دیپلماسی؛ گمشده ورزش ایران

او به عنوان یک ستاره بزرگ و محبوب از طرفین جنگ داخلی در کشورش که ۵۰ هزار کشته بر جای گذاشته بود درخواست کرد به این روند پایان دهند. تلاش‌های او بالاخره نتیجه داد و جنگ‌های داخلی در کشورش در نهایت به صلح رسید. داستان سرشار از غرور و افتخار دیدیه دروگبا نمونه‌ای متعالی و بی‌نظیر از تاثیرگذاری ورزش بر مناسبات مختلف غیرورزشی است. این اتفاق و دیگر اتفاقات مشابه و غیرمشابه بارها تاثیر شگرف ورزش بر جهان را نشان داده است. نقش دیپلماسی ورزشی در جهان حالا آنچنان پررنگ شده که می‌توان تعاریف جدید دیگری هم به ورزش اضافه کرد.

تعریف ورزش
تعاریف بسیار گسترده و جامعی برای ورزش وجود دارد. اما محور مشترک این تعاریف بر مدار سلامت جسم و روان می‌چرخد. اما با گذر زمان و آنچه جهان مدرن بی‌وقفه از خود بر جای می‌گذارد افزودن تعاریفی جدید بر ورزش اجتناب‌ناپذیر شد. در واقع ورزش با تاثیرپذیری و تاثیرگذاری همزمان از عناصر جاری در جهان نظیر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و سایر موارد به مبحث سنگین‌تر و ثقیل‌تری تبدیل شد و مجموعه تعاریف جدیدی در زیر مجموعه تعریف اصلی ورزش شکل گرفت. یکی از این تعاریف می‌تواند دیپلماسی ورزشی و تاثیر آن بر مناسبات اجتماعی و سیاسی جوامع و فرهنگ‌های مختلف باشد. به عبارت ساده‎تر، ورزش می‌تواند عاملی برای صلح و ترقی باشد. در واقع آنچه که در سطر اول از زبان اسطوره ساحل‌عاجی دنیای فوتبال در این گزارش نوشتیم، «اسلحه‎های خود را زمین بگذارید و برای همیشه با یکدیگر دوست و برادر باشید».

نقش سنگین کمیته بین‌المللی المپیک
ورزش اکنون صنعت بسیار سنگین، گسترده، پیچیده و درآمدزایی است که بازوهای قدرتمندی در تمامی زمینه‌ها دارد و تاثیرگذاری‌های شگرفی از خود بر جای می‌گذارد. این بازوی قدرتمند می‌تواند بیشترین تاثیرگذاری را در روند صلح داشته باشد. اکنون «کمیته بین‌المللی المپیک» یا «IOC» قدرتمندترین نهاد ورزشی به شمار می‌رود که بهره‌گیری از هزاران ورزشکار تابع خود می‌تواند اهدافی والاتر از ورزش و دستاوردهایش ترسیم کند. فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) و اتحادیه‌ها و فدراسیون‌های ورزشی در سراسر جهان نیز نقشی مشابه ایفا می‌کنند. این بازوی قدرتمند صلح اما ایده‌های جدیدی می‌خواهد. نمی‌توان با فرمول‌های قدیمی هدف «دیپلماسی ورزشی» را پیش برد.

اهمیت پیشرفت ورزش
ورزش تعاریف متعدد اقتصادی هم دارد چرا که اکنون از چرخه عظیم مالی گسترده‏ای در سراسر جهان بهره‌مند است. قدرت ورزش و تمامی نهادهای مربوط به آن از نهادهایی همانند سازمان ملل هم بیشتر است. اما اکنون که تاثیر ورزش بر تمامی مولفه‌های جاری در زندگی بشر مشخص شده چگونه می‌تواند این تاثیرات مثبت را وارد ورزش ایران کرد؟ به عبارت بهتر دیپلماسی ورزش ایران چگونه در مجامع بین‌المللی تقویت خواهد شد؟ پیشبرد برخی اهداف غیر‌‌ورزشی در مجامع بین‌المللی به وسیله ابزار قدرتمندی به نام ورزش نیازمند یک عامل حیاتی است؛ پیشرفت و تعالی خود ورزش. اکنون که وضعیت کنونی ورزش ایران را مرور می‌کنیم قطعا متوجه خواهیم شد تا زمانی که برخی از ضعف‌های مدیریتی و حتمی کاستی‌های مرتبط با ساختارها و برنامه های ورزشی اصلاح نشود نمی‌توان انتظار تقویت و پررنگ شدن دیپلماسی ورزش در ایران را داشت. با این حال ورزش ایران از رهگذر دیپلماسی ورزشی گاهی اوقات منتفع شده است.

ضعف در زمینه استفاده از دیپلماسی ورزشی
باورها و رفتارهای غلط در ورزش جهان بسیار زیاد است اما با تمام این معایب، چرخ دنده ورزش به سود مناسبات اجتماعی می‌‌چرخد. دولتمردان ایران و ورزش کشورمان نیز به خوبی نسبت به مزیت‌های ورزش آگاه هستند و گاه بر سر میز دیپلماتیک می‌توانند از آن استفاده بهینه ببرند. اما در موارد متعددی ضعف ساختار ورزش ایران در تقابل با برخی از جریان‌ها مشهود است که این ضعف به فقدان دانش دیپلماسی ورزشی برمی‌گردد. شاهد این ادعا فشار جریانات نفوذدار ورزشی مانند کمیته بین‌المللی المپیک و برخی کنفدراسیون‌های ورزشی بر ورزش ایران، محدود کردن آن و حذف آن است. این حذف کردن در راستای انکار مشروعیت حاکمیت ایران تصور می‌شود. حال استفاده بهینه ورزش ایران از فرصت‌های مختلف، می‌تواند منجر به دیپلماسی ورزشی شود اما آنچه که عیان است به ضعف شدید نهادهای اصلی ورزش ایران به خصوص وزارت ورزش و جوانان در مقابله با جریان‌های خارجی برمی‌گردد.

