یک معمای پیچیده

بعد از رفتن آنها، نگرانی جدی از این بود که چگونه خواهیم توانست تجهیزات نظامی پیشرفته را تعمیر و نگهداری کنیم اما با هر سختی که بود، به هر حال این کار را انجام دادیم. سپس گام‌هایی را به سمت تولید برداشتیم. اولین پهپادها را که ساختیم، بسیار ساده و ابتدایی بودند اما ناامید نشدیم و کار را ادامه دادیم تا امروز که پهپادهای ایرانی، جزو درجه یک‌های جهانی به شمار می‌آیند. برای ساخت موشک هم وارد مراحل آموزش و تحقیق و طراحی و تولید شدیم و شروع کردیم به ساخت و توسعه و ارتقای فناوری تا این که امروز در عرصه موشک‌سازی در انواع و اقسام آن، یکی از معتبرترین در دنیا هستیم. وارد عرصه‌های دیگر نظامی نیز شدیم مانند ساخت ناو و زیردریایی و اژدر و قایق‌های تندرو و تانک و نفربر و توپ و انواع و اقسام تجهیزات که نیازی به توضیحات اضافه در این زمینه نیست. بنابراین ما در صنایع نظامی تقریبا از صفر شروع کردیم و اینک نزدیک به صد هستیم. 
در زمینه صنعت هسته‌ای هم همین‌طور. آن مقدار اندکی که در قبل از انقلاب بود توسط دیگران بر مبنای مدیریت عالی علمی و اجرایی خودشان بنیان گذاشته شده بود که البته تعدادی از ایرانی‌ها نیز برای امور نه‌چندان مهم به کار گرفته می‌شدند. بعد از انقلاب‌ و به دنبال گژتابی‌های شرکت‌های طرف قرارداد ایران در امور هسته‌ای، تصمیم گرفتیم مسیر دیگری را در این زمینه طی کنیم. بر این اساس، اولین سانتریفیوژ خارجی به نام پی‌وان که از سطح تکنولوژیک بالایی نیز برخوردار نبود، به ایران آورده شد و با مهندسی معکوس، شروع به یادگیری، تحقیق و سپس ساخت سانتریفیوژ کردیم و کار را ادامه دادیم تا امروز که آوازه سانتریفیوژهای ایرانی با برخورداری از سطح علم و فناوری بسیار پیشرفته، در سراسر جهان پیچیده است. 
در دیگر عرصه‌های هسته‌ای نیز تلاش کردیم و به مراتب و مدارج بالا دست‌یافته‌ایم. از تکمیل چرخه غنی‌سازی تا طراحی و تولید صفحات سوخت گرفته تا امروز که به سطحی از خوداتکایی و خودباوری در این زمینه رسیده‌ایم که در حال حرکت به سوی طراحی و ساخت نیروگاه‌های اتمی به دست متخصصان داخلی هستیم. به این ترتیب در حالی که دیگران تمام سعی خود را به کار بردند تا ما را از حرکت بازدارند، ما یک صنعت هسته‌ای ‌کامل و پویا را در کشور بنیان گذاردیم که می‌تواند دستاوردهای بسیار ارزشمندی برای ما در زمینه‌های مختلف داشته باشد. هنگامی که می‌خواستیم پا به عرصه علوم و فناوری نانو بگذاریم، از آنجا که هیچ سررشته‌ای در این مقوله نداشتیم، تعدادی از دانشمندان و اساتید خارجی را به کشورمان دعوت کردیم و از آنها آموختیم. کسانی را هم برای فراگیری به خارج فرستادیم و باز هم آموختیم. سپس دست به کار شدیم و با سرعت زیاد در این مسیر حرکت کردیم و امروز با جلو افتادن از همان‌ها که در ابتدا از آنها آموختیم، در رده چهارم جهانی از لحاظ تولید علم در عرصه نانو هستیم. دستاوردهای مختلف این علم در کشورمان نیز مشهود و عیان است و در امور مختلف به کار گرفته می‌شود. در علوم و فنون فضایی نیز جایی نداشتیم اما مطالعه و تحقیق کردیم، نیروی متخصص تربیت کردیم و بعد شروع به ساخت و تولید کردیم و امروز ماهواره‌های ایرانی با موشک‌های ایرانی از سکوهای پرتاب ایرانی به فضا فرستاده