سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به‌عنوان میزبان این نشست دیدار وزرای خارجه این چهار کشور را مهم توصیف کرده و گفته «ما به‌طور پیوسته برای دستیابی به این نتیجه حرکت کرده‌ایم». تغییر نظم نوین منطقه بعد از جنگ اوکراین و روسیه عملا شکل مرئی و عینی پیدا کرد و در این مرئی شدن دیگر کاملا مشخص است بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و پذیرش این کشور پس از ۱۲سال جنگ پیچیده نقطه‌عطفی در شکست منطقه‌ای آمریکا بود و این رخداد مهم درحالی رقم خورد که ایران در قامت رئیس‌جمهور جشن پیروزی مقاومت را در سوریه برگزار کرد.
به نظر می‌رسد سرعت تغییرات بین‌المللی برای شکل‌گیری نظم جدید منطقه غرب آسیا و جهان بین‌الملل بی‌سابقه و بسیار پرسرعت است به‌طوری که اتفاقات فقط در سه ماه اخیر معادل رخدادهای ۱۰سال گذشته است، از پیوستن سوریه به اتحادیه‌عرب، سفر نماینده سعودی به سوریه بعد از یک جنگ سنگین، توافق صلح ایران و عربستان یا توافقات سریالی کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس و حتی رایزنی‌های مصر برای شروع رابطه با ایران به‌عنوان مرکز جبهه‌مقاومت حتما تحولات مهمی است که تصور آن هم در دهه ۹۰ شمسی که جنگ سیاه تکفیری‌ها علیه کشورهای اسلامی به‌شدت جریان داشت، سخت بود چه برسد که این‌طور این اتفاقات مانند دومینو به نفع مقاومت در حال تغییر است.
هندسه تغییر نظم جهانی چطور مرئی شد؟
البته همه این رخدادهای منطقه‌ای با مرئی شدن هندسه تغییر نظم جهانی بهتر قابل درک است، درواقع آنچه این تغییرات بین‌المللی را بالاخره مرئی و صف‌بندی‌های دیپلماسی را شفاف کرد، جنگ اوکراین و روسیه در سال ۲۰۲۲ بود. درواقع شروع عملیات ویژه روسیه در اوکراین و آغاز این غائله در اروپا به نوعی سرآغاز علنی‌شدن تغییر در نظم بین‌المللی بود و از این‌رو باید جنگ اوکراین و روسیه را یک نقطه عطف تلقی کرد که تاریخ از این مرحله به بعد دیگر شباهتی به گذشته ندارد. حالا چه اتفاقی افتاده؟ در این فضا برای تکمیل و ترمیم تغییرات منطقه‌ای بعد از نشست چهارجانبه وزرای دفاع این بار نشست چهارجانبه وزرای خارجه چهار کشور درباره رابطه ترکیه و سوریه با حضور این دو کشور و ایران و روسیه در مسکو برگزار شد.اگر امروز زاویه تحلیل ما سمت و سوی برتری جبهه‌مقاومت را دارد، قطعا به‌دلیل نتیجه جنگ سوریه است چون قطعا اگر سوریه در جنگ ۱۲ ساله شکسته بود و سقوط می‌کرد نظم نوین جهانی به شکل فعلی رقم نمی‌خورد اما با خواست و حضور ایران، سوریه فرو‌نپاشید و این روند بین‌المللی از سال ۲۰۲۲ وارد فاز دوم شد. در حال حاضر ایران و سوریه بنا دارند با گسترش همکاری‌های منطقه‌ای با استفاده از دستاورد پیروزی فاز اول که با وجود همه ناگواری‌ها و حوادث تلخ برای هزاران نفر مردم سوریه رقم خورد پلن دوم همکاری با یکدیگر را از سر بگیرند و شانه به شانه سطح مناسبات خود را به شکل راهبردی و استراتژیک دنبال کنند.