ضعف وزارت ورزش
بررسی عملکرد وزارت ورزش و جوانان در رابطه با استفاده از ابزار قدرتمند دیپلماسی ورزشی موارد خاصی را نشان نمی‌دهد. این وزارتخانه پرونده‌های مفتوح، شکست خورده و متعددی در اقصی نقاط جهان در خصوص موضوعات مختلف ورزشی دارد. همچنین ایران کرسی بلندپایه‌ای در کمیته بین‌المللی المپیک، فیفا و سایر نهادهای قدرتمند ورزشی ندارد که این محرومیت از قدرتمند شدن بازوی دیپلماسی ورزش ایران جلوگیری می‌کند. در واقع تا امروز استفاده چندان بهینه‌ای از ورزشکاران مطرح ایران و دستاوردهای ورزشی آنان در این جهت نشده است. برای تقویت دیپلماسی ورزشی در ایران می‌توان راهکارهایی را مدنظر گرفت.

۱- سرمایه‌گذاری روی ورزشکاران و در کل سرمایه انسانی موجود در ورزش ایران. این سرمایه‎گذاری مشتمل بر زیرساخت‌های ورزشی نیز می‌شود.
۲- تبلیغات پیرامون ورزش ایران و پررنگ‌کردن موفقیت ورزشکاران وطنی.
۳- استفاده از افراد موثر حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در زمینه‌های مختلف ورزشی.
۴- ایجاد پست سازمانی رایزن ورزشی در سفارتخانه‌های کشورهای هدف.
۵- تاکید بر تسلط به زبان انگلیسی برای مقامات بلندپایه ورزشی.
۶- برگزاری اردوهای مشترک ورزشکاران و کشورهای دیگر.
۷- انعقاد قرارداد برای تشکیل اردوهای مشترک در کشورهای دیگر یا طرحی موسوم به «خواهرخواندگی، برادرخواندگی» بین فدراسیون‌ها.

نظاره گر نباشیم
کمیته ملی المپیک در ایجاد دیپلماسی ورزشی نقش بیشتری دارد. یکی از نکات مهم در رابطه با دیپلماسی ورزش این است که این موضوع به کاهش تهدیدها، ایجاد ارتباط بهتر و افزایش تولید فرصت‌ها منجر می‌شود. این موضوعات مهم زمانی محقق می‌شود که اعتمادسازی در سطح نهادهای بین‌المللی افزایش یابد. کمیته ملی المپیک تا امروز نقش زیادی در کاهش تهدید در ابعاد مختلف داشته است. برای تقویت ظرفیت دیپلماسی باید از حقوقدانان بین‌المللی استفاده کرد. ‌یکی از ضعف‌های ‌ما در دیپلماسی ورزش این است که نفوذ ما در مجامع بین‌الملل کمرنگ است. باید بیشتر از این به سازمان‌های بین‌المللی ورزش رخنه کنیم و فقط نظاره‌گر نباشیم. دیپلماسی ابعاد مختلفی دارد و ابعاد آن پیچیده است. اعتماد‌سازی کنیم اما مشروط بر این‌که بتوانیم درست عمل کنیم و شیوه‌های درست را به کار بگیریم و در این عرصه به عنوان نقش موثر حرکت کنیم.

لزوم برقراری ارتباط با کنفدراسیون‌ها
علیرضا محسنی - کارشناس کمیته ملی المپیک
ورزش از راهکارهای ارتباط بین کشورهاست. اصلا ماهیت ورزش ارتباط است اما سوال این است که برای تقویت دیپلماسی‌ و ایجاد ارتباط چه باید کرد؟ پرواضح است که بیشترین موضوع «ارتباط گرفتن» است. برقراری ارتباطات و تقویت آن بسیار مهم است اما اشکال این است که فاقد دیپلماسی ارتباط هستیم. نه آن را می‌دانیم، نه بلد هستیم و نه می‌خواهیم یاد بگیریم. موضوع بسیار مهم‌تر دیگر این که به زبان انگلیسی اشرافیت نداریم. یک راه دیگر برقراری تقویت دیپلماسی ورزشی برقراری ارتباط با سفارتخانه‌های مختلف در تهران است. ما در ادوار گذشته حتی مسابقاتی تحت عنوان بازی‌های دیپلمات‌ها برگزار می‌کردیم. وقتی ارتباط برقرار شود رفت و آمد تیم‌ها هم به خارج از کشور راحت‌تر خواهد شد. البته اگر سعی کنیم میزبانی برخی رقابت‌ها را بگیریم ارتباطات بهتری هم برقرار خواهد شد. برگزاری جلسات هیات رئیسه کمیته‌های تخصصی کنفدراسیون‌ها در ایران نیز اهمیت بالایی دارد. در این صورت نه تنها ارتباطات قوی‌تر خواهد شد بلکه کرسی‌های بین‌المللی بیشتری برای ایران به دست خواهد آمد. ما نسبت به گذشته افت بسیار محسوسی در خصوص توسعه بین‌المللی داریم و فاقد کرسی‌های مهم بین‌المللی هستیم. اگر بتوانیم در کنفدراسیون‌ها کرسی‌های مهم بگیریم موفقیت در عرصه دیپلماسی تقویت خواهد شد. چند دستگاه باید در تقویت دیپلماسی تلاش کنند؛ وزارت خارجه، وزارت ورزش و جوانان و کمیته بین‌المللی المپیک. با همکاری این سه نهاد قدرتمند دیپلماسی ما نیز تقویت خواهد شد.