نوای ساز اقوام در ارکستر ملی

رحیمیان که از محضر استادان بنامی همچون حشمت سنجری، هراچ مانوکیان، ابراهیم روحی‌فر، هوشنگ استوار، مرتضی حنانه، حسین ناصحی، فریدون ناصری، یوسف یوسف‌زاده، مصطفی کمال پورتراب و... کسب فیض کرده پیش از انقلاب در ارکستر مجلسی رادیو و تلویزیون به رهبری لوریس چکناواریان فعالیت می‌کرد. او در سال ۱۳۵۷ پس از پذیرفته‌شدن در ارکستر سمفونیک هلند، برای مدت کوتاهی به آن کشور مهاجرت کرد، اما به‌دلیل فضای انقلاب و جنگ به ایران بازگشت و از سال ۱۳۵۹ شروع به ساخت قطعات موسیقی نظامی حماسی و مارش‌های جنگی کرد و به همراه چند موسیقیدان دیگر، ارکستر سمفونیک تلویزیون را به رهبری نادر مرتضی‌پور راه‌اندازی کرد. او که سال گذشته به‌عنوان رهبر ارکستر ملی ایران در جشنواره موسیقی فجر حضور داشت، از مهرماه امسال به‌عنوان رهبر دائم ارکستر ملی انتخاب شد و پس از چند اجرا با این ارکستر، حالا به جشنواره سی‌ونهم آمده است. با او در خصوص این اجرا به گفتگو نشستیم.

درخصوص قطعاتی که ارکستر ملی در سی‌ونهمین دوره جشنواره مدنظر دارد، بگویید؟
ارکستر ملی در جشنواره فجر امسال با خوانندگی آقای محمد معتمدی روی صحنه تالار وحدت خواهد آمد. ایشان برای این اجرا، هفت قطعه را پیشنهاد دادند، چون تنظیم این نت‌ها برای ارکستر ملی نبود و برای گروه‌های کوچک نوشته شده بود، به همراه تعدادی از همکاران تنظیم کردیم؛ «کویر»، «سوگند» و «روشنی روی تو» از جمله آثاری است که ایشان به همراه گروه خواهد خواند. چهار کار هم خودم تنظیم کردم که با گروه کر اجرا خواهد شد. دو قطعه فولکلور رشیدخان و بویراحمدی را نیز برای ارکستر بزرگ تنظیم کردم. قطعه «تهران» که در رابطه با شهر تهران است و چند سال پیش ساخته و ضبط شده بود و در نهایت قطعه پیروزی را که سال ۱۳۵۹ ساخته بودم و آن زمان مرحوم قره‌باغی به همراه گروه کر خوانده بود، اجرا خواهیم کرد. 

از حضور محمد معتمدی بگویید، چه شد در کسوت خواننده برای حضور در جشنواره انتخاب شد؟
ایشان یکی ازخوانندگان بسیار خوب کشورهستند و قبلا نیز در‌ارکستر ملی حضورداشتند. البته انتخاب با من نبود. من فقط رهبر ارکستر هستم ودفتر موسیقی باایشان برای اجرا صحبت کردند. البته انتخاب ایشان مسأله مهم من نیست. مسأله من این است که متاسفانه نمی‌دانم چرا برخی خواننده‌ها که خودشان با حضور درارکستر ملی بالا آمدند، دیگر با ما کار نمی‌کنند وجالب آنجاست که یکی ازدلایل مهمش بحث مالی است؛ افرادی که کنسرت‌می‌گذارند وکار‌اجرامی‌کنند‌اما به ارکسترملی که می‌رسند حاضربه حضور نمی‌شوند. 

شما از مهر امسال به‌عنوان رهبر دائم ارکستر ملی انتخاب شدید و چند اجرا داشتید. آیا این اجرا تغییراتی نسبت به برنامه‌های گذشته از نظر نوازنده یا موسیقی داشته است؟
بله، برخی کار‌هایی که تنظیم کردم، به ساز‌های دیگری نیاز داشت، چون ارکستر ملی یک ارکستر ساز‌های چوبی، بادی و زهی است و ساز‌های بادی برنجی مثل ترومپت، ترومبن و... ندارد و به همین دلیل از نوازندگان ارکستر سمفونیک دعوت شد در این خصوص به ما کمک کنند. 

