غریب و آشنا

باز کردن این موضوع که چه کسانی پای اکثر این مربیان خارجی را به ایران باز می‌کند تکراری است اما حداقل خوب می‌دانیم فوتبال ایران به جولانگاه کسب شهرت و پول برای برخی از این مربیان تبدیل شده است. البته مربی خارجی داریم تا مربی خارجی.

یکی در رشته والیبال مثل ولاسکو، می‌شود معمار نوین والیبال و یکی (یکی که نه ۱۰مورد) هم در فوتبال ایران می‌شود سربار و دلیلی برای تشکیل قطورترین و بدترین پرونده مالی در فیفا. همان طور که در فوتبال ایران بازیکن «بنجل» داریم مربی «بنجل» را هم خریدار بوده‌ایم. اما اکنون اوضاع بهتر است.

فعلا مربیان کنونی شاغل در فوتبال ایران شکایت ما را به جایی نبرده‌اند و طلب‌های صدهزارتایی و چند میلیون دلاری و یورویی نکرده‌اند. نه تنها فعلا از لحاظ مالی دردسرساز نشده‌اند بلکه از لحاظ فنی هم به ارتقای کیفیت لیگ‌برتر(حداقل برای فصل گذشته) کمک شایانی کرده‌اند. با این حال هنوز به این نتیجه نرسیده‌ایم که مربی خارجی خوب است یا بد؟ 

ژوزه مورایس 
رزومه عریض و طویل
یکی از فوق‌العاده‌ترین مربیانی که در سال‌های اخیر پا به ایران گذاشته همین ژوزه مورایس پرتغالی سرمربی تیم سپاهان است. او در ابتدای فصل گذشته هدایت زردپوشان را بر عهده گرفت و این تیم را تا پایان فصل مدعی قهرمانی نگه داشت. اگر آن نتیجه عجیب مقابل ملوان در هفته‌های پایانی لیگ‌برتر رقم نمی‌خورد قطعا به جای سرخ‌ها‌، این زردها بودند که به مقام قهرمانی لیگ بیست و دوم رسیده بودند. با این حال آن نایب قهرمانی پایان کار مورایس و سپاهان نبود و این پرتغالی صاحب‌سبک کماکان به کار خود در لیگ‌برتر ادامه می‌دهد. او زمانی که به ایران آمد نه در دسته مربیان بی‌کارنامه قرار گرفت و نه بیکار. پیش از حضور در فوتبال ایران در بزرگ‌ترین تیم‌های اروپایی از جمله چلسی و رئال مادرید حضور داشته، حتی به عنوان دستیار. رزومه او طولانی و پربار است. اما باید دید که این رزومه عریض و طویل بالاخره در این فصل به درد سپاهان می‌خورد یا خیر. 

پاکو خمس
ستاره باران و فرصت ویژه
هر چند سرمربی اسپانیایی تراکتور در کارنامه خود «اخراج» را هم ثبت کرده اما حداقل از کارنامه خوبی برخوردار است. او نیز از آن دست مربیان خارجی به شمار می‌رود که برای رزومه‌سازی به ایران نیامده و نقشه‌های دیگری دارد. خمس از دسامبر ۲۰۲۲ تاکنون سرمربی تراکتور است. این چهره لالیگایی که سابقه حضور در یورو ۲۰۰۰ را هم دارد برای لیگ بیست و سوم با دست پر و توپ پر می‌آید. تراکتور در بازار نقل و انتقالات به شدت فعال و پرکار ظاهر شد و تا توانست بازیکن جذب کرد، از سیامک نعمتی و شجاع خلیل‌زاده تا آلوارو خیمنز و مهدی شیری و چندین و چند بازیکن دیگر. خمس با تیمی که سال‌هاست حسرت قهرمانی لیگ‌برتر دارد دیگر هیچ بهانه‌ای نخواهد داشت. طرفداران تراکتور کم تحمل‌تر از آن هستند که با وجود این همه ستاره یک فصل بد دیگر را پشت سر بگذارند. 

مارینوس اوزونیدیس
چهار اخراج
یک مربی خارجی دیگر در لیگ‌ برتر فوتبال ایران. این یونانی قرار است در فصل بیست و سوم سرمربی تیم گل‌گهر سیرجان باشد، تیمی که با هدایت امیر قلعه‌نویی در فصل گذشته می‌توانست یکی از مدعیان لیگ‌برتر باشد اما کم‌کم به افت فاحشی دچار شد. رزومه اوزونیدیس به اندازه خمس و مورایس چشمگیر نیست اما به هر حال مربی باسابقه‌ای است و می‌تواند گل‌گهر را بدون نوسان در مسیر مدعی بودن قرار بدهد. این مربی یونانی در تعداد قابل توجهی از تیم‌های یونانی مربی‌گری کرده ضمن این‌که سابقه نشستن روی نیمکت تیم‌های قبرسی و عربستانی را هم دارد. در کارنامه این مربی هم اخراج دیده می‌شود. نه یک بار که چهار بار. او در لیگ‌برتر ایران روزهای سختی خواهد داشت به خصوص این‌که هنوز با شرایط فوتبال ایران آشنا نیست. شاید فقط اکنون با تیم خود آشنا شده باشد. اما فوتبال ایران نقشه‌ای هزارتو و پیچیده است که برای یک خارجی باسابقه چهارمرتبه اخراج در گذشته مثل او ممکن است انتها نداشته باشد. 

مارینوس اوزونیدیس
چهار اخراج
یک مربی خارجی دیگر در لیگ‌برتر فوتبال ایران. این یونانی قرار است در فصل بیست و سوم سرمربی تیم گل‌گهر سیرجان باشد، تیمی که با هدایت امیر قلعه‌نویی در فصل گذشته می‌توانست یکی از مدعیان لیگ‌برتر باشد اما کم‌کم به افت فاحشی دچار شد. رزومه اوزونیدیس به اندازه خمس و مورایس چشمگیر نیست اما به هر حال مربی باسابقه‌ای است و می‌تواند گل‌گهر را بدون نوسان در مسیر مدعی بودن قرار بدهد. این مربی یونانی در تعداد قابل توجهی از تیم‌های یونانی مربی‌گری کرده ضمن این‌که سابقه نشستن روی نیمکت تیم‌های قبرسی و عربستانی را هم دارد. در کارنامه این مربی هم اخراج دیده می‌شود. نه یک بار که چهار بار. او در لیگ‌برتر ایران روزهای سختی خواهد داشت به خصوص این‌که هنوز با شرایط فوتبال ایران آشنا نیست. شاید فقط اکنون با تیم خود آشنا شده باشد. اما فوتبال ایران نقشه‌ای هزارتو و پیچیده است که برای یک خارجی باسابقه چهارمرتبه اخراج در گذشته مثل او ممکن است انتها نداشته باشد. 

فقط مربیان اهلی کرواسی در این لیگ طعم قهرمانی را چشیده‌اند
۳ کروات و ۵ قهرمانی 

کروات‌ها می گویند فوتبال ایران به مربیان کروات مدیون است. البته که برخی از همین مربیان کروات هم بزرگترین موفقیت های دوران ورزشی‌شان را در فوتبال ما کسب کردند. این به آن مدیون یا آن به این مدیون، هرچه که هست تا به امروز تنها مربیان خارجی که در لیگ برتر ایران موفق به کسب عنوان قهرمانی شدند کروات بودند. ۵ قهرمانی در ۲۲ فصل گذشته، توسط ۳ مربی کروات؛ ملادن فرانچیچ، زلاتکو کرانچار و برانکو ایوانکوویچ. این طلسم که فقط مربیان کروات می توانند در فوتبال ایران قهرمان شوند حالا دقیقا به اندازه عمر لیگ برتر قدمت دارد. 

ملادن فرانچیچ (کروات)
فولاد خوزستان
لیگ چهارم
اولین مربی خارجی بود که تیمش قهرمان لیگ برتر فوتبال ایران شد. ملادن فرانچیچ با فولاد خوزستان در لیگ چهارم. دو سال روی نیمکت فولاد بود که سال اولش توام شد با نخستین و تنها قهرمانی فولاد در فوتبال ایران. فرانچیچ جمعا ۶۷ بازی روی نیمکت فولاد نشست که حاصلش ۳۱ برد و ۲۰ باخت. قهرمانی با فوتلاد تنها قهرمانی عمر دوران مربیگری فرانچی از ۱۹۸۴ تا ۲۰۲۰ بود. فرانچیچ سال گذشته به دلیل حمله قلبی در ۶۶ سالگی درگذشت.

زلاتکو کرانچار(کروات)
سپاهان
لیگ یازدهم 
۷ سال بعد از قهرمانی فرانچیچ با فولاد، یک تیم غیر تهرانی دیگر با یک مربی کروات قهرمان لیگ برتر ایران شد. او زلاتکو کرانچار بود، کسی که در پرسپولیس جایش را به علی دایی داد، به مونتنگرو رفت و از آنجا به سپاهان برگشت تا با این تیم قهرمان لیگ شود. زلاتکو یک مقطع با پرسپولیس، دو مقطع با سپاهان و یک مقطع با تیم فوتبال زیر ۲۳ سال ایران، جمعا ۱۸۶ بار روی نیمکت تیم های ایرانی نشست. او دو سال پیش در ۶۴ سالگی به دلیل مشکلات کبدی درگذشت.

برانکو ایوانکوویچ (کروات)
پرسپولیس- لیگ هفدهم، هجدهم، نوزدهم
با آمدن برانکو به پرسپولیس خیلی از رکوردها به نام یک مربی خارجی تغییر کرد. این مربی کروات ۳ فصل متوالی پرسپولیس را قهرمان لیگ برتر کرد تا تنها مربی تاریخ لیگ برتر از این حیث باشد. البته که رکورد ۵ عنوان قهرمانی امیر قلعه نویی با استقلال و سپاهان، همچنان دست یک مربی ایرانی است اما برانکو نامش را به عنوان تنها مربی که با پرسپولیس سه گانه قهرمانی در لیگ برتر را به دست آورد در تاریخ سنجاق کرد. برانکو بی شک پرچمدار تمام مربیان خارجی ادوار لیگ برتر است.

پرافتخارترین مربیان خارجی لیگ برتر
یک پرتغالی در صدر
بررسی عناوین مربیان خارجی، پیش از زمانی که به لیگ برتر فوتبال ایران وارد شوند نشان می‌دهد مانوئل ژوزه پرتغالی، با وجود کارنامه ضعیفش در پرسپولیس، عنوان دار ترین مربی خارجی است که در لیگ ما مربیگری کرده است. جالب آنکه پرسپولیس، آخرین تیم دوران حرفه ای مربیگری ژوزه پرتغالی بود و او در تهران به ۳۴ سال دوران حضورش روی نیمکت های فوتبالی پایان داد. این هم اسامی ۶ مربی که با بیشترین عنوان قهرمانی به لیگ برتر ایران آمدند:

مانوئل ژوزه (پرتغال): ۲۲ قهرمانی 
لوبیشا تومباکوویچ (صربستان): ۱۳ قهرمانی 
میروسلاو لاژوویچ (کرواسی): ۱۰ قهرمانی
قربان بردیف (ترکمنستان): ۹ قهرمانی
جان توشاک (ولز): ۸ قهرمانی
مصطفی دنیزلی (ترکیه): ۷ قهرمانی

رکورددار بیشترین میانگین امتیاز 
کالدرون یا مورایس؟
بررسی عملکرد مربیان خارجی در تاریخ لیگ برتر نشان می‌دهد مربی پرتغالی فعلی تیم سپاهان برترین عملکرد را از نظر میانگین امتیازگیری داشته است. او فصل گذشته در ۳۰ بازی ۶۵ امتیاز برای سپاهانی ها گرفت تا با میانگین ۲.۱۶ امتیاز  در میان مربیان خارجی لیگ برتر رکورددار باشد. با این حال این رکورد با شروع فصل جدید می تواند به صاحب قبلی اش یعنی گابریل کالدرون آرژانتینی برگردد. کالدرون در پرسپولیس میانگین ۲.۱۳ را در اختیار دارد و مورایس اگر نتواند روند امتیازگیری فصل گذشته را حفظ کند، مربی آرژانتینی دوباره صدرنشین خواهد شد. 

ژوزه مورایس (پرتغال)           ۲.۱۶ امتیاز - سپاهان
گابریل کالدرون (آرژآنتین)       ۲.۱۳ امتیاز - پرسپولیس
ریکاردو ساپینتو (پرتغال)        ۲.۰۷ امتیاز - استقلال
برانکو ایوانکوویچ (کرواسی)   ۲.۰۴ امتیاز - پرسپولیس