کشت سنتی،قاتل محصولات کشاورزی

این ضایعات در بخش‌های مختلف شامل ۴۵ درصد از کل میوه‌ها و سبزیجات، ۳۵ درصد از کل ماهی و غذاهای دریایی، ۳۰ درصد از تمام غلات، ۲۰‌درصد کل محصولات لبنی و۲۰درصد گوشت ومرغ است. بر همین اساس در ایران هم چیزی بیش از ۴۰ درصد تولیدات بخش کشاورزی به صورت ضایعات، هدر می‌رود به جای رسیدن به سفره مردم درفرآیند دلال‌بازی‌ها از بین‌رفته و هیچ ثمره و سودی نیز به همراه ندارد. متخصصان و کارشناسان بر این باورند، برای جلوگیری از ضرر و زیان‌ها راهی جز حرکت به سمت افزایش تولید با الگوهای فناورانه و دانش‌بنیان نیست و الزامی است که کشاورزی معیشتی و سنتی جای خود را به کشاورزی مکانیزه و مدرن بدهد.این یک حقیقت است که بخش کشاورزی در ایران هنوز یک بخش اقتصادی نیست و نتوانسته‌ایم تولید را بر مبنای تقاضا، همسان و همراه کنیم. شرایط کنونی و ناپایداری در فرآیند تولید از جمله مشکلات صنعت کشاورزی در ایران است. بیشترین تأثیرگذاری در این زمینه عوامل محیطی و طبیعی است که تولیدات را به سمت کاهش بهره‌وری سوق داده و ضایعات بیشتری را به این حوزه تحمیل می‌کند. بخش کشاورزی بخش تک‌بعدی نیست بلکه همه عوامل مؤثر باید در این زمینه مشارکت کرده و ترویج آموزش و توسعه کشاورزی در یک شبکه‌سازی و زنجیره کامل تحقق پیدا کند. با توجه به متغیرهای تأثیرگذار در بخش کشاورزی، اگر بتوان از تکنولوژی‌ها و ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه استفاده کرد، به‌راحتی می‌توان بهره‌وری را تا چند ‌برابر افزایش داد. به گفته دکتر سید‌رحیم محسنیان، کارشناس کشاورزی، بخش کشاورزی به‌رغم آن‌که در تأمین امنیت غذایی پیشران و تأثیرگذار است اما همچنان با چالش‌های جدی روبه‌روست. وی با تاکید بر این‌که سالانه چیزی حدود ۱۲۵ میلیون تن محصولات متنوع کشاورزی در ایران تولید می‌شود و از این میان بیش از۵۰تن به‌عنوان ضایعات هدررفت دارد، می‌گوید: «برای سامان‌دادن به وضعیت موجود باید به سمت سودآوری بیشتر حرکت کنیم چراکه به نظرمی‌رسدتولیدات بخش کشاورزی نه‌تنها به سمت تجاری‌سازی و اقتصادی‌بودن حرکت نکرده بلکه درحوزه‌های سنتی ومعیشتی درجا‌می‌زند.»این کارشناس با تاکید بر این‌که چالش بخش کشاورزی، پایین‌بودن بهره‌وری در آن است، تصریح می‌کند: «به‌رغم افزایش ظرفیت عناصر تولید و مؤلفه‌های مؤثر در این بخش مانند نیروی انسانی، تجهیزات، امکانات و تأمین نهاده‌ها اما باز هم خروجی کار به اندازه ورودی به این مجموعه نیست و باید بهره‌وری را در بخش آب، خاک و نیروی انسانی افزایش دهیم.»
   
