سماع چوب به دستان فین کاشان در مشهد اردهال

بیش از 13 قرن و یا متجاوز از 1300 سال است که عاشقان اهل بیت و یاران ولایت در خطه فین و دارالمومنین کاشان در دومین جمعه مهر ماه هر سال ، طی مراسم شکوهمندی با در دست داشتن هزاران چوبدستی

کد خبر: ۱۴۷۰۲

، سالگرد شهادت مظلومانه شهید نامدار اردهال حضرت امامزاده سلطانعلی ، فرزند بلافصل حضرت امام محمدباقر، پنجمین اختر فروزان آسمان ولایت و امامت را در عرفات اردهال (منطقه ای در 45 کیلومتری شمال غربی کاشان ) و در دامنه کوههای سر به فلک کشیده کرکس و در جوار بقعه باعظمت این هاشمی تبار و سلاله پاک سیدابرار، برگزار می کنند. این مراسم سنتی و مذهبی به اصطلاح قالی شویان گفته می شود و همه ساله دهها هزار نفر از شیفتگان و عاشقان اهل بیت را در منطقه اردهال و «باری کرسف » کاشان ، پروانه وار به گرد شمع وجود اولین شهید بنی هاشم در ایران زمین مجتمع می کند. نکته جالب این است که همه وقایع مذهبی و اسلامی با سال شمار قمری محاسبه و منظور می شود؛ اما مراسم قالی شویان که در سالروز شهادت خونبار امامزاده علی بن باقر برگزار می شود، تقویم خاص خود دارد؛ زیرا بیش از 1300سال است که این مراسم سنتی مذهبی ، همه ساله در دومین جمعه ماه مهر برگزار می شود. اردهال یکی از قدیمی ترین قصبه ها و آبادی های تابعه کاشان است . این آبادی در 45کیلومتری شمال غربی کاشان قرار دارد و مرکز دهستان اردهال از توابع بخش نیاسر است . منطقه ای است سردسیر که بر دامنه سلسله جبال کرکس واقع شده است و تا شهر نراق حدود 15کیلومتر و تا شهر دلیجان 35کیلومتر فاصله دارد. اردهال یکی از نامهای اوستایی است که به معنای سرزمین نزول فرشتگان آسمانی هم آمده است . ضمنا این آبادی از دو محله به نامهای باری کرسف و اردهال تشکیل شده است . رودخانه ای از کنار اردهال و باری کرسف می گذرد که سرحد و مرز میان شهرستان های کاشان و دلیجان هم هست . در محله باری کرسف ، بقعه امامزاده ای به نام شاهزاده حسین وجود دارد که با گنبد کاشیکاری هرمی شکل و صحن و بارگاه بسیار باصفا، مطاف اهل دل است . نهر آبی به نام نهر شاهزاده حسین از داخل صحن این امامزاده عبور می کند و در دو طرف آن درختهای چنار چندصدساله سر به آسمان می سایند و جلوه ویژه ای به این ناحیه داده اند. بنای بقعه و تزیینات آن متعلق به دوره صفویه است . کاشان ، از دیرباز یکی از قدیمی ترین مراکز شیعه نشین به شمار می رفته است و در منابع و مآخذ تاریخی از آن به عنوان حصن حصین شیعه یاد شده است . اوایل سال 113هجری قمری چند نفر از معتمدان و کدخدایان کاشان و فین که آن زمان به چهل حصاران موسوم بود به مدینه منوره عزیمت و از حضرت امام محمد باقر امام پنجم شیعیان دعوت و استدعا کردند به کاشان تشریف فرما شوند و در میان شیعیان و علاقه مندان اهل بیت زندگی کنند و مردم این دیار را با وجود مقدس خود مستفیض فرمایند. آن حضرت به لحاظ مسوولیت هایی که داشتند و ایجاب می کرد در سرزمین وحی حضور داشته باشند، دعوت مردم کاشان و فین را بدین صورت اجابت فرمودند که فرزند برومندشان حضرت امامزاده سلطانعلی (ع ) را بدین خطه اعزام فرمودند. آن امامزاده همام همراه با مردم کاشان و فین به این شهر عزیمت کردند و در مسجد جامع کاشان حوزه درس و ارشاد تشکیل دادند و