مصرف دوباره ضایعات به داد محیط زیست می‌رسد

پسماندهای تر نظیر باقیمانده مواد غذایی و پوست میوه نیز در گذشته معنای امروز را نداشت، اما آمارهای اخیر دورریز مواد براستی قابل تامل است و می‌تواند تاکیدی بر لزوم رونق بازارهای بازیافت و خرید و فروش لوازم دست دوم باشد. بنابر آمارهای سازمان مدیریت پسماند، تهرانی‌ها سالانه 30 میلیون و 350 هزار دلار پلاستیک، 55 میلیون دلار پسماند غذایی آشپزخانه، 35 میلیون دلار کاغذ و مقوا و 50 میلیون دلار نان را تنها در مرکز دفن کهریزک زیر خروارها خاک دور می‌ریزند.

صنعت بازیافت و خرید و فروش لوازم دست دوم معمولا بر دیگر روش‌های دفع زباله ازجمله دفن بهداشتی و سوزاندن اولویت دارد چراکه علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه، انرژی و منابع طبیعی، آلودگی محیط را نیز کاهش می‌دهد، اما مساله اینجاست که سقف خرید و فروش مواد قابل بازیافت همیشه ثابت نیست. بی​ ثباتی تقاضا و بازار در عمل باعث رهاسازی سهم قابل توجهی از منابع می‌شود. آگاهی مصرف‌کنندگان می‌تواند گام موثری در جهت افزایش سطح تقاضا و ضمانت بخشیدن به این بازارهای ارزشمند باشد. لذا در ادامه پاره‌ای از منافع بازیافت مورد تاکید قرار خواهد گرفت.

خرید و فروش کاغذ

کاغذ نه‌تنها یکی از شناخته‌شده‌ترین، بلکه در عین حال عام‌المنفعه‌ترین مواد قابل بازیافت است. بازیافت یک بسته روزنامه به ارتفاع حدود 180 سانتی‌متر می‌تواند تضمینی بر بقای یک درخت ده متری باشد. روزنامه‌‌های باطله و مجلات بهترین نوع کاغذ برای بازیافت هستند.

کاغذ روزنامه اغلب چندین و چند بار بازیافت می‌شود. طول فیبر کاغذ که معرف درجه‌بندی آن است، پس از هر پروسه بازیافت کوتاه‌تر می‌شود. به همین دلیل طول فیبر کاغذهای روزنامه کوتاه‌تر از کاغذهای با کیفیت مخصوص چاپ است. نتیجه یک تحقیق ساده نشان می‌دهد با بازیافت تقریبا یک تن روزنامه می‌توان 17 درخت را نجات داد، در مصرف 160 کیلوگرم سنگ آهک، 60 هزار گالن آب، 125 کیلوگرم سولفور و 225 کیلووات ساعت برق صرفه‌جویی کرد و در عین حال مانع انباشت زباله در 2.52 مترمکعب از زمین‌های مخصوص دفن بهداشتی شد.

هماهنگی میان شهرداری، سازمان بازیافت و ادارات بهداشت محیط با صنایع مرتبط، چاپخانه‌ها و فروشگاه‌ها تضمین‌کننده بازارهای خرید و فروش دست دوم کاغذ و البته بازیافت بهداشتی است. بازارهای خرید و فروش کاغذ و حتی کتاب‌های دست دوم نه‌تنها منابع باارزش طبیعی ما را حفظ خواهد کرد بلکه باعث ذخیره انرژی، ممانعت از قطع درختان، جلوگیری از فرسایش زمین، تولید کمتر محصولات فرعی سمی و کمک به حفظ زمین‌های مرغوبی می‌شود که سالانه به جای کشاورزی و کاشت محصول باید در آنها زباله دفن شود.

غرفه‌های بازیافت تحت پوشش شهرداری یکی از بهترین گزینه‌ها برای پاسخگویی و همگامی با شهروندان برای حفظ این سرمایه طبیعی هستند. نشانی غرفه‌های بازیافت را می‌توان براحتی در سایت رسمی سازمان مدیریت پسماند جستجو کرد.

ازجمله شاغلان فعال در عرصه بازیافت می‌توان به جمع‌کنندگان معمولی، فرصتی، اصلی، دلالان کالاهای بازیافتی، دلالان تخصصی و موسسات خدماتی اشاره کرد، اما در مجموع بهترین خریداران کاغذ باطله اغلب چاپخانه‌ها هستند. خریداران خصوصی کاغذ و روزنامه باطله اصولا سقف خرید مشخصی دارند، اما به طور تقریبی آنها هر کیلوگرم کاغذ را در حال حاضر حدود 200 تومان مظنه می‌زنند.

خریداران و فروشندگان انواع کاغذهای باطله در تناژ بالا با کارخانه‌های بازیافت کاغذ و مقوا قرارداد می‌بندند و چرخ‌های این صنعت به همین روال می‌چرخد، اما باید به خاطر داشت که کارگاه‌های غیرمجاز می‌توانند خود مراکز انتشار آلودگی باشند. لذا حفظ ضوابط و استانداردها بسیار مهم است. متاسفانه تمام کاغذ و کارتن‌های باطله زباله‌های شهری جمع‌آوری نشده و بخش اعظم آنها براحتی روانه اماکن دفن می‌شود.

در مقابل این هدررفت کلان، مساله خرید و فروش کتاب‌های دست دوم مطرح است که با توجه به هزینه‌های مختلف چاپ قابل تعمق است. این کار نه‌تنها در ایران بلکه در دیگر کشورها نیز طرفداران زیادی دارد. رواج روزافزون سایت‌های معتبر اینترنتی گواهی بر اهمیت این مساله نزد اهالی فرهنگ و دوستداران محیط زیست است.

بازیافت منسوجات

بازیافت منسوجات و پوشاک سال‌هاست مورد توجه کارشناسان قرار دارد چراکه تولید پشم و کتان طبیعی می‌تواند فشار مضاعفی بر مراتع و زیستگاه‌ها تحمیل کند و علاوه بر آن مضرات تولید لباس‌های نایلونی را نیز نباید از نظر دور نگاه داشت. منسوجات ازجمله کالاهای صددرصد قابل بازیافت است و لذا به هیچ وجه نباید آنها را زباله پنداشت.

حدود چهار سال پیش تحقیقی انجام شد که نشان می‌داد استفاده مجدد از یک تی‌شرت ساده، 40 درصد و استفاده مجدد از یک بلوز بیشتر از 85 درصد در مصرف انرژی برای تولید کالایی مشابه صرفه‌جویی خواهد کرد.

دور انداختن یک لباس به دلایل مختلف ازجمله تحمیل هزینه مازاد حمل به مراکز دفن، انباشت سریع این مراکز، تحمیل آلودگی‌هایی در ابعاد میکرومتری و البته در برخی موارد ایجاد بازارهای سیاه غیرقانونی به صلاح نیست.

الیاف مصنوعی لباس یکی از چالش‌های امروز محیط‌زیست است، چالشی که تاثیر آن می‌تواند در سفره‌های غذایی ما نیز نمودار شود. تحقیقات نشان داده هر ماشین لباسشویی طی یک چرخه کامل، قریب 2000 فیبر پلی‌استر در ابعاد میکرومتری را از یک پولیور ساده جدا و وارد شبکه فاضلاب می‌کند.

تخلیه فاضلاب در محیط نیز می‌تواند براحتی این ذرات میکرومتری را وارد زنجیره غذایی کند. محققان دانشگاه دوبلین سال 2011 (1390 هجری شمسی) نشان دادند که میکروپلاستیک‌های برگرفته از لباس‌ها در نتیجه ورود به رودخانه‌ها و دریاها می‌توانند مواد سمی نظیر د.د.ت را به خود جذب کنند. تغذیه انواع ماهیان و صدف‌های دوکفه‌ای از این مواد نیز زمینه مساعد را برای ورود این ترکیبات سمی به گردش خون و سلول‌های سایر موجودات زنده فراهم خواهد ساخت.