نقاط روشن رابطه ایران و ترکیه
یعنی گرچه رابطه ایران و ترکیه پیچیدگی‌های خاصی دارد اما رابطه تهران و آنکارا نقاط بسیار روشنی هم دارد کما این‌که در بازه تحریم ترکیه هیچ‌گاه علیه ایران اقدام خاصی انجام نداد و همین نقاط روشن می‌تواند به خروج صلح‌آمیز از تنش‌های فعلی و صورت‌بندی‌های موجود منجر شود.اگر بخواهیم کمی درباره ترکیه هم به صورت جزئی‌تر صحبت کنیم، به نظر می‌رسد انتخاباتی که در ترکیه برگزار می‌شود بسیار تعیین‌کننده و در نظم جدید هم بسیار اثرگذار خواهد بود، چرا که ترکیه هم مثل عربستان در یک منطقه خاکستری قرار گرفته و در غائله اوکراین از طرفی به اوکراین پهپاد می‌فروشد و از طرف دیگر روابط بسیار نزدیکی با روسیه دارد و قراردادهای تجاری هم منعقد می‌کنند، بنابراین نقش ترکیه هم در نظم جدید بسیار مهم است به‌ویژه این‌که این کشور هم عضو ناتو بوده و هم نوع جاه‌طلبی‌های سیاسی اردوغان در بلوک‌بندی‌های جدید بیشتر از عربستان بروز و ظهور داشته است.
در نشست چهارجانبه چه گذشت؟
نخستین نشست چهارجانبه وزرای خارجه ایران، روسیه، سوریه و ترکیه درباره سوریه دیروز چهارشنبه ۲۰ اردیبهشت ماه در شهر مسکو و با حضور حسین امیرعبداللهیان، سرگئی لاوروف، مولود چاووش اوغلو و فیصل المقداد برگزار شد. وزیر خارجه کشورمان بعد از ورود به مسکو اعلام کرد: «سال گذشته شرایط خیلی سختی در منطقه ایجاد شد و احتمال بروز درگیری نظامی در مناطق نظامی سوریه از سوی ترکیه قوت‌گرفت، تلاش دیپلماتیک زیادی انجام شد که مانع وقوع یک جنگ و درگیری جدید در منطقه و در مرز مشترک ترکیه و سوریه بشویم.»
همچنین امیرعبداللهیان در نشست چهارجانبه ضمن استقبال از آغاز گفت‌وگوهای سوریه و ترکیه، تأکید کرد: استقرار ارتش سوریه در مرزها، نگرانی امنیتی ترکیه را رفع می‌کند.
وی گفت: خوشبختانه از چند سال گذشته و شکل‌گیری روند موفق آستانه، تجربه خوبی در همکاری و همفکری بین بازیگران مؤثر موضوع سوریه شکل گرفته است و نشست وزرای خارجه چهار کشور را می‌توان از نتایج و مکملی برای این روند به شمار آورد. وظیفه سنگینی که این روزها بر دوش ماست، تقویت هر چه بیشتر روند آستانه برای پیشبرد صلح در سوریه و منطقه است.
وزیر خارجه کشورمان تاکید کرد: عمیقا باور داریم این دو کشور می‌توانند گذشته را پشت سر گذاشته و با نگاه به آینده، موضوعات دوجانبه خود را از طریق گفت‌وگو و تعمیق همکاری‌ها براساس حسن همجواری، حلوفصل کنند. تجربه نشان داده است که توسل به اقدام نظامی نه‌تنها به حل مشکلات کمک نمی‌کند، بلکه علاوه بر تحمیل خسارات انسانی و مادی، موجب پیچیده‌تر شدن اختلافات موجود می‌شود. وزیر‌خارجه بیان کرد: جمهوری اسلامی ایران در همین راستا آمادگی همکاری خود جهت حمایت از این روند و کمک به اجرایی‌شدن توافقات و تصمیمات گرفته شده را اعلام و تأکید می‌کند در این زمینه از همه ظرفیت‌های خود استفاده خواهد کرد. همچنین ایران پیشنهاد کرد که کمیته‌ای متشکل از کارشناسان ارشد چهار کشور برای پیگیری مصوبات نشست وزرای امور خارجه تشکیل شود تا صلح و امنیت پایدار در منطقه و تقویت حسن همجواری بین ترکیه و سوریه ایجاد شود.
تکاپوی آمریکا برای احیای داعش!