می‌شوند و توسط پایگاه‌های کنترل ایرانی، رصد و بهره‌برداری می‌شوند. ما در علوم و فنون فضایی از کف زمین شروع کردیم و امروز به ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری رسیده‌ایم و چشم به ارتفاعات بالاتر دوخته‌ایم و با سرعت در حال پیشروی به سمت آنها هستیم. در عرصه بیوتکنولوژی و تجهیزات پزشکی از یک وارد‌کننده تمام‌عیار تبدیل شده‌ایم به سازنده بسیاری از تجهیزات پیشرفته و روز به‌روز شاهد پیشرفت‌های بیشتری نیز در این زمینه هستیم. اینک شرکت‌های مختلف ایرانی در نمایشگاه‌های تخصصی داخلی و خارجی، این توانمندی‌ها و دستاوردهای خود را به نمایش می‌گذارند و تحسین دیگران را برمی‌انگیزند؛ بعلاوه آن که محصولات صنایع پزشکی ایرانی توانسته است به مرحله صادرات نیز برسد و مورد استقبال قرار‌گیرد. در زمینه علوم و تحقیقات و ساخت انواع داروها، سرم‌ها و واکسن‌ها هم مسیر قابل قبول و افتخارآمیزی را پیموده‌ایم و امروز علاوه بر تولید انواع داروهای متعارف، در ساخت رادیوداروها و همچنین داروهای خاص مبتنی بر‌علم نانو نیز به دستاوردهای خوبی رسیده‌ایم و راه‌مان را با قوت ادامه می‌دهیم. فراموش نکنیم که توانمندی ایران در ساخت مجموعه‌ای متنوع از واکسن‌های کرونا، توانست سطح علم و فناوری ایرانی را در این زمینه به رخ جهانیان بکشاند. در زمینه ساخت سازه‌های غول‌پیکر مانند سدهای بزرگ و پل‌های طویل و ساختمان‌های بلندمرتبه نیز از مراحل آغازین آن شروع کرده و به مراحل بالایی رسیده‌ایم. در حالی که قبل از انقلاب تمامی سدهای بزرگ کشور توسط شرکت‌های خارجی طراحی و ساخته می‌شد، در دوران بعد از انقلاب سدهای بسیار بزرگ‌تر و پیچیده‌تر توسط مهندسان داخلی طراحی و ساخته شد و کارمان به جایی رسید که حوزه فعالیت در این زمینه را به خارج از مرزهای خود توسعه دادیم و به مرحله صدور خدمات مهندسی گام نهاده‌ایم.  صنعت نفت یکی دیگر از عرصه‌هایی است که توانسته‌ایم توانمندی‌های علمی و فناوری خود را در آن ارتقا‌ دهیم و در طراحی و ساخت انواع و اقسام تجهیزات و امکانات گوناگون در این حوزه، از تجهیزات سرچاهی گرفته تا برج‌های بزرگ در صنعت پتروشیمی تا سکوهای عظیم نفتی را طراحی و تولید کنیم و امروز در حال حرکت به سوی ساخت دستگاه‌های حفار افقی بسیار پیشرفته هستیم که تنها دو سه کشور دیگر رقیب ما در این عرصه‌اند. 
در صنعت کشتی‌سازی نیز پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته‌ایم و امروز قادریم نفتکش‌های عظیم و حجیم را طراحی کرده و بسازیم. همچنین در تعمیرات این‌گونه نفتکش‌‌ها به حدی از توانایی رسیده‌ایم که هر روز بر تعداد مشتریان خارجی ما برای تعمیرات نفتکش‌های‌شان در ایران افزوده می‌شود. در عرصه رباتیک و علوم دیجیتالی هم ایران توانسته است جایگاه مناسبی برای خود در جهان دست و پا کند و در حال پیشرفت‌های سریعی در این زمینه است. در زمینه علوم زیستی و ژنتیک نیز کمابیش از مراحل اولیه شروع کردیم و با تأسیس پژوهشگاه رویان و نیز گسترش کارهای تحقیقاتی در کشور، امروز به سطوح عالی در این زمینه رسیده‌ایم. اینها تنها نمونه‌هایی از رشد، توسعه و ترقی ما در علوم و فناوری‌های گوناگون است و اگر خواسته باشیم به تمامی موارد اشاره کنیم، بسیار طولانی خواهد بود. 
