خلاقیت و هویت ایرانی در مرکز پویانمایی صبا

مرکز پویانمایی صبا توانست در طول سال‌ها فعالیت خود، به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انیمیشن در ایران تبدیل شده و با تولید بیش از ۲۰۰ ساعت انیمیشن در سال، به نیاز‌های مخاطبان خود پاسخ دهد.

در نشستی که به میزبانی روزنامه جام‌جم برگزار شد، محمدرحیم لیوانی، رئیس مرکز پویانمایی صبا، به همراه مدیران گروه‌های مختلف این مرکز، از جمله علیرضا قانع اسماعیل‌پور (مدیر گروه نوجوان)، پوریا سازگار (مدیر گروه کودک)، حسین محمودی (مدیر گروه خردسال) و زهرا مفاخر (مدیر طرح و برنامه و اطلاعات و برنامه‌ریزی)، به بحث و تبادل نظر درباره اهداف و دستاورد‌های این مرکز پرداختند. این نشست فرصتی بود تا مدیران مرکز صبا، دستاورد‌های خود را در زمینه تولید انیمیشن‌های با کیفیت و متناسب با نیاز‌های روز جامعه معرفی کنند و به چالش‌ها و راهکار‌های موجود در این حوزه بپردازند.

از سال ۹۶ به مدیریت مرکز پویانمایی صبا منصوب شده‌اید. آن زمان مرکز پویانمایی صبا به چه شکل بوده و در مسیر مدیریت شما به کجا رسیده است؟
محمد رحیم لیوانی، رئیس مرکز پویانمایی صبا: مرکز صبا در سال ۷۴ افتتاح شد و اکنون تقریباً ۲۹ سال از عمر آن می‌گذرد. این مدت، یک سوم عمر صد ساله صنعت انیمیشن در دنیا را شامل می‌شود. در این سال‌ها، انیمیشن کشور پیشرفت خوبی داشته و بخش عمده‌ای از این تجربه در مرکز صبا شکل گرفته است. بسیاری از فعالان صنعت انیمیشن ایران در دوره‌ای با مرکز صبا همکاری کرده‌اند و در پروژه‌های مختلف رشد کرده و به سینما و انیمیشن کشور کمک کرده‌اند. در حال حاضر، مرکز صبا بزرگترین تولیدکننده انیمیشن برای کودکان و نوجوانان در تلویزیون است و امسال نزدیک به ۲۰۰ ساعت انیمیشن تولید خواهد کرد. ما برند‌ها و شخصیت‌های شناخته‌شده‌ای داریم که مخاطبان با آن‌ها آشنا هستند و متناسب با آن از ما انتظار تولید محتوای سالم دارند. مأموریت‌های تلویزیون و نیاز‌های جامعه ما را ملزم می‌کند که بخش عمده‌ای از تولیدات خود را به خواسته‌های والدین و نیاز‌های کودکان و نوجوانان اختصاص دهیم. همچنین، فرهنگ‌سازی برای عموم مردم از اهداف ماست و انیمیشن در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کند. از  اواسط سال ۹۶ که به مرکز پویانمایی صبا پیوستم، مسیر طولانی را طی کرده‌ایم. البته قبل از این مسئولیت، به عنوان مدیر گروه در همین مرکز فعالیت می‌کردم. پس از آن، توسعه تولیدات به لحاظ کمی و کیفی مطرح شد و برنامه‌ای تدوین شد تا نیاز‌های شبکه‌ها را برطرف کنیم. برای این منظور، ابتدا نیاز بود که در حوزه توسعه محتوا اقداماتی انجام دهیم. گروه‌ها و تیم‌های نویسندگی شکل گرفت و تیم‌های نوشتن فیلمنامه در تیم‌های تولید ایجاد شدند. هدایت و برنامه‌ریزی این گروه‌ها در مرکز انجام شد. ابتدایی‌ترین راهکار ما برای توسعه، آغاز تولید مجموعه‌های ۱۰۰ قسمتی بود که در حوزه تجاری‌سازی و کیفی‌سازی ظرفیت داشته باشند. هدف ما گسترش مجموعه‌های برند و کار‌های شاخص بود تا به موفقیت بیشتری دست یابیم. پیش از این، تولید یک مجموعه معمولاً به ۱۳ یا ۲۶ قسمت محدود می‌شد و مخاطب تنها در فصل اول با آن آشنا می‌شد، در حالی که او علاقه‌مند به ادامه داستان بود. برنامه‌ریزی اولیه ما این بود که تعدادی از این کار‌ها را انتخاب کرده و به سمت انبوه‌سازی و عمق تولید آن‌ها حرکت کنیم. هدف ما تولید نیمه‌صنعتی و حتی صنعتی بود و یکی از راهبرد‌های اصلی ما توسعه محتوا بود تا بتوانیم برنامه‌های ۱۰۰ قسمتی را پوشش دهیم. ما سعی کردیم محتوایی را توسعه دهیم که برای مخاطب شناخته شده است و او از ما انتظار ادامه آن را دارد و اولویت‌های سیما را هم پوشش دهد.