بازیافت فلزات

بازیافت فلزات آهنی جزئی از صنعت آهن و فولاد محسوب می‌شود. اغلب فلزات را می‌توان با حفظ خواص مهم ازجمله استحکام، ماندگاری، قابلیت چکش‌خواری و رسانایی بازیافت کرد. دور ریختن فلزات می‌تواند بشدت بر منابع غیرقابل تجدیدی که از آنها استخراج می‌شود، تاثیرگذار باشد و آنها را محدود کند.

علاوه بر این، دفن فلزات به معنای جدا شدن ذرات و اجزای ریز فلزی و ورودشان به محیط زیست و چرخه‌های غذایی است، اما در مقابل بازیافت منافع بسیار بیشتری دارد، چنانچه بازیافت آلومینیوم در مقایسه با استخراج آن از سنگ بوکسیت می‌تواند 95 درصد بیشتر در مصرف انرژی صرفه‌جویی کند.

مس یکی دیگر از فلزاتی است که بازیافت آن می‌تواند به تولید محصولی با قابلیت ماندگاری بیشتر منجر شود. تلفن‌های موبایل، ماشین‌های لباسشویی و چراغ‌های خوراک پزی ازجمله رایج‌ترین نمونه‌های کاربرد مس است که به هر حال امکان استفاده مجدد از آنها وجود دارد. در اروپا حدود 41 درصد از مس مورد نیاز از طریق بازیافت تهیه می‌شود.

بازیافت مس بسیار سودآورتر از استخراج آن است چراکه ارزش مس بازیافتی 90 درصد بیشتر از مس خام است. آهن، فولاد و چدن ازجمله فلزات مورد توجه خریداران ضایعات است. این ضایعات اغلب با قیمت تقریبی کیلویی 1200 تومان و گاهی بیشتر یا حتی کمتر معامله می‌شود. لازم به یادآوری است که ضایعات تبدیلی از فولاد معمولا از مرغوبیت چندانی برخوردار نبوده، اما نیاز بازار تولید می‌تواند بشدت بر میزان بازیافت و البته قیمت هر کدام از این ضایعات تاثیرگذار باشد.

بازیافت تجهیزات الکترونیک

ترکیبات شیمیایی خطرناک، فلزات سنگین، آلاینده‌های آلی پایدار، ترکیبات حاوی هالوژن و عناصری از قبیل مس، نیکل، کادمیوم، آرسنیک و جیوه مواد سمی است که دورریز پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی را مساله‌دار می‌کنند. در عین حال خواصی نظیر سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار، اشتعال و خورندگی بازیافت غیرمجاز آنها را عملا مردود می‌کند. برآورد سود حاصله از بازیافت یک وسیله برقی امکان ندارد مگر آن که بتوان آن را به تمام اجزای سازنده‌اش تفکیک کرد. جالب است بدانید بسیاری از کامپیوترهای کهنه، تراشه‌های آنالوگ و موبایل‌ها واجد فلزات باارزشی همچون طلا، نقره، پلاتین و پالادیوم است . متاسفانه نرخ بازیافت لوازم الکترونیک هنوز در جهان بسیار پایین است. به عنوان مثال آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا در سال 2009 (1388 هجری شمسی) اعلام کرد فقط 8 درصد موبایل‌ها، 17 درصد تلویزیون‌ها و 38 درصد کامپیوترها قابل بازیافت بوده و این در حالی است که بخش اعظم زباله‌های الکترونیک جهان در حال حاضر روانه مراکز دفن می‌شود. این مساله می‌تواند نه‌تنها منابع طبیعی را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد بلکه از طرفی به معنای ورود انواع مواد آلاینده سمی به محیط است.

فرناز حیدری / جام​جم