درگفت‌و‌گو با رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما درباره احوالات امروز و اقدامات فردا مطرح شد
پژوهش در خدمت تحول
مرکز تحقیقات صداوسیما به‌رغم مراکز پژوهشی دیگری که درنهادها وبخش‌های مختلف کشور فعالیت می‌کنند و به سبب بی‌توجهی و بی‌مهری به حوزه‌پژوهش که هیچ‌گاه حتی نامی از آنها در محافل علمی به میان نمی‌آید، بسیار مورد توجه است؛ هم به علت تحقیقات علمی ودقیقی که انجام می‌دهد وهم به علت وابستگی‌اش به رسانه‌ملی که عمدتا وقایع پیرامونش مورد توجه مخاطبان، کارشناسان و اهالی رسانه است.
به گزارش روابط‌عمومی رسانه‌ملی، نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه‌ملی به‌عنوان دیده‌بان رسانه‌ملی چه در حوزه تخصصی برنامه‌سازی‌ها در شبکه‌های مختلف و چه سایر رویدادهای اجتماعی و سیاسی ازجمله انتخابات کشور مورد استناد بوده و حائز اهمیت است. درباره اقدامات تحولی که قرار است در مرکز تحقیقات برای بهبود روند نظرسنجی‌ها و سایر مأموریت‌های محوله این مرکز دنبال شود با محسن شاکری‌نژاد که ریاست این مرکز را برعهده دارد به گفت‌وگو نشستیم. محسن شاکری‌نژاد ابتدا با بیان این‌که تحول یک شعار نیست، بلکه یک ضرورت گریزناپذیر است بیان کرد: در عصر رسانه تنفس می‌کنیم و در همه دنیا فضای برودکست با تغییرات جدی روبه‌رو شده و عمده تماشای ویدئو در دنیا بر بستر برودبند اتفاق می‌افتد.وی افزود: اگر می‌خواستیم به سیاق گذشته که تلویزیون یک رسانه بی‌رقیب در جامعه بود ادامه دهیم راه به جای نمی‌بردیم و باتوجه به مقتضیات زمانی باید تحول ایجاد می‌شد. علاوه بر این در کشورمان چه در فضای برودبند و چه برودکست رقبای نابرابر و متفاوتی داریم و جایی را در دنیا سراغ ندارم که تا این حد تولید محتوا علیه آن صورت بگیرد.رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما با اشاره به عدم وجود قانونی مدون در کشور برای فعالیت در فضای مجازی گفت: چارچوب مشخصی بر فضای مجازی حاکم نیست و رقیبی کنشگر محسوب می‌شود که بی‌هیچ قاعده، محتوا منتشر می‌کند. ضمن آن‌که با استانداردهای متناقض و متفاوتی در حوزه‌های مختلف از نمایش خانگی گرفته تا سینما و تلویزیون مواجهیم. همه اینها ایجاب می‌کند که رسانه‌ملی با رویکرد و سازوکار تازه‌ای به فعالیت ادامه دهد.شاکری‌نژاد ادامه داد: گذشته از همه اینها، در رسانه عریض و طویلی چون رسانه‌ملی نمی‌توان بی‌گدار به آب زد. این رسانه با این حجم از نیروی انسانی و گستردگی نمی‌تواند بدون پشتوانه علمی و تحقیقاتی در مسیری تازه حرکت کند؛ به همین دلیل است که پژوهش را جزو جدایی‌ناپذیر تحول می‌دانیم.
پژوهش در خدمت آنتن
وی در پاسخ به این‌که آیا تحول دارای پیوست پژوهشی است و پژوهش برای اجرای برنامه‌ها الزام‌آور است؟ گفت: زمانی درهمه معاونت‌ها واحد پژوهشی داشتیم که اکنون تعطیل شده‌اند؛ هرچند پژوهش یک امر زینتی بود. ما در مقطع مدیریتی جدید تأکید داریم که دوره پژوهش برای پژوهش گذشته است وپژوهش باید درخدمت آنتن واهداف تحولی باشد.رئیس مرکزتحقیقات صداوسیما افزود: در ابتدای راه ارتباط با قرارگاه‌های۱۲گانه تحول ایجاد و نیازهای پژوهشی آنها احصا شد تا خط سیر حرکتی مرکز مشخص شود.
