختلف کمک‌رسانی و توسعه‌ای در اردن را که خدمات اساسی مانند بهداشت عمومی، آموزش، دسترسی به آب، حکومت محلی، کسب‌وکارهای کوچک و مدارس را پشتیبانی می‌کنند؛ متوقف خواهد کرد. این تصمیم همچنین شبکه سازمان‌های غیردولتی و نهادهای دولتی مرتبط با کمک‌های آمریکا را که ده‌ها هزار اردنی در آنها مشغول به کار هستند، فلج خواهد کرد.
   
امان در تنگنای سیاسی ترامپ
زعیم خاندان هاشمی با حمایت مصر، قطر، عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی، به‌شدت با پیشنهاد کوچ اجباری مردم فلسطین از سوی ترامپ مخالفت کرد. دلیل این واکنش قاطع به مخالفت افکارعمومی اردن بازمی‎گردد؛ گرچه ترامپ ممکن است فکر کند می‌تواند یک متحد وابسته را تحت ‌فشار قرار دهد اما شرایط در اردن، مشارکت دولت در چنین برنامه‎ای را غیرممکن می‌سازد. به‌‌رغم اقتصاد ضعیف و کمبود منابع طبیعی، اردن پیش ‌ازاین نیزموج‎های مختلفی ازپناهندگان فلسطینی از سال ۱۹۴۸ به بعد، عراقی‌های فراری از جنگ‌های خلیج‌فارس و پس از سال ۲۰۱۱، پناهندگان سوری فراری از جنگ داخلی را پذیرفته است. این پادشاهی ظرفیت اقتصادی برای پذیرش میلیون‌ها پناهنده فلسطینی دیگر را ندارد. ورود هرگونه پناهنده جدید، تعادل شکننده جمعیتی را که بسیاری از اردنی‌ها بین اردنی‌های فلسطینی‌تبار وجود دارد، برهم خواهد زد.
   
نارضایتی رعایا
رابطه پادشاهی هاشمی با آمریکا در داخل اردن با انتقادهای شدیدی مواجه است؛ بسیاری در جنبش‌های مخالف همواره معتقدند پیوندهای اردن با واشنگتن، حاکمیت و امنیت این پادشاهی راتضعیف و آن رادرمعرض اجبار خارجی قرار می‌دهد.  جنگ غزه موجب تجدید فعالیت جنبش‌های مخالف شد و ‌به‌رغم محکومیت‌های رسمی دولت علیه اسرائیل، تظاهرکنندگان به فشار برای تغییر سیاست‌ها ادامه دادند.آنها خواستار فسخ پیمان صلح با اسرائیل، پایان‌دادن به قرارداد بحث‌برانگیز گاز، اخراج نیروهای آمریکایی و خارجی و قطع هرگونه ارسال تجهیزات به اسرائیل از طریق خاک اردن شدند. هدف قرار دادن موشک‌های ایرانی در اوایل ۲۰۲۴‌، خشم عمومی خاصی برانگیخت و فشار بر دولت پس از آن افزایش یافت. در انتخابات پارلمانی سپتامبر ۲۰۲۴، احزاب و نامزدهای میانه‌رو، محافظه‌کار و طرفدار نظام بیشتر ۱۳۸ کرسی را کسب کردند اما جبهه عمل اسلامی (جناح سیاسی اخوان‌المسلمین در اردن) نیز با کسب ۳۱ کرسی، حضور قابل‌توجهی در مجلس جدید یافت. هم‌زمان با بلندتر شدن صدای مخالفان در مجلس و تجدید قوای اپوزیسیون مدنی متشکل از نیروهای سکولار و اسلامگرا که به خیابان‌ها آمده‌اند، دولت با مقاومت جدی در برابر سیاست خارجی خود مواجه خواهد شد، همچنین اجماع چشمگیری در مخالفت با انتقال گسترده فلسطینیان از غزه و کرانه باختری شکل ‌گرفته است.
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها