صادرات دانشجو، واردات دیپلمه

اینها اگر قصد ماندن در کشور محل تحصیل را داشته‌باشند، ممکن است به چیزی که می‌خواهند برسند؛ ولی زمانی که با مدرکی در دست به کشور بازمی‌گردند و می‌فهمند مدرک تحصیلی‌شان کاغذ پاره‌ای بیش نیست، مثل یخ وا می‌روند. این قصه زندگی بسیاری از کسانی است که خواسته‌اند به هر قیمت از کشور خارج شوند و در یک دانشگاه خارجی درس بخوانند چون واژه « خارج» در ذهن آنها به هر حال از واژه «داخل» معتبرتر است.

عده‌ای نیز چون از داخل ناامید شده‌اند و برای خود بختی در ورود به دانشگاه و رشته دلخواه متصور نیستند، گزینه خروج از کشور را انتخاب می‌کنند و چون نمی‌توانند از دانشگاه‌های معتبر جهان پذیرش بگیرند یا پول کافی برای رسیدن به مقصد دلخواه را ندارند، به دانشگاهی نامعتبر و کم خرج در خارج بسنده می‌کنند. این درحالی است که پس از بازگشت به کشور وقتی که می‌بینند آن همه پول و وقت و انرژی که صرف کرده‌اند، بیهوده بوده و سیستم آموزش عالی کشور هیچ ارزشی برای آن مدرک قائل نیست، خود را به ناچار دانشگاه رفته‌ای می‌بینند که مدرک تحصیلی‌اش دیپلم است. این داستان قدیمی، سرنوشت برخی دانشجویان ایرانی است که «تحصیل در خارج به هر قیمتی» را برگزیده‌اند و البته مورد اغوای شرکت‌های اعزام دانشجو نیز قرار گرفته‌اند؛ شرکت‌های واسطی که به متقاضیان وعده و وعید می‌دهند که دانشگاه مورد نظر معتبر است یا به زودی در فهرست دانشگاه‌های مورد تایید وزارت علوم یا وزارت بهداشت قرار می‌گیرند. و غم‌انگیز این که با وجودی که این داستان قدیمی و تکراری است باز هم آدم‌های جدیدی در این دام می‌افتند.

تجارت دانشجو
تقریبا درهمه حوزه‌هایی که بتوان در آن پولی به دست آورد نیت‌های سودجویانه نیز وجود دارد؛ مثل بیلبوردهایی که سال ۹۷ تبلیغ می‌کرد که« چرا کنکور در ایران؟ چرا در روسیه و ترکیه و... درس نخوانیم؟»؛ بیلیوردهایی که از نگاه دیدبان شفافیت و عدالت، تبلیغاتی علنی برای صادرات دانشجو بود.
دکتر هامون سبطی، دبیر کمیسیون آموزش و رسانه دیدبان شفافیت و عدالت به فارس گفته‌است که « بعد از پیگیری متوجه شدیم مؤسساتی که با برخی از افراد در ارتباط هستند، تجارت دانشجو انجام می‌دهند و با دانشگاه‌های خارج از کشور یک سری تفاهم‌ها و قول و قرارهای مالی دارند که باعث می‌شود گاهی دانشجو به دانشگاهی برود که نه در ایران و نه در هیچ کشور دیگری در دنیا نمی‌تواند از مدرک آن استفاده کند.»
تبلیغاتی که روزانه روی گوشی‌های تلفن همراه ما نقش می‌بندد و مدام از ما دعوت می‌کند در اسرع وقت برای تحصیل در خارج از کشور و به طور ویژه در شرق اروپا تحصیل کنیم دقیقا از همین آبشخور سیراب می‌شود. هامون سبطی نیز می‌گوید« اغلب مدارک رشته‌های علوم‌پزشکی در بلاروس، اوکراین و روسیه چندان معتبر و قابل پذیرش در ایران و جهان نیستند؛ چون الگوریتم تشخیصی، درمانی و داروشناسی کشورهای اتحادیه روسیه و شرق اروپا تا حدی متفاوت با الگوریتم‌های درمانی، دارویی و تشخیصی غرب است.» اما از آنجا که برخی ایرانیان ترجیح داده‌اند در دانشگاه خارجی درس بخوانند یا رویایی همچون پزشک شدن (که در ایران کار سختی است) را عملی کنند، از شرق به شرق سفر کرده‌اند در حالی که دستاوردشان هیچ بوده‌است،«هیچی» که دبیر کمیسیون آموزش و رسانه دیدبان شفافیت وعدالت آن را این‌طور توضیح می‌دهد:« متأسفانه برخی شرکت‌ها افراد را به دانشگاه‌هایی می‌فرستند که وزارت بهداشت به آنها حتی اجازه ورود به دوره‌های آموزشی کارآموزی و کارورزی در دانشگاهی ایران را نمی‌دهد. به این ترتیب خیلی از کسانی که در دانشگاه‌های پزشکی، دندانپزشکی و... اتحادیه روسیه تحصیل می‌کنند و به ایران بازمی‌گردند از مسئولان می‌شنوند مدرکی که گرفتید با دیپلم هیچ تفاوتی ندارد و ما شما را دیپلمه تعریف می‌کنیم.» این اتفاق، خسران بزرگی است.

مراقب خروجی‌ها نیستیم
این که چرا با چنین شرکت‌هایی مقابله نمی‌شود و این که چرا با وجود هشدارهای اداره کل امور دانش‌آموختگان وزارتخانه‌های علوم و بهداشت مبنی بر پرهیز از تحصیل در دانشگاه‌های خارج از فهرست‌های اعلامی همچنان برخی خانواده‌ها و برخی جوانان به این سمت می‌روند، جای تحقیق و تامل دارد. به جز این البته یک ایراد هم به خودمان در داخل وارد است که هیچ سیستمی برای رصد خروجی‌های تحصیلی از کشورمان نداریم و چون اینچنین است، عده‌ای از دانشجوها به ظاهر در خارج تحصیل می‌کنند ولی دیپلمه به کشور بازمی‌گردند و عده‌ای دیگر از دانشجویان هرگز به کشور بازنمی‌گردند که هر دو اتفاق به بنیه علمی کشور ضربه می‌زند و تبعات دارد. به همین علت است که محمدصادق بیجندی، معاون آموزشی پیشین جهاددانشگاهی معتقد است « اگر اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور با برنامه‌ریزی مناسبی صورت بگیرد، تاثیری مثبت بر رشد علم و فناوری کشور خواهدداشت و باعث برقراری ارتباطات متقابل علمی و فرهنگی بین دانشجویان و جامعه می‌شود. اما از آنجا که کشورمان برای اعزام دانشجویان به خارج هدفمند عمل نکرده‌است و دانشجویان ایرانی خودشان با گرفتن پذیرش از دانشگاه‌های دیگر به آنجا مهاجرت می‌کنند، هیچ برنامه‌ای برای بازگشت و برقراری ارتباط منسجم با آنان وجود ندارد و در نتیجه همه دستاوردهای آنها نصیب کشورهای بیگانه می‌شود.»
در واقع نگاه تجاری به خروج دانشجو از کشور از یک سو و رها کردن دانشجویان مهاجری که می‌توانند منشا اثر باشند دو روی یک سکه‌اند که همزمان با هم باید علاج‌ شوند.