چه کسانی «مخاطبان رسانه‌ملی» هستند؟
شاکری‌نژاد به تغییر شاخصه‌های سنجش میزان مخاطب و اثرسنجی برنامه‌ها با توجه به اقتضائات جدید گفت: به عنوان مثال اکنون دیگر نمی‌پرسیم «آیا برنامه را دیده‌ای یا خیر؟» بلکه سؤال می‌کنیم «برنامه را در چه بستری دیده‌ای؟». طبق نتایج یک نظرسنجی مشخص شد که کماکان بیش از ۸۰ درصد مخاطبان رسانه‌ملی، کماکان از طریق تلویزیون برنامه‌ها را دنبال می‌کنند.وی درباره مخاطبان دائمی و همیشگی رسانه‌ملی گفت: چیزی به نام «مخاطب دائم» نداریم. دقیق‌ترین نظرسنجی‌های ما نظرسنجی‌ای فصلی تبلتی ماست که سؤال می‌کنیم «در فصل پاییز چند ساعت از برنامه‌های صداوسیما را دیده‌اید؟» آنهایی که به ما ساعت دقیق می‌دهند که چند دقیقه و ساعت در طول روز تلویزیون می‌بینند را «مخاطب رسانه‌ملی» محسوب می‌کنیم.
تولید کارنامه برای برنامه‌های شاخص
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما با بیان این‌که درمقوله سنجش مخاطب دیگر به درصد خام و محدودی اکتفا نمی‌کنیم و شاخصه‌های بسیاری را در میزان اقبال به برنامه‌ها در نظر می‌گیریم، گفت: در دوره جدید به سمت تولید کارنامه رفته‌ایم. در این کارنامه فقط درصد ارائه نمی‌شود. به‌عنوان نمونه سریالی که با بودجه بالا ساخته شده، درساعت طلایی جدول پخش شبکه سه سیما که از پرمخاطب‌ترین شبکه‌ها قرار گرفته با سریالی که با بودجه کمتری ساخته شده ودرساعت و شبکه کم‌مخاطب‌تری دیگر پخش می‌شود را نمی‌توان با همدیگر مقایسه کرد.شاکری‌نژاد افزود: بنابراین شرایط تولید، زمان و شبکه پخش را درنظر می‌گیریم. به سراغ جامعه نخبگانی هم رفتیم و نظر آنها را جویا شدیم. حتی این را درنظر داریم که رقیب جدی همزمانی در شبکه دیگری هم دارد یا خیر که در همان ساعت پخش شود. استفاده از چهره‌های معروف هم در سنجش مخاطب نمره دارد. در این صورت است که دیگر برحسب نمره می‌شود برنامه‌ها را با همدیگر مقایسه کرد.وی با اشاره به این‌که مترومعیار ارزشیابی محتوا تغییر کرده و تکیه بر مخاطب صرف ندارد، عنوان کرد: کارنامه هنوز درمرحله آزمون‌وخطا، تکمیل مراحل مطالعاتی و رفع اشکالات است. علاوه بر این به نیروی انسانی نیاز دارد و ما در حال حاضر فقط برای برخی برنامه‌های خاص و ویژه تولید کارنامه می‌کنیم.رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما درادامه به احصای نیاز شبکه‌های سیما‌و‌صدا برای سنجش میزان مخاطبان و سایر پژوهش‌های مورد نیاز اشاره و بیان کرد: حتی پرسشنامه‌های نظرسنجی را در برخی برنامه‌ها با هماهنگی شبکه تنظیم کردیم تا بتوانیم نیاز آنها را در موارد خاص پاسخگو باشیم.شاکری‌نژاد ادامه داد:تجربه خوبی باعوامل سازنده برنامه«حسینیه معلی»داشتیم که متأسفانه با دیگر برنامه‌ها تکرار نمی‌شود و برخی واکنشی مثبت نسبت به این هم‌افزایی برای بهبود روند حرکت برنامه‌شان نشان نمی‌دهند و این یک حلقه مفقوده در چرخه پژوهش برای برنامه‌هاست. این درحالی است که می‌توان ازتوان تحلیلی مرکزتحقیقات به نحوی بهتربهره‌جست.
