فسیل‌های یارانه‌ای

در طول سال‌های گذشته اعلام می‌شد فقط ایران است که به بخش انرژی خود یارانه می‌دهد اما گزارش صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نشان می‌دهد کشورهای مختلفی یارانه انرژی می‌پردازند. نکته قابل توجه این است که برخی کشورها این یارانه را برای تولید به کار می‌گیرند اما در ایران عامه مردم از یارانه انرژی بهره‌مند می‌شوند. در این باره گزارشی تهیه کرده‌ایم که جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید. 

میزان یارانه پرداختی برای مصرف برق در ایران در سال ۲۰۲۰؛ ۱۳.۹ میلیارد دلار برآورد شده است. برای بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی نیز ۴۸.۸ میلیارد دلار یارانه مستقیم در ایران پرداخت شده است. در مجموع شش کشور ایران، روسیه، چین، اندونزی، کره جنوبی و عربستان تقریبا نصف کل یارانه‌های انرژی در جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
این کشورها در مجموع ۶۷۳ میلیارد دلار یارانه مستقیم برای مصرف سوخت به شهروندان خود پرداخت می‌کنند. کل یارانه مستقیم پرداختی برای مصرف سوخت فسیلی در جهان در سال ۲۰۲۲ افزون بر ۱۳۲۶ میلیارد دلار بوده است. چین بزرگ‌ترین یارانه دهنده در جهان است. میزان یارانه مستقیم پرداختی دولت این کشور به سوخت‌های فسیلی ۲۶۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ بوده است.

عربستان با ۱۲۹میلیارد دلار در رتبه دوم قرار گرفته است. اندونزی با ۷۸ میلیارد دلار، روسیه با ۷۰ میلیارد دلار، کره جنوبی با ۶۴.۸ میلیارد دلار و ایران با۶۲.۷ میلیارد دلار به ترتیب در رتبه‌های سوم تا ششم قرار گرفته‌اند.

بر اساس این گزارش، این آمار مربوط به یارانه‌های مستقیم پرداختی به سوخت‌های فسیلی است و علاوه بر آن، ارقام بسیار بیشتری به‌عنوان یارانه غیرمستقیم به سوخت‌های فسیلی در جهان پرداخت می‌شود.

در حالی که یارانه‌های مستقیم پرداختی به سوخت‌های فسیلی در جهان طی سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۳۲۶ میلیارد دلار بوده است، تخمین زده می‌شود  ۷۱۰۵میلیارد دلار نیز به‌عنوان یارانه غیرمستقیم به سوخت‌های فسیلی پرداخت شده است. در ایران نیز علاوه بر ۶۲.۷میلیارد دلار که به‌عنوان یارانه مستقیم به این سوخت‌ها در سال ۲۰۲۲ پرداخت شده، ۹۹.۸میلیارد دلار نیز به صورت غیرمستقیم به این سوخت‌ها اختصاص داده شده است. 

  خطر ناترازی گاز

تا پیش از افتتاح فاز۱۱ پارس جنوبی، تراز گاز منفی بود اما اگر این روند ادامه یابد، ممکن است دوباره با ناترازی گاز روبه‌رو شویم. باتوجه به مقدار مصرف بنزین و تولید آن در پالایشگاه‌ها، این موضوع به بنزین و گازوئیل نیز سرایت می‌کند. 

به این ترتیب نه‌فقط صادرات انرژی ایران به صفر می‌رسد، بلکه عمده مصارف انرژی نیز در بخش‌های غیرمولد انجام شده که هیچ نقشی در افزایش تولید ناخالص داخلی کشور ندارد. 

آمارها نشان می‌دهد برای تولید ۵۰ میلیون مترمکعب گاز رقمی حدود شش میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است، بنابراین برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای صرفه‌جویی به مقدار ۲۰میلیون مترمکعب در بخش مصارف خانگی و تجاری با در نظر گرفتن هزینه‌های مرتبط با آن نه‌فقط منطقی که سودآور به نظر می‌رسد. 

در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۹۵/۰ لیتر بنزین و حدود ۸۸/۰ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود. مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در ایران به ازای هر نفر حدود دو برابر میانگین جهانی است. رشد مصرف بنزین در ۳۰سال گذشته در ایران حدود ۲۶۵ درصد بوده در حالی که کشورهای ترکیه، آلمان و فرانسه در ۳۰ سال گذشته رشد منفی در مصرف بنزین را تجربه و آن را کنترل کرده‌اند که در اروپا این موضوع سبب بسته شدن بعضی واحدهای پالایشگاهی شده و برخی دیگر از پالایشگاه‌ها نیز تغییر فرآیند داده و تبدیل به پالایشگاه‌های زیستی شده‌اند. 

اگر صرفه‌جویی در استفاده از فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و نفت‌گاز در کشور نهادینه و رعایت شود هم از حجم مستمر آلودگی‌ها کم می‌شود و هم بخش زیادی از درآمدهای ارزی برای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور تأمین خواهد شد.