بحران مدیریت خشکسالی

آمارها نشان میدهد که ایران وارد چهارمین سال خشکسالی شده و از آغاز سالجاری تاکنون فقط ۳۶میلیمتر بارندگی را تجربه کرده است. همچنین بررسی وضعیت بارندگی در سالهای گذشته خبر از کاهش میزان بارندگی در کشور میدهد تا حدی که میانگین بارشهای بلندمدت ۲.۶۳میلیمتر و اختلاف بارش میان سال جاری با میانگین، حدود ۲.۴۲درصد است. این همان وضعیتی است که کارشناسان هواشناسی و زیستبوم کشور از آن بهعنوان فاجعه یاد میکنند. ابربحرانی به نام خشکسالییکی از ابربحرانهایی که طی سالهای گذشته گریبانگیرکشور بوده و آن را با چالشهای گستردهای مواجه کرده، نابودی دشتها و منابع آبی زیرزمینی است. البته وجود اقلیم خشک و برخی بیمبالاتیها در مصرف آب بهخصوص بخش خانگی، صنعت و کشاورزی نیز عواملی بوده که به این بحران ضریب دادهاند. با این حال و بهرغم هشدارهای برخی کارشناسان این حوزه در سالهای گذشته، تاثیری بر روند مدیریتی مسئولان وقت و طریقه مصرف مردم رخ نداد و این بحران را به ابربحرانی در حوزه آب تبدیل کرد.روند این بحران طوری بوده که اکنون بسیاری از دریاچهها، رودها و نهرها از باتلاق گاوخونی تا دریاچه ارومیه به خشکی رسیده و فقط اقرار به نداشتن آب، باقی مانده است. تاثیر بارش روزهای اخیر وضعیت بارشی کشور با وجود بارشهایی که در روزهای اخیر اتفاق افتاد، همچنان نامطلوب ارزیابی میشود و همین موضوع سبب شده روند آب ورودی به سدهای کشور ازهفته گذشته همچنان منفیباشد. برایناساس آمار تازهای که مرکز اطلاعات و دادههای آب کشور منتشر کرده، میزان خروجی آب برای مصارف نیز همچنان صعودی است. این موضوع در حالی است که امسال و ازابتدای مهرماه پنجمیلیارد و۶۶۰ میلیون مترمکعب آب وارد سدهای کشور شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد منفی ۶ درصدی را به ثبت رساندهاست. افزایش خروجی آب سدها همچنین در همین مدت، میزان آب خروجی از سدها برای مصارف مختلف از رشد ۲۱درصدی برخوردار بوده که به معنای بروز ناترازی در آب ورودی و خروجی واحتمال افزایش مشکلات آبی است. برهمین اساس امسال و از ابتدای مهرماه، هفت میلیارد و ۲۳۰میلیون مترمکعب آب از سدها برای مصارف مختلف خارج شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۱درصد رشد داشته است.حجم آب موجود در سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تا۲۳دی، ۲۰میلیارد و۱۳۰میلیون مترمکعب شده است. سال گذشته و درهمین بازه زمانی حجم آب موجود در سدها ۱۹میلیارد و ۱۸۰میلیون مترمکعب بوده که رشد ۵درصدی دارد. در عین حال ۵۹درصد حجم سدهای کشور خالی است. خشکی، تمام جهان را فراخوانده استیکی از موضوعاتی که در مقالهها ونظر کارشناسان این حوزه به چشممیخورد، وضعیت کمآبی و کمبارشی در سراسر جهان است. درواقع این موضوع نشان میدهد وضعیت فعلی ایران در سایر کشورها نیز مشاهده شده و آنها نیز درگیر این مسائل هستند. البته ایران به دلیل اقلیم خشکی که دارد، بیشتر از سایرکشورها درگیر مسأله خشکسالی است.طبق گزارشهای جهانی، سال۲۰۲۳ یکی از خشکترین سالهای تاریخ جهان بوده است. گرمای زمین طی سالهای اخیر افزایش داشته و در برخی مناطق نیز یک تا ۱.۵درجه رشد داشته است. اینموضوع حتی یخچالهای طبیعی در جهان را نیز با مشکل مواجه کرده و چهبسا در برخی مناطق همچون عربستان، بارش برف دوامی نداشته و به سرعت آب میشوند. در پی این موضوع آب ناشی از برفها جذب زمین نشده و به تبع آن، منابع زیرزمینی غنی نخواهندشد. مسکنهای موقت و راهکارهای عملیاتیطی سالهای گذشته بسیاری از کارشناسان حوزه آب و آمایش سرزمین، راهکارهایی را برای بازچرخانی آب و بهرهگیری از امکانات اقلیمی همچون نمکزدایی از آب دریاها و انتقال آنها به مناطق کمبرخوردار کشور مطرح کردهاند. این راهکارها مدنظر قرار گرفت و اقداماتی در راستای آنها نیز انجام شد اما به حدی نبودکه در زمان کمبارشی وخشکسالی پاسخگوی نیاز آبی کشور باشد. البته همانطور که گفته شد، گرمای سراسری درکشورمان نمود بیشتری داشته و بیمبالاتی در مصرف و همچنین برداشتهای بیرویه از آبخوانها، دریاچهها، رودها ومنابع آبی زیرزمینی نیزبه این مسأله ضریب داده و چالشهای جدی را برای کشور به وجود آورده است.اکنون نیز اگر این وضعیت ادامهدار باشد و مسئولان ذیربط اهتمامی به آن نداشته باشند، با توجه به خالی شدن بیش از۷۰درصد سدهای کشور و کمبارشیهای فعلی، وضعیت آبی کشور بیش از پیش با چالش مواجه خواهد بود. بر همین اساس مدیران آبی کشور باید به راهکارهای عملیاتی کوتاهمدت روی آورده و از اقدامات نمایشی خودداری کنند.