ذائقه‌سنجی مخاطبان برای مناسبت‌های خاص
وی درباره ذائقه‌سنجی مخاطبان رسانه‌ملی هم گفت: ذائقه‌سنجی یا نیازسنجی برای ایام و مناسبت‌های خاص چند ماه زودتر انجام می‌شود. به‌عنوان مثال از چند ماه قبل سؤال می‌کنیم که مردم دوست دارند در عید نوروز چه محتوایی را از تلویزیون تماشا کنند که نتایج در اختیار معاونت سیما یا صدا قرار می‌گیرد. رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما درباره چالش‌های پیش‌روی پژوهش و مرکز تحقیقات در رسانه‌ملی بیان کرد: با چند چالش جدی مواجهیم؛ کماکان پژوهش چندان جدی گرفته نمی‌شود؛ نه‌فقط در رسانه‌ملی و فضای رسانه‌ای، بلکه در تمام کشور. این‌که پژوهش در سیاست‌گذاری‌ها جدی گرفته نمی‌شود، سازمان‌های پژوهشگر را دچار سرخوردگی می‌کند. وی ادامه داد: نکته دیگر آن‌که به لحاظ نیروی انسانی پژوهشگر متخصص در سازمان دچار ضعف هستیم. الگوهای پژوهشگری در بسیاری از مراکز اشغال شده‌اند و بسیاری از همکاران که عنوان شغلی پژوهشگر دارند، کار پژوهشی نمی‌کنند. بیش از ۴۰۰ عنوان شغلی پژوهشگری در سازمان داریم که حدود یک‌چهارم‌شان کار پژوهشگری انجام می‌دهند. شاکری‌نژاد با بیان این‌که در تهران، قم و مشهد ۲۳۰ نیروی انسانی داریم، گفت: علاوه بر کمبود نیرو، پرسشگرانی داریم که رابطه استخدامی با سازمان ندارند و برحسب تعداد نظرسنجی‌هایی که انجام می‌دهند، دریافتی دارند و این مبلغ بسیار اندک است و نگهداشت آنها را مشکل می‌کند. حدود ۸۰۰ پرسشگر در سطح کشور داریم. رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما افزود: یکی از آفت‌های جدی در فضاهای پژوهشی این است که پژوهشگر روحیه کارمندی پیدا کند و به‌مرور خلاقیت و نوآوری‌اش را از دست بدهد. در حالی که کار پژوهشی یک روال هرروزه نیست. البته این نکته باید در احکام حقوقی همکاران دیده شود و آنها را در چارچوب اداری نبینند.
عملکرد مرکز در برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۲
شاکری‌نژاد همچنین درباره عملکرد مرکز تحقیقات در برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۲ گفت: همان‌طور که می‌دانید نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌های مرکز تحقیقات به‌ویژه در دوره انتخابات، همواره مورد وثوق و توجه ویژه مقامات عالی نظام و رئیس سازمان بوده است.در این دوره از انتخابات نیز دقیق‌ترین برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات از آنِ مرکز تحقیقات صداوسیما با برآورد ۴۱.۷درصد(کمتر از ۰.۷درصد نسبت به میزان مشارکت اعلامی وزارت کشور) بوده که در تاریخ نظرسنجی‌های انتخاباتی مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی، این برآورد دقیق‌ترین نیز به‌شمار‌می‌آید.وی اضافه کرد: این مرکز از سال ۱۳۷۵ نظرسنجی‌های انتخاباتی را آغاز کرده و از پیشگامان این حوزه چه در حوزه روش‌شناسی و چه در حوزه اجرا به‌شمار می‌رود و در حال حاضر به یک برند ملی تبدیل شده است.مرکز تحقیقات در طول یک‌ساله منتهی به انتخابات سال۱۴۰۲، ۱۰موج نظرسنجی میدانی و هشت موج نظرسنجی تبلتی انجام داده و دراین دوره ازانتخابات، برای اولین‌بار درکشوربه‌صورت موازی نظرسنجی‌های میدانی و تلفنی را به انجام رسانده است. این مجاهدت علمی و نیز برآورد دقیق(۰.۷درصد) خوشبختانه مورد توجه و تقدیر کتبی ریاست سازمان قرارگرفت.
پژوهش در خدمت آنتن
وی در پاسخ به این‌که آیا تحول دارای پیوست پژوهشی است و پژوهش برای اجرای برنامه‌ها الزام‌آور است؟ گفت: زمانی درهمه معاونت‌ها واحد پژوهشی داشتیم که اکنون تعطیل شده‌اند؛ هرچند پژوهش یک امر زینتی بود. ما در مقطع مدیریتی جدید تأکید داریم که دوره پژوهش برای پژوهش گذشته است وپژوهش باید درخدمت آنتن واهداف تحولی باشد.رئیس مرکزتحقیقات صداوسیما افزود: در ابتدای راه ارتباط با قرارگاه‌های۱۲گانه تحول ایجاد و نیازهای پژوهشی آنها احصا شد تا خط سیر حرکتی مرکز مشخص شود.
