مغز در تسخير ميکروپلاستيک‌ها

شناسایی میکروپلاستیک‌ها به عنوان آلودگی‌های پلاستیکی میکروسکوپی حاصل از خرد شدن پلاستیک‌ها در فرسایش‌های آبی در بخش‌های مختلف بدن، از گردش خون و سیستم گوارش گرفته تا بند ناف جنین، این هشدار را می‌دهد که خطرات ناشی از این اختراع محبوب اما آسیب‌رسان به محیط‌زیست، بسیار بیشتر از آنچه فکرش را می‌کنیم به ما نزدیک شده است.

در پژوهش جدید گروهی از محققان دانشگاه وین، تنها دو ساعت پس از خوردن آب آشامیدنی حاوی میکروپلاستیک‌ توسط موش‌ها، ذرات پلاستیک در مغزشان مشاهده شد. مشاهده‌ای که می‌تواند نشان از خطر ورود این ذرات به مغز ما و تأثیرگذاری‌شان در بیماری‌های شناختی مانند آلزایمر و پارکینسون باشد.

در این پژوهش محققان بیان کرده‌اند که ورود میکروپلاستیک‌ها به مغز، می‌تواند آثار مخربی مانند التهاب، اختلالات عصبی یا حتی بیماری‌های دینراتیو مغزی مانند آلزایمر یا پارکینسون را افزایش دهد. این در حالی است که محققان معتقدند علاوه‌بر پیامدهای بالقوه شدید تحلیل مغزی، آلودگی میکروپلاستیک در مغز ما می‌تواند اثرات کوتاه‌مدتی مانند اختلال شناختی، سمیت عصبی و تغییر سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی که درواقع امکان انتقال پیام‌های عصبی را بین سلول‌های عصبی فراهم می‌کنند، به دنبال داشته باشد که در نتیجه آنها ممکن است با تغییرات شناختی-رفتاری مواجه شویم.

ردیابی مسیر عبور در بدن
در این پژوهش به موش‌ها آب مملو از ذرات پلی‌استایرن - نوعی پلاستیک که در بسته‌بندی مواد غذایی مانند ظروف بیرون‌بر فوم استایرن رایج است، خوراندند.

محققان با استفاده از مدل‌های کامپیوتری برای ردیابی پراکندگی پلاستیک‌ها در بدن موش‌ها، مشاهده کردند که ذرات نانوپلاستیک که ابعادشان زیر یک‌هزارم میلی‌متر است و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، می‌توانند از مسیر زیستی ناشناخته‌ای به مغز موش‌ها بروند.

در حقیقت این پلاستیک‌های ریز، جذب مولکول‌های کلسترول روی سطح غشای سلول‌های مغزی می‌شوند. بنابراین در میان ذرات چربی بسته‌بندی می‌شوند و از سد خونی مغزی که قرار است نگذارد هیچ ذره اضافی و مضری وارد فضای محصور مغز شود، عبور می‌کنند. این ذرات آن‌قدر کوچک هستند که حتی ساز و کار طبیعی محافظت از مغز در برابر آنها اثربخش نیست.

آسیب‌های جبران‌ناپذیر میکروپلاستیک‌ها
با این‌که در این مطالعه، تمرکز بر ذرات میکروپلاستیکی است که با آب آشامیدنی وارد بدن می‌شود در واقع آب تنها راه ورود این ذرات سمی به بدن نیست. پژوهشی دیگری در چین در سال ۲۰۲۲/۱۴۰۱ روی چگونگی تأثیر پلاستیک‌های استنشاقی بینی بر مغز متمرکز شده بود. محققان در این مطالعه گزارش دادند که «سمیت آشکاری از نانوپلاستیک‌ها در سلول‌های مغزی قابل مشاهده است.»

براساس این نتایج، پلاستیک‌های استنشاق‌شده، به کاهش عملکرد آنزیم‌های مغزی خاصی منجر می‌شود که در مغز بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون و آلزایمر نیز دچار اختلال می‌شوند.

این یعنی افزایش آمار ابتلا به بیماری‌های تحلیل مغزی مانند آلزایمر و پارکینسون در دهه‌های اخیر می‌تواند تحت‌تأثیر افزیش مصرف پلاستیک‌ها در جوامع مختلف باشد.

گذشته از همه این موارد، رایج‌ترین مسیر ورود میکروپلاستیک‌ها به بدن، مسیر گوارشی است و بدون شک این ذرات در دستگاه گوارش ما هم می‌توانند آثار مخربی ایجاد کنند. به همین خاطر پژوهش‌های متعددی هم بر چگونگی اثرگذاری آلودگی‌های پلاستیکی در مسیر گوارشی متمرکز شده‌اند. مانند سد خونی مغزی، سد گوارشی نیز در برابر تداخل نانوپلاستیک‌ها آسیب‌پذیر است. بنابراین خوردن میکروپلاستیک‌ها می‌تواند باعث واکنش‌های التهابی و ایمنی در روده و همچنین آسیب‌های جدی به سلول‌های، گوارشی شود.

