بایدها و نبایدهای افق ۱۰ساله هوش‌مصنوعی

۱۲ تیر ۱۴۰۳ شورای ملی راهبری هوش‌مصنوعی باهدف برنامه‌ریزی، راهبری، هماهنگی و نظارت بر اجرای صحیح سند ملی هوش‌مصنوعی تشکیل شد و مدتی بعد، به‌منظور ساماندهی و توسعه زیست‌بوم هوش‌مصنوعی کشور، سازمان ملی هوش‌مصنوعی افتتاح شد.۱۷ شهریور۱۴۰۳درمعاونت علمی، فناوری واقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری به‌منظور آغاز مطالعات تطبیقی قوانین هوش‌مصنوعی دنیا و در راستای تدوین قوانین کارآمد و شفاف در این حوزه، جلسه فوق‌العاده کارگروه هوش‌مصنوعی برگزار شد و حدود ۱۰ روز بعد، حسین افشین، معاون علمی، فناوری واقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور طی سخنانی ازتدوین و ارائه «طرح جامع اقدام مشترک ملی برای هوش‌مصنوعی» خبر داد. هرچند حساسیت‌های اخیر دولت در توسعه هوش‌مصنوعی می‌تواند امیدبخش باشد، اما باتوجه به این‌که در همه دنیا توسعه اصلی هوش‌مصنوعی دراختیار بخش خصوصی است ودر ایران هم به این مهم تاکید شده این سوال مطرح می‌شود که این اقدامات و برنامه‌های راهبردی تاچه حد قادرند به صنایع و شرکت‌ها در توسعه این فناوری کمک کنند.  
نتایج پژوهش جدیدی باعنوان «تاثیرجهانی هوش‌مصنوعی براقتصادومشاغل» که هفته گذشته ازسوی شرکت بین‌المللی داده‌ها (IDC) منتشر شد پیش‌بینی می‌کند که هزینه‌های کسب‌وکار برای استفاده ازهوش‌مصنوعی درعملیات تجاری موجود و ارائه محصولات/خدمات بهتر به مشتریان تجاری و مصرف‌کننده تا سال ۲۰۳۰ تاثیر اقتصادی جهانی۹.۱۹تریلیون دلاری خواهد داشت و۵.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را ظرف شش سال آینده به ارمغان خواهد آورد. در نتیجه، هوش‌مصنوعی بر مشاغل در هر منطقه از جهان تاثیر می‌گذارد و به‌ویژه اثر آن بر صنایعی مانند عملیات مرکز تماس، ترجمه، حسابداری و ماشین‌آلات چشمگیر خواهد بود. همچنین برپایه این مطالعه، در سال ۲۰۳۰، به‌ازای هر دلار جدیدی که برای راه‌حل‌ها و خدمات هوش‌مصنوعی مرتبط با کسب‌وکار هزینه می‌شود ۶۰.۴دلار به مثابه اثرات غیرمستقیم و القایی به اقتصاد جهانی سودواردمی شود. ایران برای عقب‌نماندن از این منفعت اقتصادی نیازمند به‌روزرسانی برنامه‌های توسعه‌ای مبتنی‌بر فناوری‌های برتر است. هرچند به‌نظر می‌رسد با تصویب سند ملی هوش‌مصنوعی و تاسیس سازمان ملی هوش‌مصنوعی در تلاش برای ارتقای این حوزه است، اما آمار‌های بین‌المللی نشان می‌دهد دست‌کم در سه‌سال اخیر توفیق چندانی به‌دست نیاورده‌ایم. مسلم تقی‌زاده، پژوهشگر هوش‌مصنوعی دانشگاه تهران در گفتگو با جام‌جم درباره کارآمدی برنامه‌های جدید کشور در توسعه هوش‌مصنوعی می‌گوید: «پیش از هر چیز نیاز است این مسأله را بررسی کنیم که وضعیت ایران در دنیا چگونه است؛ درحال‌حاضررتبه ما درحوزه هوش‌مصنوعی براساس شاخص آمادگی دولت در هوش‌مصنوعی ۹۴ است این درحالی‌است که سه سال قبل در رتبه ۷۲ بودیم. این نشان می‌دهد ۲۲ پله در این سه سال اخیر با افت رتبه مواجه شده‌ایم. در آبان ۱۴۰۰رهبر معظم انقلاب فرمودند ما باید جزو۱۰کشور برتر هوش‌مصنوعی دنیا باشیم، اما از زمان تأکید ایشان تاکنون ما۲۲پله سقوط کرده‌ایم.» تقی‌زاده درباره مقولاتی که با افت رتبه مواجه بوده‌ایم، می‌گوید: «این افت در موضوعات حکمرانی، داده‌ها و زیرساخت بوده است. درواقع، این مقولات به‌علاوه مقوله فناوری ازجمله مولفه‌هایی هستند که این اندازه‌گیری‌ها براساس آن‌ها انجام شده و از برآیند امتیاز‌ها درنهایت رتبه ما در شاخص آمادگی دولت در هوش‌مصنوعی به‌دست آمده است. پیش‌تر ما فقط در حوزه فناوری امتیاز ۳۵ کسب کرده بودیم که در تازه‌ترین آمار در این بخش امتیاز ۳۸ را به دست آورده‌ایم. این یعنی فقط در این مقوله افزایش امتیاز داشته‌ایم، اما رتبه کلی ما به شدت کاهش داشته است.» مسلم تقی‌زاده ادامه می‌دهد: «علاوه برشاخص آمادگی دولت، شاخص دیگری هم به نام آمادگی صنعت در هوش‌مصنوعی وجود دارد که وضعیت ایران دراین شاخص حتی بدتر است؛ زیرا به‌طور متوسط ۱۴درصد صنایع در کل دنیا برای هوش‌مصنوعی آمادگی کامل دارند، درحالی که متوسط این نرخ در خاورمیانه ۷ درصد و درمقایسه با متوسط جهانی بسیار پایین است. البته آمار این شاخص به‌صورت منطقه‌ای است و شش مولفه را بررسی می‌کند که استراتژی، داده‌ها، زیرساخت، حکمرانی، فرهنگ و استعداد را شامل می‌شود.»