گاهی نیز در فین اقامت می کردند و هر روز به ارادتمندان و شاگردان و علاقه مندان آن حضرت اضافه می شد. اهالی قم و آبادی هایی چون خاوه ، جاسب و... نیز به کرات از آن حضرت درخواست می کردند که به منطقه و شهر و دیار ایشان نیز نزول اجلال فرمایند. سرانجام و به منظور دسترسی اهالی قم به ایشان ، به منطقه اردهال عزیمت کردند که میان قم و کاشان قرار داشت . با اقامت حضرت امامزاده سلطانعلی در اردهال ، حوزه علمیه فعال و پررونقی در آنجا تشکیل شد و اهالی دو شهر بزرگ و شیعه نشین کاشان و قم و آبادی های اطراف مرتبا به خدمت آن حضرت می رسیدند و مستفیض می شدند. لازم به توضیح است که امامزاده سلطانعلی از سوی حضرت امام باقر(ع ) و پس از ایشان هم از سوی حضرت امام جعفر صادق (ع ) مجاز به اقامه نمازجمعه هم بوده اند و این امامزاده همام ، اولین خطیب جمعه ایران هم به شمار می رفته اند. دست نشاندگان دولت بنی امیه که در منطقه حکومت می کردند، محبوبیت و نفوذ آن امامزاده بزرگوار را برنتافتند و به اذیت و آزار وی پرداختند و در نهایت هم به دستور ازرق ابرج (حاکم قم و کاشان ) دو نفر از امرای سپاه کفر به نامهای زرین نعل نراقی و ارقم شامی ماموریت یافتند آن حضرت و یارانش را به شهادت برسانند و سرانجام با برنامه ریزی و امکانات و نیروهایی که در اختیار داشتند، آن حضرت و یارانش را در جنگهایی نابرابر به شهادت رسانیدند. زمانی که خبر محاصره امامزاده و عده ای از پیروان و یارانش به مردم و اهالی فین رسید، آنها طبق یک سنت محلی با شروع فصل پاییز به برداشت محصول باغهای انار مشغول بودند و در محل چشمه سلیمانیه فین به برپایی مراسمی مشغول بودند؛ بدین ترتیب که کشاورزان و اهالی فین ، هر یک بیل بلندی در دست داشتند و آیین ویژه مربوط به مراسم برداشت محصول را بجامی آوردند. به محض شنیدن خبر محاصره پیشوا و ولی امر خود در اردهال ، بیل در دست ، بسرعت به سوی اردهال روانه شدند تا ولی امر خود را یاری دهند؛ اما متاسفانه زمانی به منطقه باری کرسف و اردهال رسیدند که پیکر پاره پاره حضرت امامزاده سلطانعلی و عده ای از پیروانش در محاصره دشمن قرار داشت . امامزاده سلطانعلی در حال ادای فریضه نماز روی قالی سجاده اهدایی مردم کاشان به شهادت رسیده بود و آن روز جمعه 27جمادی الاول سال 116هجری قمری بود. مردم فین قالیچه جانماز حضرت را به دور پیکر پاره پاره وی پیچیدند و آن را در کنار نهر آب باری کرسف قرار دادند. در حالی که مردم فین بیلهای بلندی را که به عنوان سلاح در دست داشتند، به دور سر خود می چرخاندند و با بقایای لشگر کفر می جنگیدند، قالیچه حاوی جنازه مطهر امامزاده را در آب نهر شستشو دادند و آن را در نقطه مرتفعی در منطقه اردهال دفن کردند، آن گاه اجساد یاران شهید امامزاده را نیز در کنار قبر مطهر وی به خاک سپردند. بنابر روایات و اخبار موجود، شهادت حضرت امامزاده سلطانعلی بن امام محمد باقر(ع ) حوالی ظهر روز جمعه و مقارن ساعاتی که معمولا در جمعه های قبل ، نمازجمعه به امامت آن حضرت اقامه می شد، رخ داده است و سجاده نماز امام جمعه نیز همان قالی دستباف اهدایی مردم کاشان ، با نقش ترنج و محراب بوده است . همان طور که ذکر شد، پیکر مطهر امامزاده پس از شهادت داخل همان قالی دستباف پیچیده و با وجود آن که جنازه شهید به غسل