در شروع، تولیدات را با سری‌های کوتاه آغاز کردیم و سپس به تولیدات نیمه‌صنعتی تجاری روی آوردیم. تکرار تولیدات در حوزه پویانمایی باعث افزایش مهارت تولیدکنندگان و بهبود کیفیت تولیدات می‌شود، به شرطی که نظارت مناسبی بر روند تولید وجود داشته باشد. اکنون، پس از ۶ تا ۷ سال، ده‌ها مجموعه با بیش از ۱۰۰ قسمت تولید شده داریم. به عنوان مثال، مجموعه «مهارت‌های زندگی» با بیش از ۵۰۰ قسمت همچنان مورد انتظار مخاطبان است. این وابستگی مخاطب به برنامه‌های ما واقعاً غیرمنتظره بود. در نظرسنجی‌های زمستان گذشته، این برنامه جزو برنامه‌های شاخص گروه کودک بود و بیش از ۵۶ درصد مخاطبان آن را تأیید کردند. مجموعه‌هایی مانند «پهلوانان»، «مثلنامه» و «چیا» نیز بالای ۲۰۰ قسمت تولید شده‌اند. شکرستان بیش از ۳۰۰ قسمت دارد و هنوز هم مخاطبان و شبکه‌ها پیگیر فصل‌های جدید این برنامه‌ها هستند. صنعت پویانمایی ایران در مسیر صنعتی شدن قرار دارد و ما سال‌هاست که در حال صادرات انیمیشن هستیم که یکی از منابع درآمد سازمان است. هرچند حجم این صادرات ممکن است زیاد نباشد، هدف ما از صنعتی شدن توسعه محتوای مداوم، به صرفه و با کیفیت است. تولیدات ما باید به گونه‌ای باشد که بتوانیم برنامه‌های شاخصی مانند «پهلوانان» و «شکرستان» را که نزدیک به ۱۷ و ۱۸ سال است در حال تولید هستند، ادامه دهیم. نگه‌داشتن تیم تولید برای چنین مدت طولانی نشان‌دهنده موفقیت ما در این مسیر است.

پویانمایی ایران در کدام مرحله از صنعتی شدن قرار دارد و آیا توانایی صادرات محصولات ایرانی را داریم؟
لیوانی: صنعت پویانمایی ایران در مسیر صنعتی شدن قرار دارد و ما سال‌هاست که در حال صادرات انیمیشن هستیم. برای موفقیت تجاری، باید سرمایه‌گذاری کنیم و محتوای خود را به‌روز کنیم، زیرا نیاز‌های مخاطب تغییر کرده است. ۳۰ درصد از چرخه تجاری به تولید پویانمایی و ۷۰ درصد به تولیدات جانبی مانند فضای مجازی، چاپ و اسباب‌بازی و ...  مربوط می‌شود. ما ظرفیت تولید خود را از ۵۰ یا ۱۰۰ ساعت در سال به بالای ۳۰۰ یا ۴۰۰ ساعت افزایش داده‌ایم و اکنون آمادگی تولید ۳۰۰ تا ۵۰۰ ساعت انیمیشن در سال را داریم، در حالی که در حال به دلیل محدودیت منابع تنها حاضر ۲۰۰ ساعت انیمیشن تولید می‌کنیم.

آیا در حوزه تجاری‌سازی پویانمایی ایران، شرکت یا مجموعه‌های مستقل دیگری نیز وجود دارند؟
رئیس مرکز پویانمایی صبا: در حوزه تجاری‌سازی، شرکت‌های  دیگری نیز فعال هستند که تأثیر قابل توجهی بر بازار دارند و تحت کنترل ما نیستند. بخشی از تجاری‌سازی به بازار و تولیدکنندگان آن مربوط می‌شود و شرایط حاکم بر بازار نقش مهمی ایفا می‌کند. به عنوان مثال، در حوزه انتشارات، می‌توانیم کتاب‌هایی از تولیدات پویانمایی تهیه کنیم که شامل خلاصه قسمت‌ها و تصاویری از شخصیت‌ها باشد. این امر به نوعی به تبلیغ آثار ما نیز کمک می‌کند. همچنین، تولید نوشت‌افزار با استفاده از شخصیت‌هایی که مخاطب با آن‌ها آشناست، می‌تواند به افزایش شناخت و محبوبیت آثار ما کمک کند در این زمینه فعالیت‌های خوبی برای واگذاری حقوق در سازمان در جریان است که امید است نتیجه بخش باشد.

متولی بخش بازار و تولیدات جانبی پویانمایی در کشور کیست؟
لیوانی: پس از رسیدن به یک انسجام و چارچوب مشخص در حوزه تولید، ما تلاش کردیم تا بخش‌های جانبی را نیز فعال کنیم. در این راستا، محتوایی تولید کرده‌ایم که می‌تواند به محصولات جانبی مرتبط منجر شود. با این حال، ما دیگر بازیگر اصلی در این زمینه نیستیم و تنها محتوایی تولید کرده‌ایم که شامل تصاویر و داستان‌هایی است که می‌تواند به کاراکتر‌های جذاب برای کودکان و نوجوانان تبدیل شود. این کاراکتر‌ها می‌توانند در زندگی روزمره مخاطبان حضور داشته باشند. برای این منظور، باید به حوزه‌هایی مانند انتشارات ورود کنیم. از آنجا که خودمان کار تولید یا انتشار کتاب را انجام نمی‌دهیم، نیاز داریم که حقوق مربوط به این محتوا را واگذار کنیم و با شرکای مناسب همکاری کنیم. این شرکا باید در زمینه پویانمایی فعال باشند و بر روی تجاری‌سازی آثار خود کار کنند.