   
وظایف توسعه‌ای سازمان ملی هوش‌مصنوعی 
سازمان ملی هوش‌مصنوعی در۱۹تیر۱۴۰۳به‌عنوان نهادی مستقل زیر نظر ریاست‌جمهوری افتتاح شد. مسلم تقی‌زاده با اشاره به شاخص آمادگی صنعت در هوش‌مصنوعی درخصوص وظایف سازمان تازه‌تاسیس هوش‌مصنوعی می‌گوید: «اگر بخواهیم مولفه‌های استراتژی، داده‌ها، زیرساخت، حکمرانی، فرهنگ و استعداد را به‌عنوان شاخص آمادگی صنعت درهوش‌مصنوعی درنظر بگیریم و بازگردیم به این مسأله که سازمان ملی هوش‌مصنوعی چه کار‌هایی می‌تواند در این حوزه انجام دهد می‌توانیم بگوییم که این سازمان باید در این شش مولفه به شرکت‌ها و صنایع کمک کند. ازمسائل مهمی که درحال‌حاضر وجود دارد بحث زیرساخت پردازشی یا به‌اصطلاح جی‌پی‌یو است. جی‌پی‌یو‌هایی که برای توسعه هوش‌مصنوعی استفاده می‌شوند قیمت بسیار بالایی دارند و ازاین‌رو، کسب‌وکار‌های کوچک قادر نیستند آن‌ها را تهیه کنند. بنابراین، کار دولت‌ها این است که در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند یا درمورد داده‌ها نبودن قوانین درخصوص اشتراک‌گذاری آن‌ها بسیار محسوس است. البته ما در این بخش قانون دوام را داریم، اما کارایی ندارد و الزام‌آور نیست وکسی هم برای آن اهمیتی قائل نیست. پس یکی دیگر ازکار‌هایی که سازمان ملی هوش‌مصنوعی می‌تواند بر آن تمرکز کند بحث اشتراک‌گذاری داده‌هاست به‌ویژه درحوزه سلامت، زیرا اتفاق‌هایی که درتعامل سلامت و هوش‌مصنوعی رخ می‌دهد آن‌قدر خوب‌اند که می‌توان گفت درحد معجزه‌اند وما اگربخواهیم ازاین معجزات بهره‌مند شویم کسب‌وکار‌ها و محققان حتما باید داده‌ها را در اختیار داشته باشند. این داده‌ها درحوزه سلامت حریم خصوصی محسوب می‌شود وبنابراین، حاکمیت باید با توسعه روش‌هایی مثل ناشناس‌سازی ازحریم خصوصی افراد محافظت کند.» در گزارشی که ۲۵شهریور۱۴۰۳درروزنامه جام‌جم منتشر شد، آرش عباسی، معاون توسعه سازمان ملی هوش‌مصنوعی در گفتگو باخبرنگار جام‌جم، زیرساخت جی‌پی‌یو و ارائه داده‌ها به روشی ایمن به شرکت‌ها و کسب‌وکار‌ها را دو لایه مهم سازمان هوش‌مصنوعی دانست و به‌خصوص تاکید کرد که به‌شخصه معتقد است اولین خروجی این سازمان معطوف به حوزه سلامت باشد. حال بایددید که این دوهدف اولیه سازمان ملی هوش‌مصنوعی که ازنگاه کارشناسان و پژوهشگران چالش‌های پیش‌روی توسعه هوش‌مصنوعی در ایران است تا چه حد عملی می‌شود.