خوشبختانه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در جای جای کشورمان و دستاوردهای آنها گویای پیشرفت‌های بسیار خوبی در زمینه‌های گوناگون است و در شرایطی که دشمنان با تحریم‌های حداکثری خود سعی در ناامیدسازی مردم ایران دارند، بارقه‌های امید را در دل ملت ایران فروزان و درخشان نگه داشته‌اند. اینک می‌رسیم به طرح معمای این نوشتار؛ چگونه است که ما در عرصه‌های مختلفی که حتی در بعضی از آنها از صفر مطلق شروع کرده‌ایم، توانسته‌‌ایم به دستاوردهای بالا و درخشانی دست‌یابیم و به صد نزدیک شویم اما در صنعت خودروسازی که از چند دهه قبل از انقلاب در کشور ما پایه‌گذاری شد، تا‌کنون که چند دهه از انقلاب می‌گذرد، همچنان قادر به دستاورد چشمگیری نشده‌ایم و لنگان لنگان طی طریق می‌کنیم؟ آیا این عقب‌ماندگی، عجیب و حیرت‌انگیز نیست، به‌خصوص اگر به این واقعیت توجه کنیم که خودروسازی طی چهار دهه گذشته مورد حمایت‌های بسیار جدی و بلکه افراطی قرار داشته است؟ اگر به مجموعه دستاوردهای علمی و صنعتی در کشورمان طی دوران بعد از انقلاب توجه کنیم، که نمونه‌هایی از آنها در بالا ذکر شد، کاملا پیداست که ما در‌علوم مختلف مانند صنایع، مکانیک، فیزیک، شیمی، پلیمر، الکترونیک، برق، متالوژی، نانو، مخابرات، اُپتیک، آئرودینامیک، دیجیتال، رباتیک و بسیاری دیگر از عرصه‌های علمی به سطح قابل قبول و بعضا عالی رسیده‌ایم و قادر شده‌ایم از این علوم در طراحی و تولید انواع مختلفی از کالاها و خدمات مورد نیاز کشورمان بهره‌گیری کنیم. حال سؤال اینجاست که مگر برای ساخت یک خودروی مناسب، به چه علوم و فنونی نیاز است که ما قادر به طراحی و تولید یک خودروی درخور ‌شأن ملت ایران نیستیم؟!  به راستی اگر صنعت خودروسازی در کشور ما همپای برخی دیگر از عرصه‌های فنی و صنعتی، رشد،توسعه و ترقی یافته بود، امروز کف این صنعت در کشورمان در حد بنز و تویوتا نبود؟ چرا ما در بسیاری از عرصه‌ها، چهره یک تیزهوش، نابغه و نخبه را داریم ولی در عرصه خودروسازی قیافه‌مان شبیه عقب‌ماندگان ذهنی و آدم‌های دست‌وپا چلفتی و پخمه است؟ آخر این چه حکایتی‌ست؟ چه ماجرایی‌ست؟ چه معمایی‌ست؟
نکته بسیار مهمی که در این زمینه باید به آن توجه کرد این است که تأثیرات سوء‌ عقب‌ماندگی صنعت خودروسازی در کشورمان صرفا به حوزه اقتصادی و معیشتی محدود نمی‌شود بلکه شوربختانه و با کمال تأسف باید گفت که به هر تقدیر، صنعت خودروسازی در افکار عمومی تبدیل شده است به تابلو و نمایشگر‌ و به عبارت دقیق‌تر، به ابزار سنجش توان علمی و صنعتی کشور و بنابراین به‌دلیل وضعیت نامناسب خود، دیگر دستاوردهای علمی و فناوری در کشور را نیز درافکار عمومی تحت‌الشعاع قرار داده و چهره‌ تابناک آنها را هم در زیر قیافه غبارآلود خود پوشانده و مخدوش کرده است. این مسأله به گونه‌ای است که اگر صنعت خودروسازی را یک عامل مؤثر در ایجاد و گسترش روحیه خودتحقیری به‌خصوص درقشرجوان کشورمعرفی کنیم، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. اما آیا راه‌حل این مشکل، ریشه‌کن کردن صنعت خودروسازی داخلی و روی‌آوردن کامل به واردات ومونتاژ خودروهای خارجی است؟ بی‌تردید پاسخ این سؤال منفی است، هرچند به وجود آمدن یک فضای رقابتی درعرصه خودرو در کشورمان، یک ضرورت تام و تمام است.به هرحال جای آن داردکه عقلا ودلسوزان ومتخصصان امر،به‌دلیل اهمیت مسأله خودرو دراقتصاد ومعیشت و روان جامعه، به چاره‌اندیشی دراین زمینه بپردازندوپاسخی برای این سؤال بیابند که چرا باوجود سرمایه عظیم علمی و فناورانه در ایران، صنعت خودروسازی درکشورمان نتوانسته است به وضعیت قابل قبولی دست‌یابد وبرای حل این مشکل و معما، چه باید کرد؟