تهران - مسکو؛ جهش بزرگ در روابط راهبردی

اکنون امضای این توافق‌نامه و پیگیری روابط با روسیه دردولت چهاردهم نشان می‌دهد فارغ از رفت و آمد دولت‌ها، توسعه همکاری با روسیه به یک اجماع داخلی تبدیل شده است.در خصوص اهداف این سفر و همچنین جزئیات موافقت‌نامه آتی با کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو گفت‌وگو کردیم. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه با هم می‌خوانیم.

لطفا در خصوص اهداف و اهمیت سفر رئیس‌جمهور به روسیه بفرمایید.
سفر پیش روی ریاست محترم جمهور به مسکو، نخستین سفر دوجانبه آقای پزشکیان به روسیه محسوب می‌شود. شایان ذکر است، سفر پیشین ایشان به کازان، سفری چندجانبه و در راستای شرکت در اجلاس بریکس بوده است. اما این سفر، دوجانبه است و به نظر می‌رسد سفری تاریخی خواهد بود. دلیل این امر، امضای موافقت‌نامه همکاری‌های جامع راهبردی ۲۰ ساله بین دو کشور توسط روسای‌جمهور است. در واقع، این موافقت‌نامه، ریل‌گذاری روابط رادر دودهه آتی انجام می‌دهد.از این منظر، سفر آقای رئیس‌جمهور بسیار مهم است.
از سوی دیگر، با عنایت به برگزاری یک جلسه کاری که در آن مسئولان و وزرای دو کشور درحضور روسای جمهور گفت‌وگو و مذاکره می‌کنند، این سفر اهمیت ویژه‌ای دارد.به این معنی که در این سفر، یک بارمجموعه روابط دو کشور مرورخواهد شد و مسئولان هر دوکشور در حضور روسای جمهور گزارش آخرین وضعیت حوزه کاری روابط خود راارائه خواهند داد. نهایتا روسای جمهور درهر حوزه جمع‌بندی خواهند کرد و اگر ایرادات یا مشکلاتی وجود داشته باشد، در مورد آنها چاره‌اندیشی خواهند کرد. پس این سفر هم به لحاظ امضای موافقت‌نامه و هم به لحاظ روابط دوجانبه، بسیار مهم است.

اشاره کردید که یکی از موضوعات مهم این سفر، بحث موافقت‌نامه جامع همکاری بین دو کشور است. این موضوع از مدت‌ها قبل مطرح بوده و امضای آن با تاخیر مواجه شده است. چرا این تاخیر صورت گرفت؟
در اینجا لازم است به لحاظ تاریخی اشاره‌ای داشته باشیم؛ سال۲۰۰۱ موافقت‌نامه‌ای در پارلمان‌های دو کشور به تصویب رسید. این موافقت‌نامه ۲۰ ساله یعنی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ بود. اما در داخل خود یک ساز‌و‌کار تمدید اتوماتیک داشت، به این صورت که اگر یک سال قبل از سال ۲۰۲۱، یکی از طرفین اعلام تمایل می‌کرد، به صورت خودکار تا پنج سال تمدید می‌شد. بنابراین در حال حاضر، این موافقت‌نامه تا سال ۲۰۲۶ تمدید شده است.اما درکنار این موضوع، مسئولان دو کشور به این جمع‌بندی رسیدند که موافقت‌نامه سال ۲۰۰۱ که در حال اجراست، باید به‌روزرسانی شود و در سطح روابط کنونی ما نیست. مسائل بسیار زیادی در روابط ایجاد شده که باید در مورد آنها تصمیم‌گیری و در موافقت‌نامه گنجانده شود. لذا، مذاکرات و رایزنی‌ها برای تدوین این موافقت‌نامه جدید حدود دو سال و نیم به طول انجامید. تاخیر در امضای آن فقط به دلیل شهادت رئیس جمهور سابق بود و چند ماهی به دلیل شکل‌گیری دولت جدید، با تاخیر مواجه شد. از طرف دیگر، تصمیم بر این بود که این موافقت‌نامه در سفر و مراسم با‌شکوهی امضا شود. بر این اساس، تاریخ‌ آن برای ۲۸ دی تنظیم شد که ان‌شاءا... جناب آقای پزشکیان تشریف آورده و این موافقت‌نامه در کاخ کرملین به امضای روسای جمهور می‌رسد.