آیا در زمینه تولیدات جانبی امکان استفاده از ظرفیت‌های خارج از مرکز صبا وجود دارد؟
رئیس مرکز پویانمایی صبا: بازار کشور ما تجربه کافی‌ای در زمینه تولیدات جانبی ندارد و باید این تجربه ایجاد شود. در پنج سال گذشته، به ویژه در دوره جدید، سازمان صدا و سیما به‌طور جدی‌تری به این مسائل پرداخته است. آقای جبلی به شدت پیگیر فعال‌سازی بخش تولیدات جانبی هستند و یکی از خواسته‌های ایشان این است که این بخش باید در این دوره فعال شود. زیرساخت‌های لازم در حال ایجاد است و هدف ما این است که بخش خصوصی را فعال کنیم و از ورود به تولیداتی که کار سازمان نیست، خودداری کنیم. مادر مرکز صبا نباید به چاپ کتاب یا تولید اسباب‌بازی بپردازیم. هدف ما ایجاد یک چارچوب و فرآیند است که بخش خصوصی به آن علاقمند شود و ایده‌های تجاری جذابی را ارائه دهد. به‌عنوان مثال، به جای اینکه در بازار با تم تولد انیمیشن‌های خارجی و کاراکتر‌های نامناسب فرهنگی مواجه شویم، می‌توانیم تم تولد و قهرمان‌های انیمیشن‌های ایرانی را معرفی کنیم. این کار چندان پیچیده نیست، اما تجربه کافی در این زمینه وجود ندارد. یکی از چالش‌ها این است که تولیدکنندگان ما عادت دارند بدون پرداخت حق کپی‌رایت از تصاویر خارجی استفاده کنند و نظارتی بر این موضوع وجود ندارد. اکنون ما در تلاش هستیم که یک چارچوب جدید ایجاد کنیم تا تولیدکنندگان برای تولید محصولات خود از تولیدات ایرانی با کیفیت و منافع شراکت را در نظر داشته باشند. این فرآیند زمان‌بر است و ما در حال ایجاد چارچوب‌های لازم هستیم. خوشبختانه شورای واگذاری آثار در سازمان شکل گرفته و حوزه‌های مختلف در حال فعالیت هستند. ما نیز طرح‌ها و ایده‌های خوبی آماده کرده‌ایم که به تدریج در حال شکل‌گیری هستند، به‌ویژه در زمینه عروسک‌های معروف و کاراکتر‌های انیمیشنی. امیدواریم به زودی شاهد فعال‌سازی آن بخش ۷۰ درصدی تجاری‌سازی شخصیت‌های ایرانی در بازار فرهنگی کشور باشیم، چه در عرصه انتشار، چه در پوشاک، اسباب‌بازی و فضای مجازی مانند بازی‌های رایانه‌ای.

چه آثار جدیدی در واحد طرح و برنامه مرکز پویانمایی صبا در حال تولیدند و به زودی به آنتن می‌رسند؟
زهرا مفاخر، مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه ریزی مرکز صبا: در دو سال گذشته، مرکز صبا به تولید اسپین‌آف از مجموعه‌های موفق و بازیابی شخصیت‌های شناخته‌شده گذشته پرداخته است. پروژه «نابغه‌های کوچک» با استفاده از شخصیت‌های قدیمی در داستان‌های جدیدی درباره پیشرفت تکنولوژی و ربات‌ها در حال تولید است. همچنین، برنامه «چیا» برای خردسالان با محوریت شخصیت زنبورک در مراحل نگارش قرار دارد. برنامه «مهد کودک حیوانات» یا «فینگیلیا» نیز به محیط کار خانواده و مشاغل خانگی می‌پردازد. برای نوجوانان، برنامه ورزشی «کشتی‌گیران» با نظارت کارشناسان در حال تولید است. همچنین، دو برنامه جدید دیگر با محوریت معرفی مشاغل در حال طراحی هستند که به کودکان کمک می‌کند با مشاغل مختلف آشنا شوند. برنامه «نئاندرتال‌ها» نیز با رویکرد اجتماعی و طنز در حال تولید است و توسط تیم «دیرین دیرین» ساخته می‌شود. برنامه «گردان مشگل گشا» به خاطرات طنز رزمندگان می‌پردازد و با فضایی جدید در حال تولید است. همچنین، سری جدیدی از مجموعه‌ای که بر اساس فیلم سینمایی «بازمانده» تولید می‌شود، در حال نگارش است. مرکز صبا در حال حاضر ۴۶ تا ۵۰ اثر در دست تولید دارد که برخی از آن‌ها در مراحل نگارش یا پیش‌تولید هستند. این تولیدات به‌طور کامل برونسپاری شده و شرکت‌های خصوصی در این زمینه فعالیت می‌کنند. برنامه «سه برادر» نیز با نگاه تاریخی و اسلامی به حکومت آل بویه می‌پردازد. در زمینه ناو گروه ۸۶، برنامه «ماجرای لیکو» درباره فرصت‌ها و ظرفیت‌های دریا در حال تولید است و طرحی به نام «پارتیسان» نیز در حال نگارش است که سفر این ناو به قطب جنوب را روایت می‌کند. علاوه بر این، انیمیشنی درباره «شهر سوخته» داریم که فصل اول آن ساخته شده و به وقایع تاریخی و اکتشافات فرهنگی ۴۰۰۰ سال پیش می‌پردازد.

