آزمون و خطای «نظام دوری»

براساس سند تحول، نظام دوری ‌باید از ۱۲سال قبل به این سو به‌تدریج در سه سال اول مقطع ابتدایی مستقر می‌شد به‌طوری‌که بخش قابل‌توجهی از دانش‌آموزان دبستانی، سه سال نخست تحصیل خود را با یک معلم سپری کنند. لازمه این اتفاق البته تقسیم‌بندی مدارس ابتدایی به دو دوره اول و دوم بود به‌طوری‌که دانش‌آموزان سه سال اول در مدارس ویژه خود درس بخوانند؛ مدارسی که فضای فیزیکی، معلمان، روابط درون مدرسه‌ای و حتی اندازه میزوصندلی‌ها و رنگ‌آمیزی و چیدمان فضای آنها با سن و سال کودکان کلاس اول تا سوم همخوانی داشته باشد. اما چون این امکانات مهیا نبود نظام دوری هم با سرعتی لاک‌پشتی در کشورمان پیش‌رفت، وضعیتی که وزارت آموزش‌و‌پرورش می‌خواهد آن را از مهر‌۱۴۰۲ تغییر دهد. نظام دوری البته نظامی پر ریسک است که اگر با عجله و بدون تامین پیش‌نیازها اجرا شود خسارت‌زاست که بخشی از اجرای کند و محتاطانه این نظام در مدارس ابتدایی کشورمان از این مسأله ناشی می‌شود. حالا هم که اجرای این نظام از همیشه جدی‌تر شده به‌گفته معاون ابتدایی وزارت آموزش‌و‌پرورش، نظام دوری قرار است فقط در۶۴۰ کلاس اول ابتدایی در سراسر کشور اجرا شود. با این حال حرف و حدیث درباره محاسن و معایب این نظام فراوان است که می‌طلبد وزارتخانه این کار را براساس واقعیت‌ها و داشته‌های نظام آموزشی‌مان پیش ببرد.

فهرست بلندبالای محاسن 

در نظام دوری، معلم و توانایی‌هایش حرف اول را می‌زند. سه سال اول ابتدایی به‌گفته مهدی نوید ادهم، دبیرکل سابق شورای‌عالی آموزش‌و‌پرورش، «دوره کودکی است که سختگیری زیاد در آن می‌تواند به دلزدگی دانش‌آموزان از علم‌آموزی منجر شود، به همین علت همراه داشتن یک معلم صبور که برای دوره‌ای سه ساله برنامه داشته باشد، می‌تواند به بهبود کیفیت آموزش و یادگیری کمک‌کند.» طبق این اظهارات، بهبود کیفیت آموزش و ارتقای فرآیند یاددهی ــ یادگیری یکی از مهم‌ترین فواید اجرای نظام دوری است که البته پژوهش‌های متعددی در جهان این رابطه را تایید کرده است. فراهم‌آوری فرصت‌های سودمند در زمینه‌های عاطفی، اجتماعی و تحصیلی برای دانش‌آموزان، بهبود نمرات پیشرفت تحصیلی، تشویق دانش‌آموزان برای تقویت روابط، نگرش مثبت والدین نسبت به آموزش، افزایش حضور دانش‌آموزان و روابط قوی آنها با معلم، گسترش شناخت معلم از دانش‌آموزان، افزایش درک و دانش معلم از توانایی‌ها و ضعف‌های دانش‌آموزان، کاهش نگرانی و اضطراب بچه‌ها نسبت به سال تحصیلی و معلم جدید و نیز تلقی کردن مثلث دانش‌آموز، معلم و والدین به‌عنوان اعضای یک خانواده و جامعه از جمله مزایایی است که در این پژوهش‌ها بر آنها تاکید شده است. 
معصومه نجفی پازوکی، معاون ابتدایی وزارت آموزش‌و‌پرورش نیز اشارات مشابهی دارد و به محاسن نظام دوری این‌چنین اشاره می‌کند: «وقتی یک دانش‌آموز به مدت سه سال با یک معلم سر و کار داشته باشد این موضوع به احساس امنیت او و خانواده‌اش کمک می‌کند. همچنین اجرای نظام دوری باعث می‌شود تا در دوره اول ابتدایی (پایه‌های اول، دوم و سوم دبستان) به‌عنوان دوره کسب شایستگی‌های پایه، شاهد ایجاد فضای تربیتی واحد به کمک معلم و والدین باشیم، زیرا اگر دانش‌آموز کلاس اول تا سوم دبستان را با یک معلم طی کند، آنها در این سه سال مانند یک خانواده می‌شوند و بنابراین فضای تربیتی خاصی برای دانش‌آموز ایجاد می‌شود.»

روی ناخوشایند ماجرا 

نظام دوری یا دوره‌ای اما همیشه وضعیتی گل و بلبل ندارد و احتمالش زیاد است که معایب آن نصیب دانش‌آموزان و خانواده‌ها شود و این در شرایطی است که پیش‌بینی مشاور معاونت ابتدایی وزارت آموزش‌و‌پرورش کشورمان جامه عمل بپوشد. علیرضا حسین‌زاده می‌گوید: «اگر از بد حادثه، معلمی کم‌تجربه نصیب دانش‌آموزی شود در این حالت به جای این که دانش‌آموز یک‌سال را از دست بدهد، سه سال را از دست می‌دهد که این عیب کمی نیست. بنابراین در این طرح حتما باید از معلمان مجرب استفاده شود تا فرآیند تحصیلی دانش‌آموزان آسیب نبیند.»
ماجرای صلاحیت‌ها و شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان ماجرایی دنباله‌دار و پر حرف و حدیث در نظام آموزشی ما دارد. در طول سال‌ها کمبود معلم، راه برای حضور افراد فاقد تخصص‌های لازم به دوره ابتدایی باز شده و حجم قابل‌توجهی از نیروهای بازنشسته و خسته به‌دلیل همین کمبودها راهی مدارس ابتدایی شده‌اند. از سوی دیگر کمبود معلم در دوره ابتدایی باعث شده تا دانشجو معلمان یا نیروهای جذب شده از طریق آزمون‌های استخدامی با کمترین تجربه و آموزش‌های ضمن‌خدمت روانه کلاس‌های درس شوند و در نتیجه بسیاری از دانش‌آموزان تحصیل خود را با معلمانی فاقد مهارت (یا با مهارت‌های حداقلی) آغاز کنند. از آنجا که سنجش سلامت و تست‌های روان‌شناختی نیز کمترین جایگاه را در سیستم جذب معلم در کشورمان دارد هر فردی با هر سطح از مهارت‌های ارتباطی و سلامت روان راهی مدارس می‌شود. حال اگر قرار باشد یک دانش‌آموز سه سال طلایی دوران تحصیلش را با چنین معلمانی سپری کند، سال‌های دشواری را پیش رو خواهد داشت. حتما به سبب علم به همین کاستی‌هاست که معصومه نجفی‌پازوکی، معاون ابتدایی آموزش‌و‌پرورش از اجرای نظام دوری در ۶۴۰‌کلاس اول ابتدایی در سراسر کشور خبر داده، نظامی که به‌گفته او والدین فعلا اجباری به پذیرش آن ندارند و نظام دوری برای‌شان تنها یک گزینه اختیاری است.