نیاز ندارد، مردم فین ، قالی حاوی جنازه را در آب نهر باری کرسف غسل دادند و سپس دفن کردند. نظر به این که روز شهادت امامزاده ، مصادف با دومین جمعه پاییز بوده است و هر سال در آن ایام ، اهالی فین برای انجام مراسم برداشت محصول پاییز، دست از کار می کشیدند و تعطیلات دهقانی داشتند، از آن سال به بعد، هر سال در دومین جمعه مهرماه ، مردم فین به یاد وقایع و اتفاقات مربوط به شهادت پیشوا و ولی امرشان و همچنین عده ای از اقوام و خویشاوندانشان که در آن جنگها به شهادت رسیدند، قالی مقدسی را که به وسیله دوستداران اهل بیت در شهر کاشان بافته شده است ، به نشانه جنازه مطهر امامزاده ، با همان سبک و سیاقی که اصل جسد مطهر را غسل دادند و دفن کردند، طی مراسمی به عنوان سالگرد شهادت و به منظور گرامیداشت یاد و خاطره و راه شهدا، در همان نهر باری کرسف شستشو می دهند و روز شهادت حضرت امامزاده سلطانعلی و یاران باوفایش را گرامی می دارند. همان گونه که قبلا ذکر شد، مراسم قالی شویان در اردهال منحصرا به وسیله اهالی فین برگزار می شود؛ بدین ترتیب که در اولین شب جمعه مهرماه ، یعنی یک هفته مانده به شروع مراسم ، با اجرای مراسمی با عنوان «آیین جار» در مساجد جامع فین و شهر کاشان و در محلی به نام پانخل در ابتدای بازار بزرگ و تاریخی کاشان ، اشعار و سرودهای مخصوصی را به صورت دستجمعی می خوانند و به این وسیله مردم را از اجرای مراسم قالی شویان در هفته آینده مطلع می کنند و از آنها برای حضور در مراسم دعوت به عمل می آورند. آیین جار عصر روز پنجشنبه و صبح اولین روز جمعه مهرماه برگزار می شود. جار، در اصطلاح محلی یعنی اطلاع دادن به عموم و خبرکردن مردم . با اجرای آیین جار، اهالی فین ، خود را برای عزیمت به اردهال آماده می کنند و به مرور، تا روز پنجشنبه و عصر روز پیش از دومین جمعه مهرماه ، اهالی و مردم فین حتی آنان که در دیگر شهرها زندگی می کنند خود را به اردهال می رسانند و با تهیه یک چوبدستی بلند برای اجرای مراسم آماده می شوند. از صبح روز دومین جمعه مهرماه ، اهالی فین در حالی که هر یک چوبدستی بلندی در دست دارند، به صحن صفا در محل بقعه وارد می شوند. بعضی از چوبدستی ها تزیینات و نقش و نگارهای بخصوصی دارد. بعضی از چوبدستی ها صدها سال است که در خانواده یک فینی نسل به نسل و دست به دست گشته و چندصدبار در مراسم قالی شویان استفاده شده اند. ضمنا بقعه و بارگاه ملکوتی امامزاده سلطانعلی بن امام محمد باقر از نظر تاریخی و تزیینات و ارزشهای معماری نیز حایز اهمیت فراوانی است . قدمت بقعه که تحت شماره 399در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است ، مربوط به دوره آل بویه است ؛ اما در دوره سلجوقی و صفوی بویژه در زمان شاه طهماسب صفوی توسعه بسیار یافته است . گنبد شلجمی آن با کاشیکاری زردرنگ و طرح و نقشهای اسلیمی های اژدری و ایوان های رفیع آن در نوع خود منحصر به فرد است . این بقعه چهار صحن دارد، به نامهای صفا، مجدالدین ، قمی ها و فینی ها. ضمنا قبر سهراب سپهری شاعر بزرگ معاصر و نقاش نامدار نیز در صحن قمی های این بقعه و پای گلدسته کاشیکاری قرار دارد. نقاشی های ایوان صفا و درهای چوبی آلت و لغت و گره چینی و منبت کاری امامزاده که از قرن هشتم به یادگار مانده اند، از نفایس آثار