همه گروه‌های سنی به دیدن انیمیشن‌های قهرمان‌محور تمایل دارند البته که نوجوانان به این دست آثار تمایل بیشتری دارند. خصوصا اگر آن قهرمان ایرانی باشد. در گروه نوجوان مرکز صبا در این راستا چه آثاری در دست تولید است؟
علیرضا قانع اسماعیل‌پور، مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: در گروه نوجوان، مرکز صبا پروژه‌های متعددی در زمینه قهرمان‌پروری در حال تولید دارد. مثلا مجموعه «کشتی‌گیران» قهرمانان ملی را بدون نام بردن از فرد خاصی به تصویر می‌کشد و الگو‌های ورزشی را معرفی می‌کند. این انیمیشن به مباحث پهلوانی و ورزشی می‌پردازد و امیدواریم بتواند نوجوانان را به ورزش کشتی دعوت کند. پروژه «سه برادر» داستان تاریخی را روایت می‌کند که در آن سه برادر با همکاری یکدیگر پیش می‌روند. این انیمیشن به دلیل پیچیدگی تولید، نیاز به دقت و تلاش زیادی دارد. مرکز صبا پیش از این مجموعه «پهلوانان» را روی آنتن داشته و در حال حاضر به دنبال تولید اثر سینمایی این مجموعه است. فصل آخر این مجموعه نیز برای ایام نوروز در حال تولید است. همچنین، ادامه مجموعه «جوانمردان» در حال آماده‌سازی برای نوروز امسال است. یک انیمیشن کوتاه به نام «گذشته نگذشته» نیز در حال تولید است که به وقایع تاریخی با نگاهی طنزآمیز می‌پردازد. در پروژه‌های جدید، کار دیگری در مورد فوتسال با عنوان «گل کوچیک» در دست اقدام است. در مورد انیمیشن «بازمانده»، با توجه به تحولات سال گذشته در حوزه غزه و محور مقاومت، فیلمنامه آن بازنویسی می‌شود تا با واقعیت‌های جدید همخوانی داشته باشد. با توجه به صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره پیاده‌سازی عملیات‌های دفاع مقدس در قالب بازی‌های رایانه‌ای، ۷۰ درصد از عملیات‌هایی که در «سلام بر ابراهیم» انجام شده، برای ساخت بازی کامپیوتری آماده است و مجموعه نرم‌افزار آریل نیز برای این کار آماده همکاری است.

بنابراین، «سلام بر ابراهیم» ممکن است ادامه یابد.
قانع اسماعیل‌پور: تغییراتی در زمینه فیلمنامه‌نویسی در سازمان صورت گرفت که منجر به تأسیس مرکز فیلمنامه‌نویسی شد. ادامه «سلام بر ابراهیم» به این مرکز واگذار شده و اخیراً قرارداد فصل جدید «سلام بر ابراهیم ۲» امضا شده است. در فصل اول، شاهد شهادت ابراهیم و دوستانش بودیم، اما در فصل جدید به کودکی و نوجوانی ابراهیم و شکل‌گیری شخصیت او خواهیم پرداخت. پژوهش فیلمنامه این پروژه به پایان رسیده و سیناپس‌ها نوشته شده و در حال حاضر در مرحله نگارش قرار دارد. ان‌شاءالله پیش‌تولید کل مجموعه تغییر خواهد کرد و ما روایت کودکی و نوجوانی ابراهیم هادی را با همان گروه سازنده خواهیم داشت.

آن طور که خاطرم است، «روایت معیار» هم با همین گروه ساخته شده است.
مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: این روایت در سالگرد عملیات طریق‌القدس هفته گذشته به مدت ۳۰ دقیقه پخش شد. پروژه «روایت معیار» یک ترکیب جدید از مستند و انیمیشن است که برای اولین بار اجرا می‌شود و امیدواریم منابع لازم برای آن تأمین شود. حدود ۶۰ عملیات دیگر نیز وجود دارد که می‌توانیم به همین شکل پیاده‌سازی کنیم. هدف ما این است که این کار به‌عنوان یک دستنامه تاریخی باقی بماند تا افرادی که قصد دارند کتاب، فیلم یا سریالی بسازند، بتوانند از این مجموعه بهره‌برداری کنند. این مجموعه شامل تمامی عملیات‌ها با نام‌ها، موقعیت‌های جغرافیایی و آمار واقعی نیرو‌های شرکت‌کننده، از جمله نیرو‌های ایرانی و نیرو‌های بعثی و تجهیزات موجود در آن زمان است. این تاریخ‌نگاری به‌عنوان یک روایت معیار می‌تواند در آینده مورد استفاده قرار گیرد. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند، تا زمانی که رزمندگانی که در این عملیات‌ها شرکت داشته‌اند، زنده‌اند و می‌توانند روایت کنند، باید این روایت‌ها را ثبت کنیم تا به هنرمندانی که می‌خواهند بر اساس مسائل هنری کار کنند، یک روایت معیاری ارائه دهیم.

از دیگر شاخصه‌های  گروه تحت مدیریت شما، ضرورت پرداخت به مباحث علمی و تکنولوژی روز است. چه آثاری در این راستا تهیه و تولید کرده‌اید؟
قانع اسماعیل‌پور: در زمینه تولیدات علمی و تکنولوژی‌محور، مجموعه‌ای به نام «فرآیند» داریم که نگاهی علمی به موضوعات مختلف دارد و مسیر تولید یک علم یا پدیده علمی را از ابتدا تا انتها به تصویر می‌کشد. در گذشته، این مجموعه به کلیه مباحث علمی می‌پرداخت، اما در سری جدید تمرکز بر تولیدات علمی داخل کشور است. از این مجموعه، ۵ تا ۶ قسمت به صنایع نظامی و ۲ تا ۳ قسمت به صنایع هسته‌ای اختصاص یافته است. همچنین، در گروه‌های سنی دیگر مرکز صبا نیز به این مباحث پرداخته شده است، مانند «نابغه‌های کوچک» که نگاهی علمی دارد، اما ویژگی برنامه «فرآیند» کاملاً علمی است.