چه کسانی «مخاطبان رسانه‌ملی» هستند؟
شاکری‌نژاد به تغییر شاخصه‌های سنجش میزان مخاطب و اثرسنجی برنامه‌ها با توجه به اقتضائات جدید گفت: به عنوان مثال اکنون دیگر نمی‌پرسیم «آیا برنامه را دیده‌ای یا خیر؟» بلکه سؤال می‌کنیم «برنامه را در چه بستری دیده‌ای؟». طبق نتایج یک نظرسنجی مشخص شد که کماکان بیش از ۸۰ درصد مخاطبان رسانه‌ملی، کماکان از طریق تلویزیون برنامه‌ها را دنبال می‌کنند.وی درباره مخاطبان دائمی و همیشگی رسانه‌ملی گفت: چیزی به نام «مخاطب دائم» نداریم. دقیق‌ترین نظرسنجی‌های ما نظرسنجی‌ای فصلی تبلتی ماست که سؤال می‌کنیم «در فصل پاییز چند ساعت از برنامه‌های صداوسیما را دیده‌اید؟» آنهایی که به ما ساعت دقیق می‌دهند که چند دقیقه و ساعت در طول روز تلویزیون می‌بینند را «مخاطب رسانه‌ملی» محسوب می‌کنیم.
تولید کارنامه برای برنامه‌های شاخص
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما با بیان این‌که درمقوله سنجش مخاطب دیگر به درصد خام و محدودی اکتفا نمی‌کنیم و شاخصه‌های بسیاری را در میزان اقبال به برنامه‌ها در نظر می‌گیریم، گفت: در دوره جدید به سمت تولید کارنامه رفته‌ایم. در این کارنامه فقط درصد ارائه نمی‌شود. به‌عنوان نمونه سریالی که با بودجه بالا ساخته شده، درساعت طلایی جدول پخش شبکه سه سیما که از پرمخاطب‌ترین شبکه‌ها قرار گرفته با سریالی که با بودجه کمتری ساخته شده ودرساعت و شبکه کم‌مخاطب‌تری دیگر پخش می‌شود را نمی‌توان با همدیگر مقایسه کرد.شاکری‌نژاد افزود: بنابراین شرایط تولید، زمان و شبکه پخش را درنظر می‌گیریم. به سراغ جامعه نخبگانی هم رفتیم و نظر آنها را جویا شدیم. حتی این را درنظر داریم که رقیب جدی همزمانی در شبکه دیگری هم دارد یا خیر که در همان ساعت پخش شود. استفاده از چهره‌های معروف هم در سنجش مخاطب نمره دارد. در این صورت است که دیگر برحسب نمره می‌شود برنامه‌ها را با همدیگر مقایسه کرد.وی با اشاره به این‌که مترومعیار ارزشیابی محتوا تغییر کرده و تکیه بر مخاطب صرف ندارد، عنوان کرد: کارنامه هنوز درمرحله آزمون‌وخطا، تکمیل مراحل مطالعاتی و رفع اشکالات است. علاوه بر این به نیروی انسانی نیاز دارد و ما در حال حاضر فقط برای برخی برنامه‌های خاص و ویژه تولید کارنامه می‌کنیم.رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما درادامه به احصای نیاز شبکه‌های سیما‌و‌صدا برای سنجش میزان مخاطبان و سایر پژوهش‌های مورد نیاز اشاره و بیان کرد: حتی پرسشنامه‌های نظرسنجی را در برخی برنامه‌ها با هماهنگی شبکه تنظیم کردیم تا بتوانیم نیاز آنها را در موارد خاص پاسخگو باشیم.شاکری‌نژاد ادامه داد:تجربه خوبی باعوامل سازنده برنامه«حسینیه معلی»داشتیم که متأسفانه با دیگر برنامه‌ها تکرار نمی‌شود و برخی واکنشی مثبت نسبت به این هم‌افزایی برای بهبود روند حرکت برنامه‌شان نشان نمی‌دهند و این یک حلقه مفقوده در چرخه پژوهش برای برنامه‌هاست. این درحالی است که می‌توان ازتوان تحلیلی مرکزتحقیقات به نحوی بهتربهره‌جست.