الگویی برای خاک‌خوردن
وقتی موضوع اصلاح الگوی کشت محصولات زراعی مطرح شد، همگان فکر کردند که اتفاق بزرگی در راه است و می‌توان علاوه ‌بر حفظ منابع آبی، بهره‌وروی در تولید محصولات کشاورزی را هم افزایش داد.اما گویی این موضوع هم مثل هزاران مورد دیگر قرار نبود در اولویت کارها قرار بگیرد و از سال ۸۸ تاکنون لایحه اصلاح الگوی کشت محصولات کشاورزی در دولت‌ها بلاتکلیف مانده و همچنان در استان‌هایی که به‌شدت دچار تنش آبی هستند،محصولات آب‌بر کشت می‌شوند. به نظر می‌رسد اجرای الگوی کشت محصولات کشاورزی در شرایط فعلی کشور، خودش با تنش روبه‌روست، به‌همین‌دلیل در برخی سال‌ها تولید محصولات کشاورزی مانند سیب‌زمینی، پیاز و گوجه‌فرنگی آن‌قدر بالاست که کوهی ازضایعات این محصولات ایجاد می‌شود و کشاورزان در نبود خرید تضمینی نمی‌دانند باید با محصولات مازاد چه کنند و در سالی دگر، به‌خاطر کمبود کاشت یک محصول، بازار با افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها روزهای سختی برای مصرف‌کننده رقم می‌زند. در طرح الگوی کشت در هر منطقه با توجه به بستر‌های طبیعی و غیرطبیعی موجود محصولات یا گیاهانی برای کشت معرفی می‌شود تا از این طریق ظرفیت‌های طبیعی و غیرطبیعی هر منطقه به نحو مطلوبی در فرآیند تولید کشاورزی به‌کارگرفته شده وبیشترین بازدهی وعملکرد تولید به‌دست‌آید. کارشناسان بخش کشاورزی معتقدند با اجرای این طرح مطابق با نیاز‌های کشور، شرایط اقلیمی‌ و جغرافیایی وبا درنظر‌گرفتن تنش آبی بدون‌شک شاهد افزایش بهره‌وری منابع پایه آب و خاک و ساماندهی بازار محصولات کشاورزی خواهیم بود. اما الگوی کشت تمام ماجرا نیست و وقتی دولت این بخش را ساماندهی کرد حتما باید سراغ خرید تضمینی محصولات برود تا هم کشاورز و زارع خیالش راحت باشد و هم مدیریت درستی بر بازار و قیمت‌ها صورت بگیرد.
   
خرده‌مالکی؛ درد کشاورزی
بیش از ۸۰درصد اراضی کشاورزی کشور خرد بوده و تنها ۲۰درصد آنها تجمیع شده است. بااین‌حال کارشناسان معتقدند در صورت تجمیع زمین‌های کشاورزی عملکرد تولید در بخش کشاورزی۳۰۰درصد افزایش پیدا خواهد کرد. همچنین این امر برای کشاورزان نیز سودآوری بالایی خواهد داشت، به‌طوری‌که یکپارچگی اراضی کشاورزی سبب کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری خواهد شد. تجربه کشور‌های توسعه‌یافته در بخش کشاورزی نشان‌دهنده آن است که برای جلوگیری از خرد‌شدن اراضی کشاورزی، مشوق‌هایی به کشاورزان ارائه می‌شود تا در راستای یکپارچه‌سازی اراضی گام بردارند.متاسفانه هنوز خرید تضمینی محصولات اصلی به‌درستی صورت نمی‌گیرد و با این‌که تمام استان‌ها با‌بحران کم‌آبی روبه‌رو هستند، هیچ برنامه‌ای برای تجهیز زمین‌های زراعی به سیستم‌های نوین آبیاری ارائه نشده است. در ایران اکثر کشاورزان خرده‌مالک هستند و با۸ ــ ۷ماه زحمت برای پرداخت مطالبات به بانک، فروشنده کود، کمباین کار، کامیون‌دارو...نیاز دارند در اسرع‌وقت محصولات خود را بفروشند یا پول محصولاتی که دولت به‌صورت تضمینی ازآنها خریداری می‌کند را تا سر موعد دریافت کنند. این درحالی‌است که هر سال مطالبات خود را با تاخیر می‌گیرند و ناچارند برای کشت دوم استقراض کنند. از تصمیم‌ها و عملکرد مسئولان هم چنین استنباط می‌شود که نه‌تنها اراده‌ای برای حمایت از این قشر وجود ندارد، بلکه سنگ‌اندازی‌های زیادی هم در مسیر کشاورزان صورت می‌گیرد. مثلا طی نامه‌ای که روز چهارشنبه سوم مرداد در هیأت دولت مطرح شد، نرخ کودهای شیمیایی در کشور ۱۰۲درصد افزایش یافت. این درحالی‌است که در ابتدای سال هم افزایش ۳۰‌درصدی را در این حوزه شاهد بودیم. هرچند اعلام شده فعلا این موضوع منتفی است تا در دولت چهاردهم دوباره تصمیم‌گیری شود. با تغییر قیمت اوره این کود شیمیایی از هر کیلوگرم ۱۹۵‌هزار تومان به ۳۹۵‌هزار تومان افزایش می‌یابد. با این تفاسیر و در حالی که صحبت از تولید و حمایت از تولیدکننده می‌شود، اما این نوع برخوردها بیشتر در راستای ضد‌تولید بوده و چالش را در بخش‌های مختلف بیشتر می‌کند.البته عطاا...هاشمی،رئیس بنیاد ملی گندمکاران طی نامه‌ای به رئیس سازمان بازرسی کل کشور نسبت به افزایش قیمت کود شیمیایی در کشور گلایه کرد.دراین نامه آمده«در سال زراعی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ تاکنون دوبار قیمت کود شیمیایی افزایش یافته مرحله اول ۳۰‌درصد وهم‌اکنون ۱۰۲‌درصد که مجموعا می‌شود ۱۳۲‌درصد.» این امرنیاز به رسیدگی دارد.