در آثار ذکر شده، امر آموزش هم اتفاق می‌افتد؟
مدیر گروه نوجوان مرکز صبا: در این تولیدات، تمرکز بیشتری بر آشنایی با علم وجود دارد. در فرآیند آموزش، تکرار و نکات دیگر باید مد نظر قرار گیرد، اما در این برنامه‌ها، مثلاً فقط تاریخ تولید سینما مورد بررسی قرار می‌گیرد و به بیننده توضیح می‌دهد که تولید سینما از کجا آغاز شده و به کجا رسیده و وضعیت آن در ایران چگونه بوده است. در تولید دیگری نیز به معرفی موشک‌ها و کاربرد‌های آن‌ها پرداخته می‌شود و آموزش‌هایی در این زمینه ارائه می‌گردد. مباحث کلی در مدت ۱۰ تا ۱۲ دقیقه ارائه می‌شوند.

زهرا مفاخر، مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه ریزی: در ادامه صحبت‌های مدیر گروه نوجوان، آقای قانع، باید اشاره کنم که بسیاری از تولیدات مرکز صبا ممکن است به ظاهر شکل و محتوای مشابهی با «فرآیند» نداشته باشند. به عنوان مثال، مجموعه‌ای مانند «ماهی بادکنکی» که در گروه کودک تولید می‌شود، در سری جدید خود بر مهارت‌های غیر درسی و مباحث سواد تأکید دارد. به این معنا که کودکان با مفاهیمی مانند نوشتن، کار‌های درسی و حتی بازیگری در تئاتر آشنا می‌شوند. از این منظر، این مباحث نیز به علم توجه دارند، هرچند که لزوماً علم به معنای فناوری نیست.

در دوره مدیریت قانع چه تحولاتی در گروه نوجوان مرکز صبا اتفاق افتاده است؟
قانع اسماعیل‌پور: نکته‌ای که در خصوص انیمیشن باید مورد توجه قرار گیرد، پیوستگی این فرآیند است. تولید مجموعه «پهلوانان» در طول ۱۸ سال، کار ساده‌ای نبوده و حفظ این تولیدات در شرایط اقتصادی کنونی یک مهارت است. در ایران، کار تیمی قوی وجود ندارد و این یکی از دلایل کوتاه بودن عمر شرکت‌هاست. اما ما توانسته‌ایم «پهلوانان» را با یک تیم ثابت پیش ببریم. بخشی از موفقیت ما به این دلیل است که محتوا را با توجه به مخاطبان فعلی تولید می‌کنیم. کودکان امروز به انیمیشن‌های رنگارنگ هالیوودی دسترسی دارند و انیمیشن‌های ما را با آن‌ها مقایسه می‌کنند، در حالی که تولید یک انیمیشن خارجی ممکن است برابر با کل بودجه ما باشد. این یک رقابت سخت است. هدف ما ترویج انیمیشن ایرانی با قهرمان‌های ایرانی است. باید تلاش کنیم این انیمیشن‌ها منحصر به فرد باشند تا هویت ایرانی آن‌ها در خارج از کشور مشخص باشد. به عنوان مثال، «شکرستان» و «پهلوانان» اکنون بالاترین بازدید‌ها را در یوتیوب دارند و مخاطبان خارجی نیز به آن‌ها توجه می‌کنند. اگر مشکلاتی که آقای لیوانی اشاره کردند حل شود، فضای فروش خارجی انیمیشن‌ها برای پدیدآورندگان فراهم خواهد شد و این به تولید انیمیشن کمک می‌کند. در حال حاضر، انیماتور‌های شرکت‌های خصوصی بدون حمایت مرکز صبا ممکن است دچار مشکل شوند، زیرا در جا‌های دیگر تولیدات به صورت تک قسمت یا ۱۰ تا ۲۰ قسمت انجام می‌شود. عده‌ای معتقدند امور فرهنگی هزینه‌زا است، در حالی که تولید فرهنگی زیرساخت فرهنگی آینده را بنا می‌کند و نشان‌دهنده ضرورت رسیدگی به فرهنگ است. بینندگان تلویزیون به طور کلی در سطح جهانی محدود شده‌اند و بیشتر به سه مقوله توجه دارند: ورزش، مسائل سیاسی روز و کودکان. دوستان ما در زمینه تولید آثار سالم برای کودکان فعال هستند و والدین می‌توانند با خیال راحت اجازه دهند بچه‌ها انیمیشن ببینند. این انیمیشن‌های سالم به بهبود روانی و اعتقادی کودکان کمک می‌کند و انیمیشن یکی از حوزه‌هایی است که تلویزیون هنوز می‌تواند به خوبی در آن فعالیت کند. در پایان، باید اشاره کنم که هیچ‌کس به تولید ادبیات و فرهنگ ایران نمی‌پردازد. ما باید درباره شاهنامه و آثار نمایشی مرتبط کار کنیم. مرکز صبا در مجموعه جدید «هزار افسان» به شاهنامه پرداخته و سعی کرده در این زمینه فعال باشد. ما باید این آثار را تولید و به کشور‌های دیگر عرضه کنیم و بگوییم که این شاهنامه و آثار سعدی متعلق به ماست.