این موافقت‌نامه چه ابعادی را شامل می‌شود؟
محتوای این موافقت‌نامه، همه ابعاد روابط را در بر می‌گیرد، از همکاری‌های سیاسی دوجانبه تا حوزه بین‌الملل و سیاست چند‌جانبه، همکاری در مجامع بین‌المللی و سازمان‌های بین‌المللی، بحث همکاری در خصوص ساختار قدرت جدید بین‌المللی و مقابله با یکجانبه‌گرایی، احترام به تمامیت ارضی دو کشور، همکاری‌ها در دریای خزر، همکاری‌های زیست‌محیطی، همکاری‌ها در حوزه اقتصادی (دوجانبه و چندجانبه)، همکاری‌های دفاعی و فنی، همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی به ویژه در حوزه سایبری، همکاری در حوزه‌های فرهنگی، گردشگری، دانشگاهی، تبادل استاد و دانشجو و همکاری در حوزه فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی. تقریبا همه ابعاد روابط در این موافقت‌نامه گنجانده شده است.

گفته می‌شود که در این موافقت‌نامه ابعاد نظامی به شکل پررنگی دیده شده است. این مساله چقدر واقعیت دارد؟
این موافقت‌نامه، جامع در همه زمینه‌های همکاری است اما متاسفانه جریان‌های غربی تلاش می‌کنند این موافقت‌نامه را صرفا نظامی و امنیتی معرفی کنند. این موافقت‌نامه محرمانه نیست و عموم مردم به آن دسترسی خواهند داشت. دلیل آن هم این است که این موافقت‌نامه باید در مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد و هر چیزی که به مجلس می‌رود، عملا در اختیار رسانه‌ها، افکار عمومی ومردم هم قرار می‌گیرد، زیرانمایندگان باید در داخل مجلس درمورد آن بحث کنند.همچنین، همکاری‌های نظامی،فنی و دفاعی ما کاملا روشن است. این همکاری‌ها، نظام‌مند و در چارچوب مشخص انجام می‌شود وعلیه هیچ کشوری نخواهد بود. ما همیشه در سیاست خارجی اعلام کرده‌ایم که به دنبال یک سیاست خارجی پویا و متوازن هستیم و آمادگی داریم که با همه کشورهای دنیا رابطه داشته باشیم.

آیا این موافقت‌نامه می‌تواند با کمک به روابط اقتصادی  دو‌کشور به نوعی با تحریم‌های آمریکا هم مقابله کند؟
بله باید گفت که این موافقت‌نامه در عمل کمک خواهد کرد. اما نکته مهم، ایجاد زیرساخت‌هاست. در حال حاضر، روابط اقتصادی خوبی بین دو کشور برقرار است، اما در حوزه زیرساختی باید کار بیشتری صورت گیرد تا بتوانیم به سطح بسیار خوبی از روابط اقتصادی دست پیدا کنیم.این موافقت‌نامه حتما به حوزه اقتصادی کشور کمک خواهد کرد، به شرط این‌که ما بتوانیم بحث ترانزیت را در بخش راه، راه‌آهن و دریا حل کنیم. همچنین باید بتوانیم مسائل گمرکی را ساماندهی کنیم که متاسفانه در این حوزه مشکلات زیادی داریم. در حوزه گمرکاتی که به روسیه مربوط می‌شود، باید بتوانیم مسائل حوزه پولی و بانکی را هر‌چه سریع‌تر حل کنیم تا تاجران ما بتوانند پول خود را در یک مکانیزم دریافت کنند و به تجارت خود ادامه دهند. در بحث لجستیک نیز باید کامیون به اندازه کافی داشته باشیم و ناوگان دریایی و قطار مناسبی نیز باید فراهم شود.در حال حاضر، روسیه آماده است تا کالای بیشتری از ایران دریافت کند و ما نیز می‌توانیم هم کالاهای خود را صادر کنیم و هم با توجه به این‌که راه‌های دیگر به روی روسیه بسته شده است، به هاب تامین‌کننده کالاهای روسیه تبدیل شویم. ولی اینها منوط به ایجاد زیرساخت‌هاست.

در خصوص بحث پولی و بانکی که یکی از زیرساخت‌های اجرای موافقت‌نامه است، چه تدابیری اندیشیده شده است؟
 باید این مساله حل شود. بین بانک مرکزی دو کشور رایزنی‌هایی صورت گرفته و در حال کار روی این موضوعات هستند. بخش‌هایی از این مشکلات حل شده است. به عنوان مثال، سیستم‌های پیام‌رسانی ما که از سوئیفت خارج شده بود، اکنون به صورت دو جانبه متصل شده است. در خصوص اتصال میر و شتاب نیز ۵۰ درصد کار انجام شده و ۵۰ درصد دیگر ان‌شاءا... در سال ۲۰۲۵ نهایی خواهد شد. با توجه به رایزنی‌ها و جلسات متعددی که صورت گرفته است، همکاری‌ها در این حوزه در سال جاری به نتیجه خواهد رسید.