هنری کشور به شمار می روند. در اوایل روز، صحن صفا از وجود فینی های چوب به دست پر می شود. گفتنی است ، اهالی فین به عنوان وفادارترین یاران و پیروان امامزاده ، به صورت انحصاری اجرای این مراسم را عهده دارند و هیچ فرد غیرفینی مجاز نیست چوب به دست بگیرد و در مراسم شستن قالی شرکت کند. چوبدستی های اهالی فین نشانه ای است از سلاح هایی که هنگام یاری به امامزاده در روز جمعه بیست و هفتم جمادی الاول سال 116هجری در دست داشته اند. همزمان با اجتماع فینی ها در صحن صفا، شخصیت های مملکتی و مقامات رسمی استان های مرکزی و اصفهان و مسوولان فرمانداری و ادارات و ارگان های شهرستان در جایگاه مخصوص قرار می گیرند و مدیحه سرایی اهل بیت و روضه خوانی و مراسم سوگواری آغاز می شود. در خلال برنامه های مدیحه سرایی و سوگواری ، یکی از مقامات و شخصیت های طراز اول مملکت سخنرانی می کند، سپس عده ای از معتمدان و کدخدایان روستای خاوه بنا بر یک رسم و سنت قدیمی در ایوان جلوی حرم مطهر امامزاده ، قالی دستباف و مقدس را طی آیین و مراسم خاصی به اعضای هیات اجرایی مراسم قالی شویان که از ریش سفیدان و اعزه اهل فین هستند تحویل می دهند. اعضای هیات اجرایی ، این قالی مقدس را در حالی که به وسیله محافظان مخصوص که بیشتر جوانهای چوب به دست فینی هستند، بشدت محافظت می شود به معتمدان و بزرگان فین تحویل می دهند تا آنها در حالی که چوبدستی های خود را در هوا تکان می دهند و حسین حسین می گویند، قالی مقدس را به میان مردم فین در صحن صفا بیاورند. سپس بر اساس یک سنت قدیمی یکی از مرثیه سرایان خوش صدای اهل فین که به سابقه وراثت عهده دار صدور علامت حرکت است با آهنگی مخصوص ، اشعاری در رثای حضرت اباعبدالله الحسین می خواند و حضار مجلس که اهل فین هستند چوبدستی های خود را بشدت در هوا تکان می دهند و حسین ، حسین می گویند و با شکوه و جلوه خاصی ، قالی مقدس را از صحن صفا خارج می کنند و از مسیر رودخانه به سمت نهر شاهزاده حسین حرکت می دهند. مطابق یک آیین و رسم قدیمی شخصی که به صورت ارثی حمل سجاده امامزاده را عهده دار بوده است ، سوار بر اسب ، پیشاپیش جمعیت حرکت می کند و مسیر عبور را به مردم حامل قالی نشان می دهد. دهها هزار نفر جمعیت اهل فین در حالی که هر یک چوبدستی خود را در هوا تکان می دهند و حسین حسین می گویند، به سمت نهر شاهزاده حسین حرکت می کنند و قالی مقدس را در کنار نهر قرار می دهند و در حالتی شبیه سماع و در نهایت شیفتگی و عشق ، چوبدستی های خود را بر آب نهر شاهزاده حسین فرود می آورند و حسین حسین گویان ، آب نهر را با چوبدستی های خود بر قالی مقدس می پاشند. در این هنگام ، مراسم قالی شویان مراحل پایانی و اوج خود را می گذراند. پس از آب پاشیدن به قالی ، دوباره قالی مقدس را به دوش می کشند و از مسیر مخصوص همان طور حسین حسین گویان و با تکان دادن چوبها در هوا به صحن فینی های امامزاده مراجعت می کنند و با شور و هیجان خاص ، قالی را در صحن فینی ها طواف می دهند و در نهایت در میان ابراز احساسات شدید نسبت به عترت رسول و بویژه سالار شهیدان ، قالی مقدس را به بزرگان و کدخدایان روستای خاوه تحویل می دهند تا در خزانه بقعه به ودیعت و امانت نگهداری شود تا در سال آینده دوباره همین مراسم ، با شکوه و عظمت بیشتر برپا شود.