پزشک برای مناطق محروم دور از دسترس‌تر شد!

آمار‌ها نشان می‌دهند در سال‌های اخیر، برخی از رشته‌های پزشکی مانند پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی با مازاد ظرفیت روبه‌رو شده‌اند؛ به گونه‌ای که هر ساله تعداد زیادی دانشجو فارغ‌التحصیل وارد نظام سلامت می‌شوند که نیاز‌های واقعی کشور را برآورده نمی‌کند. در این راستا، لغو بورسیه‌های تحصیلی در این رشته‌ها به عنوان یک اقدام اقتصادی مطرح شده است. این تصمیم که ظاهرا به هدف کاهش فشار مالی دولت و مدیریت ظرفیت‌های تحصیلی اتخاذ شده، می‌تواند تبعات عمیقی به همراه داشته باشد. در حالی که ممکن است از یک سو، این اقدام به جای بهبود وضعیت نظام سلامت، به کنترل تقاضای بی‌رویه در رشته‌های پرمتقاضی کمک کند، اما ممکن است با چالشی بزرگ‌تر در تأمین نیروی انسانی متخصص در حوزه‌های پزشکی منجر شود. چراکه براساس گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال حاضر اغلب بین ۳۵ تا ۱۰۰ درصد ظرفیت‌های فوق تخصص در رشته‌هایی مثل اورژانس، بیهوشی، اطفال و.. خالی مانده است و از آنجایی که راه ورود به این تخصص‌ها از مسیر پزشکی عمومی می‌گذرد، آیا واقعا نیاز به بورسیه‌های تحصیلی در این رشته‌ها از بین رفته است و آیا این تغییرات برای نظام سلامت و آموزش کشور در بلندمدت مفید خواهد بود؟

نگاهی به وضعیت ظرفیت‌های پزشکی
پیش از پاسخ به این سوال لازم است نگاهی به ظرفیت‌های پزشکی در کشور طی چندسال اخیر بیاندازیم. نتایج گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس از ۵ دوره اخیر آزمون پذیرش دستیاری تخصصی از دوره چهل وششم در سال ۱۳۹۷ تا دوره پنجاهم در سال ۱۴۰۲ در ۲۷ رشته و ۴ دوره آزمون دستیاری فوق تخصصی از دوره سی وهفتم تا چهلم در ۲۳ رشته نشان میدهد که ظرفیت‌های خالی مانده و کاهش تمایل به تحصیل در پنج تخصص طب اورژانس، پزشــکی قانونی، بیماری‌های عفونی وگرمسیری، بیهوشی و کودکان با ظرفیت‌های خالی مانده به ترتیب ۹۱ درصد، ۸۰ درصد، ۷۰ درصد، ۶۸ درصد و ۴۰ درصد رسیده است و در شرایط بحرانی قرار دارد. براساس این گزارش در حال حاضر، پرمتقاضی‌ترین رشته‌های تخصصی به ترتیب شامل رادیولوژی، بیماری‌های قلب و عروق، ارتوپدی، چشم، گوش، حلق وبینی و جراحی سروگردن است. اغلب رشته‌های فوق تخصصی در هر چهار دوره مورد بررسی، کم متقاضی یا بی متقاضی بوده اند و اغلب بین ۳۵ تا ۱۰۰ درصد ظرفیت‌های آن‌ها خالی مانده است. مثلا در دوره چهلم آزمون پذیرش دستیاری فوق تخصصی، ۱۰۰ درصد ظرفیت سه رشته جراحی کودکان، جراحی عروق و کلیه کودکان خالی مانده است. همچنین نتایج نشان میدهد، میانگین ظرفیت‌های خالی در دوره‌های تخصصی بالغ بر ۱۶ درصد و در دوره‌های فوق تخصصی به ۴۵ درصد رسیده است. این وضعیت نشان دهنده کاهش تمایل پزشکان به تحصیل در مقاطع تخصصی و به خصوص دوره‌های فوق تخصصی در کنار رشد سالیانه پزشکی اســت. با توجه به گزارش‌های موجود در خصوص مازاد داوطلب در برخی از رشته‌های پزشکی، به نظر می‌رسد این اقدام وزارت بهداشت، یک راهکار برای مدیریت این وضعیت است، اما از آنجایی که راه متخصصان از مسیر پزشکی عمومی می‌گذرد و کشور با بحران پزشک در مناطق محروم مواجه است، این اقدام می‌تواند از این منظر چالش برانگیز باشد.

از افت کیفیت تحصیلی تا افزایش مهاجرت پزشکان
حسین نصیری، مدیرگروه آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گفتگو با جام جم با بیان اینکه اساسا بورسیه و حمایت تحصیلی از دانشجو زمانی صورت می‌گیرد که برای اینده پیش بینی‌هایی انجام می‌شود تا نخبگان را تشویق و هدایت به تحصیل برای رشته‌های مورد نیاز در مناطق خاص کند، می‌گوید: اولین زیان لغو بورسیه‌ها برای مناطق محروم خواهد بود چراکه همیشه این موضوع مسئله بوده که پزشکان و نخبگان در این مناطق نمی‌ماندند و این بورسیه‌ها باعث می‌شد تا این افراد یک شوق و امتیاز مضاعفی نسبت به دانشجویان دیگر داشته باشند.