می‌دانید که با توجه به سابقه تاریخی بین دو کشور نگرانی‌هایی وجود دارد. با توجه به این موافقت‌نامه همکاری‌های آتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به سابقه تاریخی روابط ایران با روسیه، طبیعی است که در داخل کشور نسبت به همکاری‌ها و روابط بین دو کشور برخی نگرانی‌ها و بدبینی‌هایی وجود داشته باشد. اما در این خصوص چند نکته وجود دارد. این بدبینی فقط مختص ما نیست، بلکه برخی از روس‌ها هم نسبت به ایران بدبین هستند و حتی بدعهدی‌های ایران را مطرح می‌کنند. بنابراین، ما با یک سوء‌تفاهم متقابل رو‌به‌رو هستیم که نیاز به تلاش برای برطرف کردن آن احساس می‌شود. نمی‌توانیم در گذشته باقی بمانیم و دچار سوء‌تفاهم‌ها شویم؛ چراکه ایران و روسیه دو کشور همسایه و تاثیرگذار هستند که در بسیاری از حوزه‌ها دارای اشتراک نظر بوده و می‌توانیم از این اشتراکات به نحو مطلوبی بهره‌برداری کنیم.
نکته‌ دیگری که باید به آن توجه کرد، این که بدبینی‌ها فقط ناشی از واقعیات تاریخی نیست. غرب به‌طور هدفمند تلاش می‌کند تا روابط میان ایران و روسیه را دچار اختلال کند. واقعیاتی که در گذشته وجود داشته، بهانه‌ای شده است برای سوءاستفاده برخی از رویکردهای غربی که تلاش می‌کنند راست و دروغ را کنار هم قرار دهند و به این روابط آسیب بزنند. من که چند سالی‌ است در روسیه حضور دارم، به‌خوبی رصد می‌کنم که بسیاری از اطلاعاتی که در شبکه‌های تلویزیونی ضد‌انقلاب منتشر می‌شود، واقعیت ندارد و بر مبنای بزرگ‌نمایی و تحریف واقعیت‌های کوچک شکل گرفته‌ است.ما باید به منافع ملی خود توجه کنیم و نگاه‌مان به کسانی نباشد که دشمن ما هستند. در این راستا، اختلاف دیدگاه بین کشورها حتی در میان کشورهای دوست نیز طبیعی است. اما برای کاهش سوءتفاهم‌ها باید تلاش کنیم. به‌طور مثال، بسیاری که نسبت به روسیه نگاه بدبینانه دارند، هنگامی که به غرب می‌رسند، دم از مذاکره و ارتباط می‌زنند. در حالی‌که کشورهای غربی و آمریکا نیز در برخی موارد مانند کرونا با بلوکه کردن دارایی‌های ایران، نقشی منفی داشته‌اند. این در حالی است که در مورد روسیه، بلافاصله گذشته‌های تاریخی یادآوری می‌شود، در حالی‌که در مورد کشورهای غربی، عموما بر این امر تاکید می‌شود که باید از گذشته‌ها گذشت و روابط جدیدی برقرار کرد. نمی‌خواهم بگویم که نباید به تاریخ نگاه کرد یا هیچ اختلافی وجود ندارد اما باید به منافع ملی خودمان توجه داشته باشیم؛ به خصوص در حوزه اقتصاد اکنون می‌توانیم یک جهش جدی اقتصادی در روابط دوجانبه داشته باشیم. مثلا در حوزه کریدور، ما در کریدور شمال -جنوب می‌خواستیم از طریق روسیه به اروپا برسیم اما فعلا روابط روسیه و اروپا قطع است اما وقتی این کریدور راه بیفتد یک تیر و دو نشان است؛ به این صورت که امروز می‌توانیم روابط‌مان را با روسیه گسترش دهیم و فردا که روبط روسیه و غرب بهبود پیدا کرد این کریدور می‌تواند در اختیار اهداف دیگر هم قرار گرفته و در خدمت توازن در سیاست خارجی ایران قرار گیرد. با توجه به این‌که این کشور همسایه ما حدود ۳۰۰ میلیارد دلار واردات دارد و تحت فشار تحریم‌ها قرار گرفته، ایران می‌تواند از این شرایط به بهترین نحو بهره‌برداری کند و جهش اقتصادی قابل توجهی داشته باشد.