از اهمیت حضور درجشنواره فجر بگویید و تاثیری که ارکستر ملی در غنای این جشنواره خواهد داشت؟
اهمیت زیادی دارد. مخاطبانی که می‌آیند علاقه‌مند آثار ملی هستند، اما متاسفانه موسیقی ما بیشتر به سمت و سوی پاپ رفته است. حتی در رادیو و تلویزیون هم تقریبا ۷۰، ۸۰ درصد ازآثاری که پخش می‌شود، پاپ است که این برای موسیقی ما ضعف محسوب می‌شود. ما موسیقی فاخری در سمفونی، محلی، سنتی و... داریم که امروز کمرنگ شده‌اند. ارکستر ملی در این برهه می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد. نباید فراموش کنیم که شنونده امروز خوراک خوبی ندارد؛ به همین دلیل جذب آثار ضعیف می‌شود. وقتی خوراک خوب ارائه دهید، او عادت می‌کند و وقتی گوش مخاطب به آثار حرفه‌ای عادت کرد، دیگرموسیقی ضعیف بااشعار بی‌معنا و بی‌مفهوم را نمی‌پسندد. ما سال‌ها برای موسیقی خوب تلاش کردیم، به‌خصوص درزمان جنگ، ولی اکنون موسیقی اهمیت خاصی ندارد. موسیقی فیلم‌ها هم آن موقع متفاوت بود. آن زمان بابک بیات، مجید انتظامی و... به کارشان اهمیت می‌دادند، اما متاسفانه موسیقی امروز مادی شده است. پول به جای عشق حرف اول را می‌زند. به خاطر پول یک آهنگساز یا با دستگاه موسیقی را می‌سازد یا یک آلت موسیقی دعوت می‌کند، چند بار روی هم می‌زند تا کار را اجرا کنند به‌همین دلیل هم یک موسیقی فیلم شاخص یا کار موسیقیایی خوب نداریم. تلاش من این است که با تنظیم دوباره آثار بزرگانی همچون روح‌ا... خالقی، استاد دهلوی، فخرالدینی، مرتضی حنانه و... موسیقی واقعی رابه مخاطب امروز نشان دهم.

۳۹ دوره جشنواره موسیقی می‌گذرد. تاثیرش را در روند ارتقای موسیقی ملی کشور چطور دید؟
مطمئنا تاثیر خود را دارد، اما باید برنامه‌ریزی درست داشته باشیم. این‌که فکر کنیم فقط در چند روز برگزاری جشنواره می‌توان بر مخاطب تاثیر گذاشت، قطعا عملی نیست. به عقیده من، جشنواره باید برای یک سال برنامه داشته باشد. تداوم چه برای جشنواره و چه اجرا تاثیر بسزایی دارد. گوش مخاطب باید به موسیقی درست عادت کند. یکی دیگر از مشکلات ما در تولید موسیقی ایرانی است. تولید موسیقی ما کم شده و آرشیو ما در بحث موسیقی ایرانی محدود است. سازمان‌هایی مثل بنیاد رودکی باید همکاری کنند تا کار تولید شود. من و هنرمندان قدیمی احساس می‌کنیم کار برای مردم خودمان است و چشمداشت مادی نداریم، اما در نسل جدید کم پیدا می‌شود مثل هنرمندان قدیمی فکر کنند. 

