ژست روشنفکرانه اما خانمان‌برانداز

شخصیت‌هایی که خیلی وقت‌ها دختران و پسران نوجوان برای رفتارهای‌شان از جمله همین سیگار کشیدن، از آنها الگو می‌گیرند تا شاهد رشد آسیب‌های اجتماعی در جامعه باشیم. این چالش به خصوص در رشد گرایش دختران به سیگار نگران‌کننده‌تر شده‌است. متأسفانه برخی خانواده‌ها این تصور غلط را دارند که اگر به دختران خود اجازه دهند سیگار یا قلیان مصرف کنند، نشانه روشنفکری و امروزی بودن آنهاست. این در حالی است که سیگار زیرساخت و دروازه ورود به دنیای اعتیاد است، به طوری که ۹۵ درصد افرادی که در باتلاق اعتیاد فرو رفته‌اند، از سیگار شروع کرده‌اند.

استعمال سیگار، علل و عوامل بسیار متعددی دارد و بسیاری از افراد بر این باورند افراد سیگاری از نوعی اختلال روانی یا استرس و اضطراب رنج می‌برند. دکتر نصیر عابدینی، روان‌شناس بالینی، از جمله مهم‌ترین علل مصرف سیگار را یادگیری مشاهده‌ای عنوان می‌کند؛ یعنی یادگیری از طریق مشاهده سیگار کشیدن دیگران از جمله اعضای خانواده، همسالان، دوستان، آشنایان و تاثیرگذارتر از همه، گروه‌های مرجع از جمله ستارگان سینما، موسیقی، اسطوره‌های ورزشی و کاربران در فضای مجازی و رسانه‌ها که سبب این تغییر سبک زندگی شده‌است و این گونه نیست هر کسی سیگار می‌کشد از یک یا چند اختلال روانی در رنج باشد. مثلا در برخی موارد سیگار کشیدن حالت تفننی دارد یا ارضای حس کنجکاوی و فشار همسالان یا تنوع‌طلبی است. البته در بسیاری موارد ما رگه‌هایی از احساس تنهایی، اضطراب، افسردگی، وسواس فکری و اختلالات شخصیت را در افراد سیگاری شاهدیم. به ویژه اگر سیگار از حالت عادت خارج شده و به حالت اعتیاد درآمده‌باشد. این دکتر روان‌شناس، اضطراب و زندگی در شرایط استرس‌زا را بسیار در گرایش افراد به کشیدن سیگار مؤثر می‌داند و می‌افزاید: «سیگار از همان تجارب اولیه، خود را به عنوان یک آرامش‌دهنده کاذب و یک کاهنده موقت استرس و اضطراب در ذهن افراد مطرح می‌کند و کم‌کم یک پیوند شرطی عمیق در مغز آنان شکل می‌گیرد. متأسفانه سیگار یکی از شایع‌ترین و بدترین اسباب ذهن‌گردانی و یکی از پرت کننده‌های حواس از واقعیات پریشان‌ساز و ناکام‌کننده زندگی در میان انسان‌هاست.»

آمارها حاکی از زنانه شدن مصرف مواد مخدر است که سیگار بستر آن را فراهم می‌‌کند و رشد آن بحرانی اجتماعی است که اگر مسئولان برای پیشگیری و رفع آن تمهیدات ویژه‌ای قائل نشوند، به سرعت هرچه تمام ‌تر دامن زندگی مردم را بیش از پیش خواهدگرفت. به اعتراف برخی از معتادان، وسوسه سیگار از وسوسه مواد مخدر شدیدتر است و این مسأله دلایل متعددی از جمله هنجاری بودن سیگار نسبت به سایر مواد و در دسترس بودن آن دارد. دکتر عابدینی می‌گوید: «سیگار در بسیاری موارد نقش همان خشت کج اول را بازی می‌کند و در بسیاری از معتادان به مواد مخدر، جرقه اول با مصرف سیگار زده شده و بعد به تدریج به الگوهای خطرناک‌تر اعتیاد کشیده شده‌است. عوامل خطری همچون ابتلا به اختلال روانی، نبود یا کمبود حمایت روانی، عاطفی، اجتماعی، فقر، بیکاری و ده‌ها عامل خطر دیگر می‌تواند آن را به شدت به تجربه مواد مخدر مبدل سازد. سیگار به ویژه به عنوان یک عامل ناتوانی جنسی در مردان مطرح است و در زنان نیز به همین نحو باعث تخریب کنش‌های جنسی طبیعی و مشکلاتی در فرزندآوری می‌شود.»

شاید در محیط اطراف بسیار دیده‌باشید، دختر و پسرهای جوان و نوجوانی را که با به دست گرفتن یک نخ سیگار و پک زدن به آن دچار یک احساس غرور و قدرت کاذب می‌شوند و حتی چنین تصاویری را در شبکه‌های اجتماعی، به اشتراک می‌گذارند. دکتر عابدینی معتقد است، نحوه و ژست سیگار کشیدن، بسیار با طرحواره‌های ذهنی فرد سیگاری در ارتباط است. طرحواره‌هایی که از دوران کودکی و نوجوانی در این افراد شکل می‌گیرند. برخی از این طرحواره‌ها از مشاهده سیگار کشیدن افراد مهم و باهیبت و قدرتمند زندگی فرد، همچون پدر، برادر بزرگ‌تر، ستاره‌های سینما و کاربران فضای مجازی نشأت می‌گیرند و سیگار کشیدن با توهم بزرگ شدن و قدرتمند شدن همراه می‌شود. البته همان‌طور که گفته شد سیگار کشیدن گروه‌های مرجع مثل سیگار کشیدن هنرپیشگان مشهور هالیوودی و الگوگیری ناخودآگاه از آنان، بسیار در ایجاد توهم قدرت و تولید غرور کاذب مؤثر است. 

در زمینه ترک سیگار تا به حال کتاب‌های بسیاری ترجمه شده‌است که مطالعه آنها می‌تواند بسیار مفید باشد. با توجه به این که عوامل زمینه‌ساز، سبب‌ساز و تداوم‌بخش مصرف سیگار در فرد چه باشد، شرایط و اقدامات ترک متفاوت است. به گفته دکتر عابدینی اگر پای یک اختلال روانی شدید در میان باشد، برای نیل به یک ترک پایدار چاره‌ای نیست جز این که این عامل یعنی اختلال روانی شدید مورد مداخلات روان‌شناختی و روانپزشکی قرار گیرد. ضمن این‌که، گروه درمانی، جایگزینی عادت‌های سازگارانه‌تر به جای عادت سیگار کشیدن، شناسایی و کنترل مکان‌ها و زمان‌های وسوسه‌کننده، تغییر سبک زندگی، تعدیل روابط با افراد سیگاری و ده‌ها راهکار دیگر می‌تواند در ترک پایدار بسیار موثر باشد. از سوی دیگر محیط و جامعه پیرامون ما نیز می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. تغییروسقوط ارزش‌ها، سود سرشار از فروش دخانیات، کمبود فضا‌های فرهنگی و تفریحی، نداشتن کنترل بر ارائه و فروش مواد دخانی برای افراد زیر سن قانونی و... از جمله عواملی است که سازمان‌ها، مسئولان و رسانه‌ها باید با جدیت در جهت رفع و اصلاح آن بکوشند و یکی از بهترین روش‌ها، وارد شدن به فضای مجازی و استفاده از این فرآیند برای آگاه‌سازی قشر جوان و نوجوان از پیامدهای منفی استعمال دخانیات است.