چالش‌های اصلی گروه کودک در تولید محتوا چیست و چگونه این چالش‌ها برطرف شده‌اند؟
پوریا سازگار، مدیر گروه کودک مرکز صبا: گروه کودک شامل دو رده سنی ۶ تا ۹ سال و ۹ تا ۱۲ سال است. یکی از چالش‌های ما در این گروه، مرز بین رده سنی ۶ تا ۹ سال و گروه خردسال است. این گروه به نسبت رده سنی ۹ تا ۱۲ سال، دایره لغات کمتری دارد و این موضوع حساسیت بیشتری را در انتخاب ادبیات مناسب برای آن‌ها به وجود می‌آورد. در رده سنی ۹ تا ۱۲ سال، تمایل به سمت نوجوانی وجود دارد و یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در تولید محتوا برای این گروه، ارائه محتوای سرگرم‌کننده‌ای است که در عین حال آموزش‌های لازم را در لایه‌های پنهان خود داشته باشد و رویکرد‌های مدنظر سازمان را در برنامه‌ها لحاظ کند. در زمینه تولیداتی که به آن‌ها اشاره کردید، ما با تشکیل اتاق‌های فکر در کنار تیم‌های تولید، موفق به بهبود محتوا شده‌ایم. همچنین، حضور یک روانشناس کودک در این تیم‌ها به ما کمک کرده تا مشکلات را در مرحله پیش از تولید شناسایی و حل کنیم. در گذشته، این چالش‌ها به قدری بزرگ بودند که گاهی برنامه‌هایی پخش می‌شد که نه تنها برای کودکان جذاب نبود، بلکه والدین و حتی پدربزرگ‌ها نیز به محتوای ما انتقاد می‌کردند. خوشبختانه، این مشکلات تا حدود زیادی برطرف شده است. برنامه «چاق و لاغر» یکی از تولیدات ما در گروه کودک است که از آثار قدیمی سازمان به شمار می‌رود. ما تلاش کرده‌ایم با استفاده از قالب انیمیشن در سری جدید، این اثر را متناسب با سلیقه مخاطبان به روز کنیم. امیدواریم فصل جدید «چاق و لاغر» تا ایام نوروز آماده و پخش شود. همچنین، برنامه‌های دیگری با رویکرد‌های مدنظر، مانند “ماجرای تی تی” که به آشنایی با دریا، جزایر، صید و فرهنگ مناطق جنوبی کشور می‌پردازد، در حال تولید داریم. همچنین، برنامه‌ای جدید در حوزه محیط زیست به نام “محافظان جنگل” نیز به تازگی آغاز شده است.

گروه کودک مرکز صبا برنامه‌ای داشته که بتواند مقبولبت آثار دهه شصت را در بین مخاطبان کسب کند؟
سازگار: یکی از برنامه‌هایی که سال‌هاست در حال تولید آن هستیم، «مهارت‌های زندگی» است. تاکنون ۵۲۶ قسمت از این مجموعه ساخته شده و همچنان در حال ادامه است. شخصیت‌های این مجموعه از جمله محبوب‌ترین شخصیت‌ها در حوزه کودک و پویانمایی به شمار می‌روند. «مهارت‌های زندگی» از آن دسته آثاری است که می‌توانیم در هر مبحثی به آن پرداخته و وارد شویم. لازم به ذکر است که تکنیک ساخت این برنامه در طول این سال‌ها تغییر نکرده و همان تیم تولید با همان روش اولیه به کار خود ادامه می‌دهد. این تصمیم به دلیل استقبال مخاطبان از این مجموعه است که به وضوح نشان می‌دهد آن‌ها این سبک را می‌پسندند و به دنبال آن هستند. از بازخورد‌های مثبتی که در این زمینه دریافت کرده‌ایم، مربوط به سازمان‌های آموزش و پرورش است. در دوران کرونا، بسیاری از این سازمان‌ها از ما درخواست کردند تا این محتوا را در اختیارشان قرار دهیم. ما این مجموعه را به آن‌ها ارائه دادیم و معلمان توانستند از دل این مجموعه، کلیپ‌های یک دقیقه‌ای و ۳۰ ثانیه‌ای تولید کنند. بسیاری از معلمانی که در این فرآیند مشارکت داشتند، مورد تقدیر و تشویق قرار گرفتند. همچنین، ما در حال ساخت ۵۲ قسمت جدید از این مجموعه به سفارش شبکه قرآن هستیم. تمام آموزش‌های ارائه شده در این مجموعه به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود که این خود کار دشواری است. تیم ما شامل چهار یا پنج روانشناس است که به ما کمک می‌کنند تا محتوای باکیفیتی تولید کنیم. با اینکه تکنیک‌های این کار مربوط به ۱۷ تا ۱۸ سال پیش است، اما هنوز هم مخاطبان از آن لذت می‌برند.

در دوره مدیریت سازگار چه تحولاتی در گروه کودک مرکز صبا اتفاق افتاده است؟
مدیر گروه کودک مرکز صبا: از زمان راه‌اندازی گروه کودک، تولیدات ما به طور چشمگیری افزایش یافته و حدود ۲۰ تا ۳۰ برابر شده است. ما بر روی تخصصی کردن محتوا و بهبود کیفیت آن تمرکز کرده‌ایم و اکنون تولیدات ما به حدی رسیده که ۲۰ برابر افزایش یافته است. در حال حاضر نیز بر روی ارتقاء کیفیت این تولیدات تمرکز داریم در حوزه محتوی هم هدفمند شدن و جهت دار بودن تولیدات از دیگر دستاورد‌های این دوره است.

گروه خردسال مرکز پویا با چه چالش‌هایی روبه‌رو بوده و چه تمهیداتی برای مدیریت این چالش‌ها داشته‌اید؟
حسین محمودی، مدیر گروه خردسال مرکز صبا: تولیدات پویانمایی در حوزه خردسال با چالش‌های خاصی مواجه است. این حوزه به ما اجازه می‌دهد تا برای سنین تا ۶ سال برنامه‌سازی کنیم و پس از آن به مرز کودک می‌رسد. رعایت این مرز و تولید برنامه‌های مناسب با ادبیات خردسالان از اهمیت بالایی برخوردار است. برنامه‌ها باید علاوه بر سرگرمی، جذابیت طراحی‌های گرافیکی را نیز داشته باشند و موضوعات آموزشی را به خوبی منتقل کنند. چالش اصلی در این زمینه، تولید برنامه‌ای است که با زبان و ادبیات خردسالان سازگار باشد و این نکات را رعایت کند. در گروه خردسال، یازده عنوان مجموعه برنامه در حال تولید داریم و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، چهار برنامه در حال نگارش است. یکی از این مجموعه‌ها «لیلیالونا» نام دارد که بر اساس آثار خانم کلر ژبرت و با موضوعاتی مانند حجاب و شناخت خدا با ادبیات خردسال تولید می‌شود. شاعر این اثر آقای مصطفی رحماندوست است. باید توجه کرد، نکته کلیدی در گروه ما رعایت مرز بین گروه‌های سنی و ادبیات خاص خردسالان است تا بتوانیم این مفاهیم را به خوبی به مخاطبان منتقل کنیم.