یکی ازکار‌های خاطره‌انگیز شما «پیروزی» است که امسال بعد از یک دوره ۴۰ساله بازخوانی می‌شود. کمی درباره آن بگویید.
این اثر را سال ۵۹ در بحبوحه انقلاب ساختم. آن زمان در صداوسیما بودم. وضعیت بحرانی داشتیم. من قبل از انقلاب در ارکستر مجلسی رادیو و تلویزیون که آثارکلاسیک اجرا می‌کرد بودم. وقتی انقلاب شد نوازندگان خارجی ارکستررفتند. سختی‌های زیادی داشتیم. موسیقی وضعیت خوبی نداشت و ما تلاش زیادی کردیم. به‌مرور موسیقی به سمت آثار حماسی رفت. برای این‌که سهمی از انقلاب داشته باشیم به سمت آهنگسازی حماسی رفتم. سال۵۹ ملودی آهنگ را نوشتم. شاعراثرآقای مجتبی کاشانی بود که به رحمت خدا رفتند. این کار را با مخارج شخصی شروع کردیم. همه کار‌ها خودجوش بود. به استودیوی تم در محدوده عباس‌آباد امروز رفتیم. صدابردار آقای گشتاسب آریانا بودند. به‌مرور گروه نوازندگان و گروه کر آمدند. آقای قره‌باغی در آن زمان در گروه کر می‌خواند و من هم نمی‌شناختمش. در زمان ضبط یک آقایی آمد و گفت این کار را چه کسی می‌خواند؟ گفتم آقایی هست که آهنگ «ای ایران‌ای مرز پرگهر» را خوانده؛ او می‌خواند. گفت: من هستم دیگر. خیلی خوشحال شدم. کار را اجرا کردیم و پخش شد و حالا در جشنواره امسال نت‌های آن را درست کردم و گروه کر اجرا می‌کند. 

در اخبار از برگزاری بزرگداشت شما در جشنواره آمده بود. در جریان برنامه هستید؟
البته من دلیل نمی‌بینم برای این کار. لطف دوستان شامل حال ما شد. این‌طور که گفتند در اختتامیه جشنواره موسیقی این برنامه انجام می‌شود. البته دقیقا خبر ندارم. 

به‌عنوان یک پیشکسوت، مهم‌ترین ضعف جشنواره موسیقی فجر را در طول ۳۹ سال چه می‌دانید؟ 
مشکل اصلی ما در ایران این است که همه کار‌ها در آن واحد باید انجام شود. برنامه‌ریزی‌ها همیشه ضعیف است. برای یک جشنواره نیاز به یک‌سال برنامه‌ریزی است. برای همین هم در جشنواره معمولا یک‌سری کار‌های ضعیف می‌آیند، چون هنرمندان تمرین زیادی نکرده‌اند. اگر برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم قطعا شاهد اجرا‌های بهتری خواهیم بود. ما همه چیزمان دقیقه نودی است. مسئولان یکدفعه می‌گویند یک آهنگ می‌خواهیم و باید ظرف دو روز دیگر آماده شود. همه برنامه‌ها یکدفعه‌ای است. این‌کار‌ها باید برنامه داشته باشد. همه جای ایران همین است. برنامه‌ریزی نداریم. 

شما از مهرماه فعالیت‌تان را در ارکستر ملی آغاز کردید. برای آینده ارکستر ساز‌های ایرانی (ملی) چه تدبیر و برنامه‌ای اندیشیده‌اید؟
چون بخشی از ارکستر ملی دولتی است، تا حمایت نشود مطمئنا برنامه‌ای هم تحقق نمی‌یابد. به‌هرحال فروش بلیت در تالار وحدت با گنجایش ۷۰۰ نفر کفاف مخارج حقوق نوازنده و پیشبرد کار را نمی‌دهد و اگر بخواهیم کار خوب تولید کنیم یا برنامه منسجمی داشته باشیم باید حمایت شویم و ارکستر ملی تا زمانی که حمایت نشود به جایی نمی‌رسد. نیاز به بودجه و امکانات است که اگر برطرف شود مهم‌ترین برنامه‌مان این است که از آهنگساز‌های جوان توانمند حمایت کنیم. پیشنهاد هم داده‌ام. مشکلی که درحال‌حاضر در نسل جوان دیده می‌شود این است که جوانان امروز کمی ذهن‌شان به دور از موسیقی ملی خودمان است. کار‌ها برداشت از آثار بزرگ برداشت شده و برخی علاقه دارند ادای کار‌های بزرگ را درآورند. البته استثنائاتی هم داریم. در تلاشم آثار فولکلور و بومی را با ساختار جدید کار کنم. مثلا این کار رشیدخان یا بویراحمدی که برای جشنواره آماده کردم برای بین‌الملل خوب است. طبق برنامه‌ریزی احتمالا بعد از جشنواره موسیقی آذربایجان داشته باشیم. با یک‌سری دوستان هم در مورد اجرای موسیقی کردی صحبت داشتم. دوست دارم دف‌نوازان کرد را به ارکستر ملی بیاورم. البته اگر حمایت شویم و همراهی کنند.