اما و اگرها در خرید تضمینی
گذری به بازار محصولاتی که دولت برای آنها خرید تضمینی اعلام کرده نشان می‌دهد در این بخش هم آشفتگی‌های زیادی وجود دارد.امسال خرید تضمینی محصولات اساسی از سوی دولت با اما و اگرهای بسیاری همراه بود و جو یکی از محصولاتی است که هنوز قیمت خرید تضمینی آن تعیین نشده است. کلزا یکی از محصولات مورد نیاز کشور در تأمین روغن خوراکی است. ایران در تولید روغن ۹۵‌درصد وابستگی داشته و بخش اعظمی از دانه‌های روغنی وارد می‌شود.کلزا یکی ازدانه‌های روغنی بوده که قیمت آن نیز از سوی شورای قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی تعیین و ابلاغ می‌شود.قیمت خرید تضمینی کلزا درسال زراعی۱۴۰۳-۱۴۰۲ هر کیلوگرم ۳۵‌هزار تومان تعیین‌شده و پیش‌بینی می‌شود امسال بین ۲۶۰ تا ۳۰۰‌هزار تن دانه کلزا از کشاورزان خریداری شود. در سال جاری خرید تضمینی کلزا از سوی بخش خصوصی انجام می‌شود و وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بخش خصوصی با خرید تضمینی هر کیلوگرم کلزا تولید داخل، می‌تواند مجوز ۴۸ کیلوگرم واردات این دانه روغنی را دریافت کند. تاکنون کلزا از استان‌های خوزستان، ایلام، گلستان تحویل شده و بالاترین تحویلی با ۱۰۰‌هزار تن مربوط به استان گلستان بوده است، اما مطالبات پرداختی این استان فقط ۲۰‌درصد است. پرداخت باقی مطالبات از سوی بخش خصوصی به کشاورزان گلستانی هم هنوز مشخص نیست و دیگر هیچ.

مصرف غذاهای خارجی 
آنچه در یک قرن اخیر بیش از هر مورد دیگری به چشم می‌خورد، تغییرات فرهنگی است که در این میان هم مهم‌ترین تغییر در غذاهاست. یعنی بر‌اساس آمارها۴۰‌درصد مردم دنیا غذایی مصرف می‌کنندکه ازخارج وارد کشورشان می‌شود.به استناد گزارش سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، رژیم غذایی ۷۶‌درصد مردم جهان، تقریبا از یک استاندارد غذایی تبعیت می‌کند، ۶۰‌درصد انرژی و کالری مورد نیاز مردم هم از چهار محصول گندم، ذرت، برنج و سویا به‌دست‌می‌آید. در این لیست پنج کشور ۶۵‌درصد تولید گندم جهان را بر عهده دارند و ۷۵ درصد تولید برنج نیز در اختیار پنج کشور دیگر است. ضمن این‌که ۷۶‌درصد تولید ذرت در اختیار چهار کشور و ۸۶‌درصد سویای جهان در اختیار سه کشور در دنیا قرار دارد. از سال ۱۹۰۰ میلادی به بعد، جهان ۷۵‌درصد تنوع ژنتیک در محصولات کشاورزی راازدست داده است.کنترل ۹۰‌درصد تجارت غلات دنیا در اختیار چهار شرکت است و ۶۶‌درصد از مواد شیمیایی کشاورزی همچون کود، سم و...در اختیار شش کشور قرار دارد و جالب‌ترین بخش گزارش هم این‌که یک شرکت کنترل ۵۳‌درصد بذور دنیا را بر عهده دارد. تمام این آمار و ارقام نشان می‌دهد اگر در ایران از صنعت کشاورزی و فعالان این عرصه حمایت نشود اتفاقات بدی رقم خواهد خورد.