با توجه به اینکه بازخورد‌های مربوط به گروه سنی خردسال عمدتاً از طریق والدین منتقل می‌شود، موفقیت آثار خود را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محمودی: درست است که ما نمی‌توانیم به‌طور مستقیم با بازخورد مخاطبان خود مواجه شویم، اما تجربه‌هایی داریم که نشان می‌دهد برنامه‌های ما در برخی مهدکودک‌ها پخش شده و در این موارد، بازخورد‌های عینی از مخاطبان دریافت کرده‌ایم. همچنین، همان‌طور که اشاره کردید، نظرات خانواده‌ها نیز مد نظر قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، برنامه‌ای به نام “چی شد که این رنگی شدم” داریم که به احساسات کودکان، از جمله شادی و غم، می‌پردازد و به والدین نیز آموزش می‌دهد که چگونه با این احساسات برخورد کنند. در حوزه خردسال، ما به‌طور مداوم از یک روانشناس بهره می‌بریم که با خصوصیات خردسالان آشناست و محتوا‌های تولید شده را با این خصوصیات تطبیق می‌دهد. همچنین، شبکه‌های پخش‌کننده مانند شبکه پویا ارتباط نزدیکی با مخاطبان دارند و بازخورد‌هایی که از آن‌ها دریافت می‌کنیم، به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از جذابیت برنامه‌ها برای مخاطبان داشته باشیم. حضور کارشناسان در این فرآیند تأثیر زیادی دارد و باعث می‌شود محتوا با ادبیات و فضای پذیرش خردسالان همخوانی داشته باشد.  
لیوانی: ما بازخورد‌ها را در سه بخش جمع‌آوری می‌کنیم: اول از شبکه‌های تلویزیونی، به ویژه شبکه‌های تخصصی مانند شبکه پویا و نهال. دوم، کارشناسانی که در کنار مرکز پویا فعالیت می‌کنند و در حوزه تولید و ارزیابی به ما کمک می‌کنند. سوم، مخاطبان عمومی که نظرات آن‌ها از طریق نظرسنجی‌ها و سامانه‌های روابط عمومی مانند سامانه ۱۶۲ جمع‌آوری می‌شود. ما تلاش می‌کنیم تا برای ادامه و ارزیابی برنامه‌ها، جمع‌بندی از تمامی نظرات ارائه شده داشته باشیم.

در دوره مدیریت محمودی چه تحولاتی در گروه خردسال مرکز صبا اتفاق افتاده است؟
مدیر گروه خردسال مرکز صبا: زمانی که به گروه پیوستم، تعداد برنامه‌ها بسیار محدود بود. اکنون این تعداد به بیش از پنج یا شش عنوان افزایش یافته است. ما جلسات شورای طرح و برنامه گروه خردسال رابا حضور نمایندگان شبکه‌ها و کارشناسان برگزار کرده و فرآیند نظارتی را از مرحله پیش تولید تا پایان کار به صورت مستمر انجام داده‌ایم. به نظر من، تداوم این فرآیند‌ها و جلسات یک تحول جدید برای گروه خردسال به شمار می‌آید. همچنین، یکی از دستاورد‌های مهم گروه خردسال، با حمایت مدیریت مرکز صبا، تولید اولین مجموعه پویانمایی با فرمت فورکی به نام «چیا» است که به خودی خود یک موفقیت قابل توجه محسوب می‌شود و تولیدات k.۴ اکنون به یک فرآیند جاری در مرکز صبا تبدیل شده است.

از تعاملات بین‌المللی و کسب افتخارات و جوایز تولیدات مرکز صبا در جشنواره‌های داخلی و جهانی صحبت کنید.
مفاخر، مدیرطرح و برنامه و اطلاعات و برنامه ریزی مرکز صبا: هدف اصلی ما تأمین و پوشش بازار داخلی است و در حال حاضر به حوزه بین‌الملل توجهی نداریم. همان‌طور که آقای لیوانی اشاره کردند، بخش عمده‌ای از فروش تولیدات رسانه و صدا و سیما به انیمیشن‌ها مربوط می‌شود. آمار دقیقی از جوایز جشنواره‌ها ندارم، اما می‌توانم بگویم که تولیدات مرکز صبا در هر جشنواره داخلی که پویانمایی می‌تواند حضور داشته باشد، جوایزی کسب کرده‌اند. به عنوان مثال، اثر «روبی و جوجه‌ها» موفق به دریافت جوایز در جشنواره‌ها شده است. تولیدات ما با محتوای سالم و متناسب با سبک زندگی ایرانی ساخته شده‌اند و از نظر بصری و محتوایی در کشور‌های دیگر نیز قابل استفاده هستند. برای نمونه، در برنامه «چیا»، المان‌های تصویری به گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای خانواده‌های ایرانی مفهوم دارند، اما به اندازه‌ای جذاب و فانتزی هستند که در کشور‌های دیگر نیز مورد توجه قرار می‌گیرند و فرهنگ ما را منتقل می‌کنند. به این ترتیب، ما واقعاً در بازار بین‌الملل حضور داریم. همچنین، لازم به ذکر است که بسیاری از آثار در حال تولید موظفند یکی یا دو قسمت از مجموعه‌ها را متناسب با شرایط جشنواره‌ای تولید کنند. به این ترتیب، در حالی که مجموعه‌ای ۱۰۰ تا ۲۰۰ قسمتی تولید می‌شود، تعدادی از داستان‌ها با رویکرد جشنواره‌ای ساخته می‌شوند تا بتوانیم در جشنواره‌ها حضور پررنگی داشته باشیم.