وی یکی از زیان‌های دیگر لغو بورسیه‌ها را تشدید بحث مهاجرت پزشکان می‌داند و می‌افزاید: بحث مهاجرت پزشکان یکی از معضلات جدی است و ما با اینکار عرصه را برای این مسئله بیشتر باز می‌کنیم چراکه وقتی بورسیه نباشد دانشجویانی که می‌خواهند به رشته‌های پزشکی وارد شوند، وقتی مشوقی نبینند راحت‌تر مهاجرت می‌کنند.
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه حذف بورسیه‌ها قطعا چالش برانگیز خواهد بود به ویژه در مناطق محروم مطرح می‌کند: بااین وجود درحال حاضر ما یک قانون برقراری عدالت را داریم که هنوز پابرجاست و افرادی که در مناطق محروم فعالیت می‌کنند یک امتیاز خاص دریافت می‌کنند. مورد دیگر این است که رشته‌های که بورسیه ان‌ها لغو شده، اکنون به میزان کافی متقاضی برای آن‌ها وجود دارد و در صورت لغو بورسیه ممکن است خللی در آن اتفاق نیفتد چراکه هنوز جذابیت درمورد این رشته‌ها بین داوطلبان وجود دارد و نیاز به مشوق خاصی نیست. 

لزوم اختصاص بورسیه‌ها به رشته‌های کم متقاضی 
نصیری با اشاره به اینکه لغو بورسیه‌ها اختیاری است که به دانشگاه‌ها داده شده و یک قانون کلی و ابلاغی از سوی وزارت بهداشت نیست، می‌گوید: اساسا دانشگاه‌ها براساس ظرفیت‌ها و منابع امکانات اقدام به بورسیه و حذف آن می‌کنند و درحال حاضر دانشگاه‌ها این اختیار را دارند که در ان خصوص تصمیم گیری کنند. یکی از دلایل لغو بورسیه‌ها مسائل مالی و دیگری سنجش متقاضیان است. بااین حال لغو بورسیه‌ها باید در ۲ تا ۳ سال آینده بررسی مجدد شود تا ببینیم این تصمیم زیان ده بوده یا خیر؟ 
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: متاسفانه در حال حاضر ما برای دوره‌های تخصص و فوق تخصص متقاضی نداریم و در بسیاری از مناطق ظرفیت‌ها در برخی رشته‌ها خالی می‌ماند و در اینجا نیاز است که بورسیه اختصاص دهیم تا افراد انگیزه لازم برای ورود به این دوره‌ها را داشته باشند تا یک تضمین شغلی برای آینده آن‌ها نیز وجود داشته باشند. ما بشدت بااین چالش مواجه هستیم. یکی از پیشنهادات ما بورسیه دانشجویان توسط خود دانشگاه در این بخش‌هایی است که ظرفیت‌ها خالی مانده است.

لغو بورسیه به دلیل کمبود پول دولت
علی سلحشور سرپرست اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل نیز در گفتگو با جام جم یکی از علت‌های حذف بورسیه‌های پزشکی را کمبود بودجه دولت می‌داند و می‌گوید: لغو بورسیه‌های تحصیلی ممکن است باعث بروز مشکلاتی نظیر افزایش فشار مالی بر دانشجو و افت کیفیت آموزش را به همراه داشته باشد. چراکه وقتی شهریه‌ها بالاست و بورسیه‌ای هم نیست، دانشجو‌ها به‌سختی می‌توانند از پس هزینه‌های تحصیلی خود بر بیایند که این فشار در بلند مدت می‌تواند بر عملکرد تحصیلی و روحیه آن‌ها اثر منفی بگذارد. وی می‌افزاید: برای اینکه دانشجو‌های مستعد انگیزه پیدا کنند، می‌توان به‌جای بورسیه مستقیم، از وام‌های کم‌بهره، کمک خیریه‌ها یا سیستم‌های تشویقی استفاده کرد و از این طریق، هم دولت دیگر تحت فشار نیست و هم دانشجویانی که واقعاً نیاز به کمک‌های مالی دارند و مستعد هستند می‌توانند به تحصیل ادامه دهند.

سخن آخر
هرچند که در حال حاضر لغو بورسیه‌های تحصیلی برای دانشجویان رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی با هدف کاهش فشار مالی دولت و مدیریت ظرفیت‌های آموزشی مطرح شده است، اما این اقدام ممکن است تبعات منفی به دنبال داشته باشد. از یک سو، این تصمیم می‌تواند به کاهش تقاضای بی‌رویه در برخی رشته‌های پزشکی کمک کند، اما از سوی دیگر، ممکن است به بحران کمبود نیروی متخصص، به ویژه در مناطق محروم، دامن بزند و موجب افزایش مهاجرت پزشکان شود. کارشناسان بر این باورند که لغو بورسیه‌ها ممکن است انگیزه دانشجویان را کاهش دهد و کیفیت آموزش را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، نیاز به بورسیه در برخی رشته‌های کم‌متقاضی و تخصص‌های خاص همچنان ضروری است. به همین دلیل، پیشنهاد شده است که بورسیه‌ها به‌طور خاص به رشته‌ها و مناطق نیازمند اختصاص یابد و یا به‌جای آن از سیستم‌های تشویقی دیگر استفاده شود تا انگیزه دانشجویان حفظ گردد و از فشار مالی بر دولت کاسته شود.