عادی‌ سازی با طعم غنی‌ سازی

شاید نوعی نمایش قدرت باشد، آن هم به‌خصوص در آستانه بازگشت کسی که عربستان را گاو شیرده نامیده است. همزمان که گزارش‌ها درباره همکاری عربستان و چین در این حوزه از مدت‌ها پیش شنیده می‌شود اما گزارش‌های دیگری هست که عربستانی‌ها غنی‌سازی هسته‌ای را جزو بسته شرایط عادی‌سازی خود برای برقرار رابطه با اسرائیل از آمریکا طلب کرده‌اند .

روز دوشنبه شاهزاده عبدالعزیز در کنفرانس ابتکار سرمایه‌گذاری آینده در شهر ظهران با اشاره به کنسانتره پودری اورانیوم که برای تهیه سوخت رآکتورهای هسته‌ای استفاده می‌شود، گفت: «ما آن را غنی می‌کنیم و می‌فروشیم و یک «کیک زرد» درست می‌کنیم.»

البته اظهارات این مقام سعودی بیشتر از نوع تاکیدی است؛ چراکه فعالیتهای هسته‌ای عربستان از مدت‌ها پیش شروع شده است. اوایل سال 2023 میلادی وزیر انرژی عربستان ضمن اعلام کشف مقادیر زیادی ذخایر اورانیوم در صحرای این کشور از برنامه‌های این کشور برای دستیابی به «کل چرخه سوخت (شامل کیک زرد (پودر اورانیوم ناخالص)، اورانیوم با غنای پایین، و همچنین تولید سوخت هسته‌ای برای مصرف محلی و صادرات) خبر داده بود» حتی پیشتر یعنی در تابستان۲۰۲۰ روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال به نقل از مقامات ناشناس مدعی شده که چین کارخانه‌ای در صحرای عربستان ساخته است که قابلیت تبدیل سنگ معدن اورانیوم به کیک زرد دارد و یک روز بعدش، روزنامه معروف آمریکایی، یعنی نیویورک‌تایمز، باز هم به نقل از منابع ناشناس، از وجود دو ساختمان در نزدیکی پایتخت عربستان به عنوان تأسیسات هسته‌ای بالقوه خبرداده بود. در حقیقت؛ خیز عربستانی‌ها برای توسعه انرژی هسته‌ای به سال ۲۰۱۰ بازمی‌گردد، زمانی که با یک فرمان سلطنتی بنیان «شهر ملک عبدا... برای انرژی‌های اتمی و تجدیدپذیر» بنا نهاده شد.

همکاری نزدیک و عیان عربستان و چین در اکتشاف اورانیوم و امضای توافق‌های مختلف برای این منظور، عده‌ای در غرب را نگران می‌کند که ریاض از این طریق می‌تواند به عنوان اهرم فشاری بر آمریکا در منطقه بهره بگیرد و این همکاری در صورت تداوم و عدم مدیریت توسط آمریکا، منجر به ورود هرچه بیشتر عربستان به مدارهای داخلی‌تر چین و دورتر شدن آن از آمریکا خواهد شد. به‌خصوص که بحث پیوستن بریکس هم در این میان مطرح است و اگر مقامات ریاض در چانه‌زنی با غرب نتایج دلخواه را نگیرند، ممکن است اهرم هسته‌ای را با ظرفیتهای بیشتری فعال کنند و با ورود به بریکس، خاورمیانه از دست آمریکا برود. آمریکایی که تا همین اواخر تلاش می‌کرد با یک توافق، خاورمیانه را در چنگ خود بگیرد و به خیال راحت سراغ مهار چین برود، حالا باید در خاورمیانه با وزنه سنگین روابط ژئوپلیتیکی عربستان و چین دست و پنجه نرم کند.

 با این‌حال گزارش‌هایی هم از تمایل ریاض برای ورود آمریکا به جهت مشاکرت در پروژه‌های توسعه هسته‌ای این کشور وجود دارد و در همین ارتباط چندی پیش هم وال‌استریت ژورنال به نقل از مقامات سعودی که نام‌شان فاش نشده، گزارش داده بود که کشورشان دستیابی به توافق هسته‌ای با چین را «راهی برای ترغیب دولت بایدن به مصالحه در مورد الزامات منع گسترش تسلیحات هسته‌ای» تلقی می‌کند.

ظرفیت هسته‌ای دربرابر سازش با اسرائیل 

تریستان ولف، کارشناس بنیاد کارنگی در گزارش مفصلی درباره سیاست تاخیر هسته‌ای عربستان و کره‌جنوبی که اوایل سال گذشته میلادی برای این اندیشکده آمریکایی نوشته است، ضمن اشاره به این‌که بمباران غزه توسط اسرائیل، تلاش عمده آمریکا برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان را متوقف کرده است، شایعه‌ای «شگفت‌انگیز» اما مبتنی بر گزارش‌های متعدد را روایت می‌کند: ریاض احتمالا قبل از 7 اکتبر، دولت بایدن را متقاعد کرده بود که حداقل حمایت از نوعی برنامه غنی‌سازی مبتنی بر خاک عربستان را به عنوان بخشی از مذاکرات دیپلماتیک بزرگ‌تر با اسرائیل در نظر بگیرد. تریستان دلایل متقاعد شدن احتمالی بایدن به این توافق علاوه‌بر ایجاد امکان یک پیشرفت تاریخی در روابط اسرائیل و عربستان سعودی، جلوگیری از چرخش ریاض به سمت مسکو یا پکن و همین‌طور امکان ایجاد انزوای بیشتر ایران ارزیابی می‌کند اما به‌هرحال همیشه این واهمه را دارد که عربستان از آنچه به دست آورده به عنوان اهرم فشار استفاده کند. بماند که اعطای چنین مجوزی از سوی آمریکا به عربستان، می‌تواند سایر متحدان آمریکا یعنی کره‌جنوبی و لهستان را تحریک کند و آنها هم از آمریکا چنین مجوزهایی بخواهند. 

رقابت عربی و منطقه‌ای

در پرونده هسته‌ای ریاض، فقط ماجرای آمریکا و اسرائیل مطرح نیست. این قضیه یک بعد عربی و حیثیتی برای ریاض دارد. در رقابت با ابوظبی که امتیاز دارا بودن اولین نیروگاه انرژی هسته‌ای چند واحدی جهان عرب را دارد (البته به شرط عدم غنی‌سازی اورانیوم و همین‌طور عدم بازفرآوری سوخت مصرف‌شده در خاک امارات)، ریاض باید به جهان عرب نشان دهد که توانایی بیشتری برای رهبری جهان عرب دارد. همچنین رقابت همیشگی با ایران هم انگیزه دیگری است که عربستان را به سمت غنی‌سازی اورانیوم می‌کشاند محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در سال 2018 سال یعنی زمانی که روابط تهران و ریاض قطع بود و بن‌سلمان تقلا می‌کرد به طور کامل بر یمن مسلط شود، تهدید کرده بود که اگر ایران این تسلیحات هسته‌ای بسازد، او هم به همین سمت خواهد رفت. هرچند تهران حتی در دوران سوءتفاهمات از ادبیات رقابتی علیه هیچ کشور منطقه‌ای استفاده نکرده و توسعه صلح‌آمیز هسته‌ای را جزو حقوق مسلم خود و همه کشورهای جهان دانسته است. گزارش‌های متعدد آژانس بین‌الملی هسته‌ای و همین‌طور گزارش‌های متعدد اطلاعاتی آمریکا، مؤید عدم انحراف ایران به سوی ساخت بمب هسته‌ای بوده است.