آیا مرکز صبا به اهدافی که آقای لیوانی در ابتدای مدیریت خود برای این مرکز تعیین کرده بود، دست یافته است؟
لیوانی: اگر به هدف نهایی رسیده بودیم، به معنای پایان کار ما بود. اما ما همچنان در حال ادامه فعالیت هستیم و امیدواریم تولیدات رسانه‌ای و فرهنگی را بهبود بخشیم و ارتقا دهیم. زیرا نیاز‌های مخاطب به طور مداوم در حال افزایش و تحول  است و ما باید خود را برای این نیاز‌ها آماده کنیم، چه در زمینه فرم و چه در محتوا. از همکاران و هنرمندان پویانمایی کشور بسیار سپاسگزارم و به آن‌ها افتخار می‌کنم. در حوزه تکنیک پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم و اگر سرمایه‌گذاری لازم فراهم شود، هنرمندان ما می‌توانند تولیدات با کیفیتی ارائه دهند. هر جا که زیرساخت و سرمایه لازم را فراهم کنیم، آن‌ها قادر به تولید بهترین آثار خواهند بود که این خود یک دستاورد بزرگ در تولید محتواست. در بخش تولید محتوا، رئیس سازمان با ابلاغاتی که انجام داده، انتظار داشت که برای هر تولید یک محور محتوایی مشخص داشته باشیم. می‌توانم با قاطعیت بگویم که تمام تولیدات ما بر اساس محور‌های محتوایی مشخص طراحی شده‌اند که کاملاً با سند تحول هم‌خوانی دارد. از تمامی همکارانم، به ویژه خانم مفاخر که مسئول طرح و برنامه بودند، تشکر می‌کنم. در سال‌های اخیر، به ویژه در سه سال گذشته، تحولات مثبتی در محتوا داشته‌ایم و در فرم نیز تغییراتی را وعده داده‌ایم که در چند ماه اخیر به وقوع پیوسته است. تولیدکنندگان ما جوان‌تر شده‌اند و تیم‌های جدیدی به جمع تولیدکنندگان حرفه‌ای اضافه شده‌اند. ما به تمرکززدایی توجه داریم و علاوه بر حفظ تولیدکنندگان مرکز، تعدادی از تولیدکنندگان شهرستانی نیز به جمع حرفه‌ای‌ها پیوسته‌اند که برای ما افتخارآمیز است. ما در سه حوزه تحول را آغاز کرده‌ایم و نتایج آن را مشاهده می‌کنیم. به همین دلیل، با امید به آینده، تلاش می‌کنیم که این ارتقا را در همه زمینه‌ها به نتایج خوبی برسانیم. مخاطبان ما را با بهترین تولیدات روز دنیا مقایسه می‌کنند و ما به این مقایسه احترام می‌گذاریم و در تلاشیم خود را در همه زمینه‌ها تقویت کنیم. فاصله سرمایه‌گذاری ما با جهان بسیار زیاد است، اما فاصله تکنیکی‌مان به آن اندازه نیست. البته مجلس محترم توجه خوبی به حوزه پویانمایی داشته و این نگاه توسعه‌ای را مورد تقدیر قرار می‌دهیم که به ما کمک کرده تا به نتایج بهتری دست یابیم. امیدوارم فاصله‌مان با انیمیشن‌های روز دنیا هر چه بیشتر کاهش یابد. معاون محترم سیما نیز از سال گذشته مرکز صبا را موظف کرده‌اند که در عرصه سینما نیز فعالیت کند و امیدواریم در تولیدات سینمایی نیز موفق باشیم. ما امیدواریم مجموعه «پهلوانان» را به صورت سینمایی تولید کنیم و همچنین طرح‌های اولیه مجموعه «شکرستان» در حال آماده‌سازی است. هر دو این کار‌ها به صورت سه‌بعدی تولید خواهند شد و تکنیک‌های آن‌ها تغییر خواهد کرد. در آن زمان، بالاترین کیفیت تولیدات‌مان را به مخاطبان ارائه خواهیم داد.

مفاخر: تقریباً می‌توان گفت مرکز صبا تنها مجموعه‌ای در دنیاست که می‌تواند سالانه این حجم از انیمیشن را با سطح کیفی استاندارد تولید کند. مرکز صبا  در هر فصل تقریباً ۵۰ ساعت انیمیشن را به پخش شبکه‌ها می‌رساند که در دنیا بی‌نظیر است. در سایر نقاط جهان، معمولاً یک مجموعه به صورت محدود تولید می‌شود، اما اینکه یک مجموعه دولتی بتواند این حجم از انیمیشن را تولید کند، تقریباً بی‌نظیر است. همچنین، برخی تکنیک‌های پیچیده و سخت در تولید انیمیشن وجود دارد که اگر مرکز صبا وجود نداشته باشد، به مرور زمان فراموش خواهند شد حمایت مرکز صبا از تولیدات پویانمایی و هنرمندان فعال در این حوزه بی تردید موجب رشد و بالندگی پویانمایی کشور شده و این فرآیند انشاا... ادامه خواهد داشت.