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم در آغاز این نشست تصریح کرد: براساس اطلاعات ما، آمریکا تشکیل [گروه موسوم به] «ارتش آزاد سوریه» را با مشارکت شبه‌نظامیان داعش برای بی‌ثبات کردن اوضاع در این کشور آغاز کرده است. لاوروف توضیح داد: در میان اخبار، چیزی که ما را نگران می‌کند، ورود آمریکا به قلب الرقه و تشکیل نیروهایی است که ارکان اصلی آن را بقایای داعش تشکیل می‌‌دهند. وزیر خارجه روسیه در ادامه، پیشنهاد تدوین «یک نقشه راه» در چارچوب روند عادی‌سازی روابط میان آنکارا و دمشق را ارائه کرد و گفت: نقشه راه حلوفصل پرونده سوریه باید برای نشست بعدی وزرای خارجه ترکیه، سوریه، ایران و روسیه تهیه شود و سپس به روسای‌جمهور ارائه شود. لاوروف افزود: ما به‌دنبال همکاری نزدیک برای مبارزه با تروریسم هستیم و یکی از مواردی که با آن مخالفیم حضور نیروهای اشغالگر آمریکا در سوریه است.
تقدیر از ایران
همچنین حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با همتای سوری بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای پیشبرد گفت‌وگوهای عادی‌سازی روابط بین ترکیه و سوریه تأکید کرد و وزیر خارجه ترکیه هم در دیدار با امیرعبداللهیان با اشاره به نقش مهم ایران در تشکیل نشست چهارجانبه از مواضع مثبت و سازنده کشورمان تقدیر کرد و بعد از آن وزرای خارجه ایران و روسیه در حاشیه نشست چهارجانبه وزرای خارجه دیدار و گفت‌وگو کردند.در پایان این نشست بیانیه مشترکی از سوی چهار کشور صادر شد و وزرای خارجه چهار کشور ایران، روسیه، سوریه و ترکیه در نشست مسکو بر احترام به تمامیت ارضی سوریه، عدم مداخله در امور داخلی این کشور و طراحی نقشه راه برای پیشبرد روابط ترکیه و سوریه تأکید کردند.این سومین بار است که مسکو در دو ماه اخیر میزبان نشست درباره سوریه است. اولین نشست در سطح معاونان وزرای خارجه و نمایندگان ویژه چهار کشور در ۱۴و۱۵فروردین۱۴۰۲ در مسکو برگزار شد و پنجم اردیبهشت ماه هم وزرای دفاع و مسئولان عالی امنیتی چهار کشور در مسکو به گفت‌وگو نشستند.
تنش‌زدایی سوریه-نقش‌آفرینی ایران
یک اَبَراتفاق مهم که در پس زمینه آن بسیاری از تغییرات و تحولات حساس و تاریخی غرب‌آسیا در حال وقوع است، صلح ماه مارس ایران و عربستان بوده که روند پرسرعتی از تنش‌زدایی را شکل داده، به طوری که می‌توان تنش‌زدایی را کانال اصلی تحولات فعلی در منطقه پرآشوب خاورمیانه تحلیل و از دریچه آن به بررسی رویدادهای جدید ورود کرد. مثلا شما همین نشست چهارجانبه ترکیه و سوریه با حضور ایران و روسیه را درنظر بگیرید؛ درست است ترکیه به‌عنوان یک کشور خارجی بدون اجازه و رضایت دولت سوریه در خاک این کشور حضور دارد و عملا به‌عنوان اشغالگر در این کشور نیرو وارد کرده اما نکته اصلی اینجاست که سوریه در پارادایم تنش‌زدایی فعلی، نگاه دشمنی‌طوری که نسبت به آمریکا دارد به ترکیه نداشته و سعی کرده با آن رویکرد متخاصم با ترکیه تعامل نکند، چراکه اولا این موضوع در نشست چهارجانبه تا حدی حلوفصل شده و مسأله از مسیر صلح دنبال شده و دوما سوریه هم درک کرده که تنش‌های فعلی با ترکیه باید با تبادل امتیازات به‌نوعی در چارچوب صلح‌آمیز فیصله پیدا کند یا حداقل بدون تنش پیش برود؛ به همین دلیل ایران نقش بسیار حساس و تعیین‌کننده‌ای در این نشست چهارجانبه دارد که نقش تنظیم‌گر مناسبات را ایفا می‌کند.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بین‌الملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفت‌وگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