نفوذ همه‌جانبه به سلامت بدن
براساس مطالعات انجام‌شده، واضح است که پلاستیک‌ها به بیشتر قسمت‌های بدن انسان، از جمله خون، اندام‌های اصلی مانند کبد، کلیه و قلب، جفت، شیر مادر و سیستم‌ گوارشی نفوذ کرده‌ و ردشان قابل شناسایی است. با وجود این‌‌که هنوز به مطالعات بیشتری برای شناسایی نحوه اثرگذاری پلاستیک‌ها بر قسمت‌های مختلف بدن ما وجود دارد اما به‌خوبی می‌دانیم بسیاری از مواد شیمیایی موجود در انواع پلاستیک‌ها به عنوان ترکیبات سرطان‌زا و مختل‌کننده‌ اثرات هورمونی شناخته‌شده‌اند که با پیامدهای منفی بر سلامتی از جمله چاقی، دیابت، اختلالات تولید مثلی و اختلالات عصبی در جنین و کودکان مرتبط هستند.

به‌تازگی رصدخانه جهانی سلامت کالج بوستون، اولین تحلیل را از خطرات پلاستیک‌ها بر سلامت در طول چرخه زندگی را بررسی و اعلام کرد که «الگوهای فعلی تولید، استفاده و دفع پلاستیک پایدار نیست و مسئول آسیب‌های قابل توجهی بر سلامت انسان و حتی چالش‌های عمیق اجتماعی هستند.»

مقررات سختگیرانه، ضامن کاهش آلودگی پلاستیک‌ها
از هر جهتی که به مصرف پلاستیک‌ها نگاه کنیم با آسیب‌ها و نکات منفی روبه‌رو هستیم؛ این موضوع وقتی پررنگ‌تر می‌شود که می‌دانیم تولید پلاستیک در جهان همچنان در حال افزایش است. با این حال، بهبود درک ما از پیامدهای پلاستیک برای سلامتی انسان گامی مهم در راستای محدود کردن مصرف پلاستیک‌هاست؛ اقدامی که براساس نظرسنجی‌های معتبر جهانی حدود ۷۵ درصد از مردم در سراسر جهان از آن حمایت می‌کنند. مایه دلگرمی است که بیش از ۱۰۰ کشور کیسه‌های پلاستیکی یکبار مصرف را به طور کامل یا جزئی ممنوع کرده‌اند و سیاست‌گذاران در برخی کشورها هم با در نظرگرفتن عوارض جانبی پرهزینه مصرف پلاستیک‌ها از جمله آلودگی و اثرات بر سلامت، برنامه‌هایی را برای محدود کردن مصرف این پلیمرهای محبوب اجرایی کرده‌اند. با این حال، مقررات جهانی تولید و مصرف پلاستیک هنوز هم با افکار علمی و عمومی بسیار مغایرت دارد.

تغییر سبک زندگی
در سال‌های اخیر برخی کشورها با تصویب قوانینی در حمایت از محیط‌زیست، برای تولید و مصرف پلاستیک‌ها، قوانین سختگیرانه‌ای را مصوب کرده‌اند اما در کنار مسئولیت دولت‌ها به نظر می‌رسد که هریک از ما به عنوان ساکنان این کره خاکی موظف هستیم که نقش خود را در محدود کردن مصرف این ترکیبات سمی ایفا کنیم. پژوهش‌هایی مانند پژوهش اخیر نشان می‌دهد آثار مخرب پلاستیک‌ها به حدی گسترده و غیرقابل پیش‌بینی است که می‌تواند به تهدید مهم سلامت در نسل‌های بعدی تبدیل شود. همکاری با نهادهای مردم‌نهاد و تغییرات کوچک در سبک زندگی و تلاش هر یک از ما برای زندگی بدون پلاستیک می‌تواند با تغییرات گسترده‌ای در تجارت این ماده محبوب اما پرخطر همراه باشد. ستفاده از محصولات بدون پسماند و دوستدار محیط‌زیست، استفاده چندباره از پلاستیک‌ها، انتخاب محصولاتی که در بسته‌بندی آنها پلاستیک به‌کار نمی‌رود و بدون شک رها نکردن پلاستیک‌ ها در طبیعت از جمله راهکارهای ساده و قابل انجامی است که می‌تواند به ما در ایفای نقش شهروند پاک کمک کند.

منبع: the Guardian