درخشش پیشگیری

سازمان جهانی بهداشت، کشورمان را مبتکر برنامه سلامت خانواده دانسته و این برنامه را به نام ایران ثبت کرده است. این یک افتخار است‌؛ مصداق عینی ما می‌توانیم، این که می‌توانیم صاحب ابتکارات باشیم و برای سایر کشورها تبدیل به الگو شویم.البته نظام سلامت در کشورمان مدت‌ها قبل به واسطه طراحی و اجرای «شبکه سلامت» که خدمات مراقبتی را تا نقاط دور دست ایران رساند و سلامت و مراقبت رابه صورت مویرگی در اقصی نقاط کشور اشاعه داد نیز مورد تمجید جامعه جهانی قرار گرفته بود‌؛ برای همین ثبت جهانی شدن برنامه سلامت خانواده از این باب برای کشورمان تازگی ندارد اما با این حال اعلام این که روش ایران برای ارائه خدمات مراقبتی و انجام مراقبت‌های پیشگیرانه برای تک‌تک افراد جامعه، فارغ از هرگونه تبعیض، روشی قابل استناد و تکرار‌پذیر است، یک پیروزی مجدد برای کشورمان محسوب می‌شود. 
   
سلامت خانواده، برنامه‌ای با اهداف بلند
برنامه ملی سلامت خانواده با این که کارش رارسما از اردیبهشت امسال آغاز کرد(‌درفازشهری)اما اکنون که واپسین روزهای اسفند ماه در حال سپری شدن است، همچنان نامی ناآشنا برای بسیاری از خانواده‌ها به شمارمی‌رود. شایدهمین خانواده‌ها نام پزشک خانواده یا پویش ملی سلامت را بیشتر شنیده باشند اماسلامت خانواده را نه.این برنامه روی کاغذ، اهداف بلندی را دنبال می‌کندو همه تلاش‌ها در قالب آن باید به یک نتیجه ختم شود: پیشگیری ازبیمارشدن افرادوشناسایی بیماران قبل ازاین که بیماری در جسم‌شان ریشه بدواند و سرانجام ارجاع بیماران به مسیر درست درمان.فاز شهری این برنامه ابتدا در۵۹ شهر و سپس در۹۳شهر کشور اجرا شد ولی اکنون تعداد شهرهای مجری برنامه سلامت خانواده به رقم ۱۸۲افزایش یافته است.آنچه از ابتدا هدف‌گذاری شده، تحت پوشش رفتن۵۵میلیون ایرانی تاپایان سال۱۴۰۲وتحت پوشش رفتن همه جمعیت کشوردرسال۱۴۰۳ است. براین اساس هر‌فرد می‌تواند با مراجعه به نزدیک‌ترین پایگاه سلامت به محل زندگی یا کارش، برای خود پرونده الکترونیک سلامت تشکیل دهد و تحت نظارت مراقبان سلامت قرار بگیرد‌؛ هر زمان هم که نیاز بود به پزشک ارجاع داده شود تا مراحل تشخیص و درمان بیماری‌‌اش انجام شود.نکته حائز اهمیت در برنامه سلامت خانواده این است که همه اعضای خانواده حتی افرادی که در سلامت کامل قرار دارند هم به صورت دوره‌ای ویزیت و معاینه می‌شوند، پس به این ترتیب هیچ تبعیض سنی، جنسی، اقتصادی یا اجتماعی بر دریافت مراقبت‌های بهداشتی اثر ندارد. 
   
برنامه‌ای سفید با رگه‌های خاکستری
هربرنامه درحوزه نظام سلامت چه پزشک خانواده باشد وچه سلامت خانواده، وقتی که روی کاغذاست با وقتی که به اجرا در‌می‌‌آید دستخوش تغییراتی می‌شود که نسخه اجرایی را متفاوت از نسخه کاغذی آن می‌کند.برای برنامه سلامت خانواده هم تقریبا چنین اتفاقی روی داده به طوری که اگر در این برنامه، امکان شناسایی بیماری‌ها درمراحل ابتدایی وجود دارد و به طرز چشمگیری هزینه‌های تشخیص امراض را کاهش می‌دهد اما ازآنجا‌ که سرعت توسعه آن کمتر ازسرعت مورد انتظار است، یعنی که برنامه سلامت خانواده در اجرا با موانعی رو‌به‌روست.این که بسیاری از مردم، برنامه سلامت خانواده رانمی‌شناسندوخبر ندارند که برای تشکیل پرونده الکترونیک سلامت بایدبه نزدیک‌ترین پایگاه سلامت مراجعه کنند نیزدال براین حقیقت است که اطلاع‌رسانی درباره این برنامه به خوبی انجام نشده است‌؛ آن هم برنامه‌ای که تا سال آینده باید همه مردم ایران را تحت پوشش قرار دهد.
حسین فرشیدی،معاون بهداشت وزارت بهداشت هم در آخرین اظهار نظر  خود درباره نحوه اجرای برنامه سلامت خانواده، جملاتی را بر زبان رانده که مؤیدحرکت کند این برنامه است:«مایک نظام شبکه‌ای قوی داریم که البته بخش شهری آن به ویژه در شهرهای بزرگ به اندازه بخش روستایی وشهرهای زیر۲۰هزارنفرتوسعه نیافته است. بنابراین اکنون ضریب پوشش خدمات سلامت در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، کمتر ازحدانتظار است به این علت که ایجاد مراکز و تأمین نیروی انسانی در شهرهای بزرگ در سال‌های گذشته آنچنان که باید توسعه نیافته است.»
بنابراین برنامه سلامت خانواده با یک تنگنای زیرساختی و مضیقه نیروی انسانی مواجه است که مانع از توسعه شتابان آن می‌شود. اعلام این آمار توسط فرشیدی که تا پایان سال ۱۴۰۲ باید ۲۰ میلیون نفر تحت پوشش برنامه سلامت خانواده قرار بگیرند نیز شاهد دیگری است بر این که این برنامه از آنچه روی کاغذ ترسیم کرده، عقب است چرا که تا پایان امسال باید ۵۵میلیون نفر تحت نظام مراقبت سلامت قرار می‌گرفتند، نه ۲۰ میلیون نفر.

نقاط ضعف و قوت برنامه سلامت خانواده

قوت‌ها
ارائه خدمات مراقبت سلامت در نزدیک‌ترین نقطه به افراد
ارائه خدمات به همه افراد بدون تبعیض و حتی به افراد کاملا سلامت
ویزیت و معاینه دوره‌ای همه دارندگان پرونده الکترونیک سالم
تشخیص زودهنگام بیماری‌ها و جلوگیری از شدت گرفتن امراض
پیگیری وضعیت بیماران و ارجاع افراد به سطوح بالاتر خدمات سلامت

ضعف‌ها
ضریب پوشش ناکافی خدمات سلامت در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ
کمبود پایگاه‌های سلامت و نیروی انسانی ناکافی
اطلاع‌رسانی ناکافی درباره این برنامه و بی‌خبری بسیاری از مردم
کم‌توجهی دستگاه‌های اجرایی به برنامه سلامت خانواده