اهدا کنندگان، انتخاب‌شده خدا هستن

زمانی فرهنگ اهدای عضو در جامعه ایرانی چندان طرفداری نداشت و خیلی‌ها نسبت به آن دید منفی داشتند اما سال‌هاست که نگاه مردم تغییرکرده و عده‌ای حتی داوطلبانه کارت اهدای عضو دریافت می‌کنند تا اگر روزگاری برای آنان اتفاقی افتاد، اعضای بدن‌شان اهدا شود. ۳۱اردیبهشت روز ملی اهدای عضو است و همین بهانه‌ای شد تا با دکتر ابراهیم خالقی ، مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد صحبت‌کنیم.

روند اهدای عضو به چه صورت انجام می‌شود؟
ابتدا باید مرگ مغزی بیمار توسط پزشک معالج او یا پزشک مشاور تایید شده و پس از آن بیمار به مرکز دانشگاهی اهدای عضو معرفی می‌شود. در قدم بعدی، مسئول تیم هماهنگی پرونده بیمار را بررسی‌کرده و شرح حال او را از خانواده دریافت می‌کند. در ادامه و بر اساس پروتکل‌های خاص‌که در تمام دنیا یکسان است، تصمیم می‌گیریم که آیا اعضای بدن این فرد برای اهدا مناسب است یا خیر. اگر به طور مثال تست هپاتیت او مثبت بود یا بیش از ۸۰ سال داشت، از چرخه اهدا خارج می‌شود، اما اگر مناسب اهدا بود، فراخوان تیم تاییدکننده مرگ مغزی ارائه می‌شود که چهار متخصص شامل مغز و اعصاب، جراح مغز و اعصاب، متخصص داخلی و متخصص بیهوشی بر اساس بررسی‌های خود مرگ مغزی بیمار را تایید می‌کنند که این فرآیند بین ۱۲ تا ۴۸ ساعت طول می‌کشد. دو بار هم نوار مغزی از بیمارگرفته می‌شود که این خط حتما باید صاف باشد.

آیا بیماران مرگ مغزی شرط سنی هم دارند؟
سن‌شان باید بین شش ماه تا ۷۰ سال باشد. کمتر از شش ماه و بالاتر از ۷۰ سال معمولا در چرخه اهدا قرار نمی گیرند. البته ما افراد ۷۳ ساله هم داشتیم که روند اهدای عضو از آنان انجام شد.

کدام یک از اعضای بدن بیشتر اهدا می‌شود؟
بیشترین عضو اهدایی، کلیه است چون هر بیمار مرگ مغزی دو کلیه دارد. ضمن این که گیرنده‌های کلیه هم بیشتر است. افرادی‌که دیالیز می‌شوند را می‌توان با اتخاذ تدابیری برای چند ماه یا چند سال نگه داشت تا یک‌کاندید مرگ مغزی و کلیه اهدایی برای‌شان پیدا شود.

آیا خانواده‌ها اعلام می‌کنند که تیم پزشکی مجاز به برداشت چه اعضایی است یا پزشکان این بررسی را انجام می‌دهند؟
هردو مورد انجام می‌شود. ابتدا تیم پزشکی اعلام می‌کنند که چه اعضایی از بیمار مرگ مغزی قابل اهدا است. معمولا ۹۰درصد خانواده‌هایی که رضایت خود را برای اهدای عضو اعلام می‌کنند، این رضایت برای کل بدن مرگ مغزی است و شرط خاصی هم مطرح نمی‌کنند. ۱۰درصد خانواده‌ها گاهی شرط می‌گذارند که مثلا قرنیه چشم یا پوست را اهدا نمی‌کنیم و فقط اعضای داخل بدن قابل اهداست. بله؛ خانواده چنین حقی دارد.

بعضی می‌گویند افراد دارای تتو یا خالکوبی کاندیدای مناسبی برای اهدای عضو نیستند. این درست است؟
خیر. روی این افراد تست‌های ویروسی انجام می‌شود. درصورتی‌که منفی بود، منعی برای اهدا وجود ندارد.

رسانه‌ها چطور می‌توانند به گسترش هرچه بیشتر فرهنگ اهدای عضو کمک‌کنند؟
من از سال ۸۲ در مرکز اهدای عضو مشغول به فعالیت هستم. سال اول مشکلی که با خانواده‌ها داشتیم این بود که اصلا بحث اهدای عضو را قبول نداشتند اما با اقدامات رسانه‌هایی مانند شما و اطلاع‌رسانی‌هایی که در روزنامه‌ها صورت گرفت، مردم در حال حاضر، عمل اهدای عضو را به عنوان یک فرهنگ و اقدام خداپسندانه پذیرفته‌اند. با این حال هنوز هم با یک مشکل در این زمینه مواجه هستیم و آن تایید مرگ مغزی است. مثلا خانواده بیمار مرگ مغزی می‌گوید من از کجا مطمئن شوم که فرزندم دچار مرگ مغزی شده است. دلیل آن پرسش هم این است که فرآیند مرگ مغزی هنوز به خوبی برای مردم تبیین نشده است. دوم این که مردم فرق بین کما و مرگ مغزی را نمی‌دانند. اطلاع ندارند کسی که به کما می‌رود، احتمال بازگشت او وجود دارد اما در مورد مرگ مغزی این طور نیست. در مواردی اخبار جعلی در رسانه‌های مختلف منتشر می‌شود که در آن گفته می‌شود فردی پس از مرگ مغزی دوباره به زندگی برگشته، در حالی‌که او در کما بوده است. افرادی که بیمار مرگ مغزی دارند دائم به دنبال شنیدن اخبار خوب از پزشک و پرستار هستند. مثلا بحثی تحت عنوان رفلکس نخاعی وجود دارد که در آن ممکن است دست یک بیمار مرگ مغزی یک حرکت غیرارادی از خود نشان دهد. بارها دیده شده که یکی از خدمه بیمارستان به خانواده مرگ مغزی گفته است که من دیدم بیمارتان دستش را تکان داده و همین اظهارنظر باعث شده تا با وجود تایید مرگ مغزی توسط تیم تاییدکننده، خانواده رضایت ندهد. در چنین شرایطی وضعیت به گونه‌ای می‌شود که خانواده ادعای خدمه را می‌پذیرد اما تایید پزشک و پرستار را نه این مشکل‌زاست. روند مرگ مغزی تحت پروتکل خاصی تعریف می‌شود که در تمام دنیا یکسان است، این مساله هنوز برای مردم به خوبی جا نیفتاده. در حالی‌که مردم ما مردم خوبی هستند و اگر بدانند بیمارشان مرگ مغزی شده است، حتما رضایت خود را اعلام می‌کنند. اگر هم رضایت نمی‌دهند، این کوتاهی از جانب ماست که این روند را به خوبی برای آنان تبیین نکرده‌ایم.

از روند اهدای عضو خاطره‌ای تعریف کنید.
من معتقدم اینها افراد خاص انتخاب شده و کسانی هستند که خدا آنها را برای اهدای عضو انتخاب می‌کند. یعنی از هر ۲۰۰ فوتی، یک نفر این لیاقت را پیدا می‌کند که به اهدای عضو برسد. از گیرنده‌ها برای‌تان بگویم که اینها هم انگار انتخاب شده‌اند. پیوند کلیه بر اساس مدت زمان دیالیز است. هرچه مدت آن بیشتر باشد، بیمار در اولویت قرار می‌گیرد. افرادی که قرار است پیوند عضو شوند، نباید هیچ علامتی از عفونت در بدن‌شان باشد در غیر این صورت عمل پیوند موفقیت‌آمیز نخواهد بود.