از اولین‌باری که رهبر معظم انقلاب موضوع جمعیت را مطرح کردند بیش از یک دهه می‌گذرد. در این مدت بحران جمعیت و نگرانی‌های مرتبط با آن همچنان روند تندی را پیش داشت تا این‌که در ابتدای مجلس یازدهم از زمانی که سر و صدای تدوین قانونی به اسم حمایت از خانواده و جوانی جمعیت بلند شد، وعده‌هایی رسید که نشان می‌داد با توجه به کاهش جمعیت کشور و نزدیک شدن به پیری جمعیت، قرار است اتفاقات خوبی رخ دهد؛ اتفاقاتی که کمک می‌کرد نرخ باروری افزایش یابد، ازدواج کردن جوانان تسهیل شود، مادران تحصیلکرده شاغل حمایت شوند یا مثلا خرید مسکن و خودرو برای خانواده‌های دارای فرزند سوم به بعد آسان‌تر و بی‌دغدغه‌تر شود.
کاهش ۳.۷ درصدی موالید ۱۴۰۱
حالا حدود یک‌سال و نیم از ابلاغ قانونی جوانی جمعیت می‌گذرد. در این مدت هم نمی‌توان گفت هیچ‌کدام از بند‌های قانون اعمال نشد اما تا هرجایی که به تحقق پیوسته، انگار نتوانسته انگیزه‌ای در خانواده‌های ایرانی برای فرزندآوری ایجاد کند؛ چرا که به‌گفته سرپرست مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در سال۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ میزان موالید ۳.۷درصد هم حتی کاهش یافته است که عمده کاهش آمار مرتبط به پایتخت، استان خراسان‌رضوی و اصفهان بوده است.حتی طبق آمار سازمان ملل متحد، یکی از شدید‌ترین کاهش جمعیت‌هایی که می‌توانست در هر کشوری رخ دهد در ایران رقم خورده است و از هر هفت فرزند به‌ازای یک زن به حدود دو فرزند و در حال حاضر به ۱.۶فرزند به‌ازای هر زن رسیده است.
سقوط نرخ باروری؛ نزدیک به ۱.۲۸برابر
در این‌باره خلیل‌علی محمدزاده، رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده در گفت‌وگو با خبرنگار جامجم می‌گوید: «شرایط کنونی جامعه و تداوم «سیاست‌های کنترل جمعیت» در چندین دهه، فرهنگی را بر جامعه مسلط کرده است که علی‌الظاهر به‌رغم خروج از این سیاست‌ها و اجرای قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» -که البته بخشی از مفاد آن عملیاتی شده- هنوز افق روشن و امیدوارکننده‌ای نسبت به اصلاح هرم سنی جمعیت در آینده متصور نیست.»
وی با اشاره به برخی شاخص‌های مهم جمعیتی ابراز می‌کند: «نرخ رشد جمعیت کشور نسبت به سال ۶۸ بیش از پنج برابر و نسبت به سال ۹۵ نزدیک به دو برابر کاهش یافته است. اگر این روند ادامه پیدا کند، در سال ۱۴۱۵ به بعد نرخ رشد جمعیت کشور صفر و حتی منفی خواهد شد و اینجا شروع وضعیت جبران‌ناپذیری است که قطعا تاریخ و آیندگان، ما را نخواهند بخشید.»
وی می‌گوید: «نرخ باروری کل نسبت به سال ۶۸ بیش از چهار برابر و در مقایسه با سال ۹۵ نزدیک به ۱.۲۸برابر سقوط کرده است و اگر وضعیت به همین منوال سپری شود در دو تا سه دهه آینده چهره جمعیتی ایران به پیری خواهد گرایید.»
کاهش جمعیت چه عواقبی برای کشور دارد؟
وی با ذکر آمارهای جمعیتی کشورهای پیرامونی ایران می‌گوید: «در زمینه فرزندآوری ۴۰ سال پیش از همه کشورهای همسایه جلو بودیم ولی اکنون در کاهش فرزندآوری همه آنها را پشت سر گذاشته‌ایم و اگر قادر به جبران این وضعیت نباشیم، در پایان پنجره جمعیتی، افزایش جمعیت ایران در مقایسه با جمعیت کشورهای منطقه ناچیز خواهد بود و این امر پیشرفت کشور و حفظ دستاوردهای آن را مختل خواهد کرد.» علی محمدزاده با یادآوری ابعاد کیفیتی جمعیت و خانواده تاکید می‌کند: «صرف‌نظر از بحث‌های جمعیتی، موضوع خانواده ایده‌آل، ازدواج مطلوب، تعداد مناسب فرزندان، تربیت نسل سالم و بانشاط در جامعه و تعادل روانی، اجتماعی افراد در آن و نقش جوانان باسواد و تحصیلکرده در پیشرفت، سازندگی و قدرتمندی کشور نیازمند دقت و تامل فراوان و درک صحیح و در پی آن برنامه و بودجه پشتیبان است، چرا که بدون شکل‌گیری خانواده‌های موفق و نظارت پیگیر آنها، استحکام و هویت جامعه حفظ و مراقبت نمی‌شود.»
توجه ویژه به اجرای قانون جوانی جمعیت
وی با اشاره به این نکته که در رأس برخی سازمان‌ها مسأله «جمعیت و خانواده» درست فهمیده شده، به دستورالعمل‌های مثبت در زمینه جمعیت و خانواده اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «علاوه بر این، اخیرا رئیس دانشگاه آزاد اسلامی مرخصی زایمان برای خانم‌ها را از ۹ ماه به ۲۴ ماه افزایش داده است، با این هدف که در رشد جسمی و تربیتی کودک و رابطه عاطفی مادر با کودک مؤثرتر واقع شود.»
به گفته رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده، سایر دستگاه‌ها و سازمان‌ها نیز باید به این دید برسند که تربیت نسل را به‌عنوان بخشی از شغل حمایت حقوقی کنند و رئیس و دبیر ستاد ملی جمعیت هم باید این رویکرد را در سطح ملی مورد توجه و اهتمام و پذیرش بیشتری قرار دهند.
لزوم فرهنگ‌سازی برای افزایش جمعیت کشور
این پزشک و دانشیار دانشگاه، در کنار اجرای قوانین مربوط به جمعیت و خانواده، مسأله فرهنگ‌سازی را فوق‌العاده مهم می‌داند و تصریح می‌کند: «فرهنگ شالوده سبک زندگی است و در این ارتباط علاوه بر تکالیف مصرح قانونی دستگاه‌های اصلی، همه سازمان‌ها و نهادهای دیگر و نیز صاحبان فکر و رسانه و تریبون نیز مسئولیت دارند. بنابراین تبیین و فهم روندهای جمعیتی در قالب‌های گوناگون تحلیلی و تبیینی مانند فیلم، داستان، کتاب درسی، نقاشی و سایر موارد و در تمام سطوح مدیریتی و محیطی و در بین اقشار مختلف مردم بیش از پیش ضرورت دارد.» وی با ذکر این مطلب که طی ۱۰ سال اخیر، هر سال نسبت به سال قبل وضعیت آمارهای جمعیتی کشور باز هم افت پیدا کرده است، می‌گوید: «به‌طور کلی وقتی راه‌حل‌ها درست بسترسازی یا اجرا یا منجر به نتیجه نمی‌شود، حتما اصل مسأله درست شناخته نشده است، بنابراین در تعریف مسأله، مختصات و مؤلفه‌های مربوط به آن بایستی تلاش دقیق، مضاعف و پیگیر داشت.»
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