ذائقه‌سنجی مخاطبان برای مناسبت‌های خاص
وی درباره ذائقه‌سنجی مخاطبان رسانه‌ملی هم گفت: ذائقه‌سنجی یا نیازسنجی برای ایام و مناسبت‌های خاص چند ماه زودتر انجام می‌شود. به‌عنوان مثال از چند ماه قبل سؤال می‌کنیم که مردم دوست دارند در عید نوروز چه محتوایی را از تلویزیون تماشا کنند که نتایج در اختیار معاونت سیما یا صدا قرار می‌گیرد. رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما درباره چالش‌های پیش‌روی پژوهش و مرکز تحقیقات در رسانه‌ملی بیان کرد: با چند چالش جدی مواجهیم؛ کماکان پژوهش چندان جدی گرفته نمی‌شود؛ نه‌فقط در رسانه‌ملی و فضای رسانه‌ای، بلکه در تمام کشور. این‌که پژوهش در سیاست‌گذاری‌ها جدی گرفته نمی‌شود، سازمان‌های پژوهشگر را دچار سرخوردگی می‌کند. وی ادامه داد: نکته دیگر آن‌که به لحاظ نیروی انسانی پژوهشگر متخصص در سازمان دچار ضعف هستیم. الگوهای پژوهشگری در بسیاری از مراکز اشغال شده‌اند و بسیاری از همکاران که عنوان شغلی پژوهشگر دارند، کار پژوهشی نمی‌کنند. بیش از ۴۰۰ عنوان شغلی پژوهشگری در سازمان داریم که حدود یک‌چهارم‌شان کار پژوهشگری انجام می‌دهند. شاکری‌نژاد با بیان این‌که در تهران، قم و مشهد ۲۳۰ نیروی انسانی داریم، گفت: علاوه بر کمبود نیرو، پرسشگرانی داریم که رابطه استخدامی با سازمان ندارند و برحسب تعداد نظرسنجی‌هایی که انجام می‌دهند، دریافتی دارند و این مبلغ بسیار اندک است و نگهداشت آنها را مشکل می‌کند. حدود ۸۰۰ پرسشگر در سطح کشور داریم. رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما افزود: یکی از آفت‌های جدی در فضاهای پژوهشی این است که پژوهشگر روحیه کارمندی پیدا کند و به‌مرور خلاقیت و نوآوری‌اش را از دست بدهد. در حالی که کار پژوهشی یک روال هرروزه نیست. البته این نکته باید در احکام حقوقی همکاران دیده شود و آنها را در چارچوب اداری نبینند.
عملکرد مرکز در برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۲
شاکری‌نژاد همچنین درباره عملکرد مرکز تحقیقات در برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۲ گفت: همان‌طور که می‌دانید نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌های مرکز تحقیقات به‌ویژه در دوره انتخابات، همواره مورد وثوق و توجه ویژه مقامات عالی نظام و رئیس سازمان بوده است.در این دوره از انتخابات نیز دقیق‌ترین برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات از آنِ مرکز تحقیقات صداوسیما با برآورد ۴۱.۷درصد(کمتر از ۰.۷درصد نسبت به میزان مشارکت اعلامی وزارت کشور) بوده که در تاریخ نظرسنجی‌های انتخاباتی مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی، این برآورد دقیق‌ترین نیز به‌شمار‌می‌آید.وی اضافه کرد: این مرکز از سال ۱۳۷۵ نظرسنجی‌های انتخاباتی را آغاز کرده و از پیشگامان این حوزه چه در حوزه روش‌شناسی و چه در حوزه اجرا به‌شمار می‌رود و در حال حاضر به یک برند ملی تبدیل شده است.مرکز تحقیقات در طول یک‌ساله منتهی به انتخابات سال۱۴۰۲، ۱۰موج نظرسنجی میدانی و هشت موج نظرسنجی تبلتی انجام داده و دراین دوره ازانتخابات، برای اولین‌بار درکشوربه‌صورت موازی نظرسنجی‌های میدانی و تلفنی را به انجام رسانده است. این مجاهدت علمی و نیز برآورد دقیق(۰.۷درصد) خوشبختانه مورد توجه و تقدیر کتبی ریاست سازمان قرارگرفت.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تلاش برای ایجاد شکاف بین ایران و کشور‌های منطقه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
ابزار‌های آمریکا در منطقه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
نژادپرستان همچنان گرفتار خطای محاسباتی
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
شکوفایی اقتدار و عزت مردم ایران
گفت و گو
گروسی: مشکل تیم روحی و روانی است
استقلال از هم پاشیده است
شاهین بیانی در گفت‌وگو با «جام‌جم»: