مسیر پرچالش ایران هوشمند

شهرها هر روز در حال تغییر و تحول هستند و این رشد شتابان نواحی شهری معمولا متناسب با ظرفیت زیرساخت‌های آنها نیست. به‌همین‌دلیل رشد شهر می‎‌تواند فشار زیادی به محیط‌‌زیست وارد کند.

اینجاست که مفهومی به‌نام «شهر هوشمند» متولد می‎شود؛ شهری که با کمک فناوری‎‌های نوین رشد و توسعه را همگام با توسعه زیرساخت پیش می‌‎برد تا پیش از رشد امکانات و بسترها، شهر گسترش پیدا نکند.

در شهرهای هوشمند قابلیت‌‎های فیزیکی و مجازی یکپارچه و متصل به هم ارتقا پیدا می‎‌کنند و برای بهبود زندگی شهروندان، چالش‌‎ها و ویژگی‌‎های فرهنگی و اجتماعی و اقلیمی در نظر گرفته می‌‎شوند.

به این ترتیب هیچ شهر هوشمندی شبیه دیگری نیست زیرا هر منطقه‎‌ای ویژگی‎‌ها و شرایط خود را دارد و باید متناسب با همان ویژگی‌‎ها، توسعه اتفاق بیفتد. اینجا، جایی است که باید از علوم مختلف در توسعه شهری استفاده کرد؛ حوزه‌‎هایی مانند زمین‌‎شناسی، محیط‌‌زیست، معماری، عمران و فیزیک و همچنین فناوری‌‎های ارتباطات و اطلاعات.

در دنیای امروز، ارائه مدل‎‌های کارآمد برای رسیدن به شهر هوشمند اهمیت زیادی دارد و پژوهشگران چند سالی است که تلاش دارند توجه سیاستمداران ایرانی را به این موضوع جلب کنند.

با اجرای نخستین گام‌‎های هوشمندسازی، همزمان با فراهم‌کردن رفاه بیشتر برای مردم، نمایندگان مجلس می‌‎توانند عملکرد دستگاه‎‌های مختلف را هم بهتر ارزیابی کنند. در این گزارش مفهوم واقعی شهر هوشمند در دنیا و روش‎‌ها و جزئیات اجرای آن در کشور را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

شاید عده‌‎ای بپرسند در زمان‌ه‎ای که مشکلات اقتصادی بیداد می‎‌کند و نیازهای ضروری دیگری برای مردم در اولویت است مطالبه برای شهر هوشمند چرا و چطور اهمیت پیدا می‎‌کند؟ از مواردی که پژوهشگران جهان در توضیح ضرورت اجرای شهر هوشمند ارائه می‎‌کنند ابعاد سه‏‌گانه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است.

آنها توضیح می‌‎دهند چطور هوشمندسازی شهر می‎تواند در کنترل ترافیک، مدیریت سیلاب، خدمات حمل‌ونقل، مصرف انرژی و مراقبت از محیط‌زیست مؤثر باشد اما یادآوری می‎‌کنند که قبل از اجرایی‌شدن همه این موارد، به زیرساخت‎‌های اساسی مثل تأمین اینترنت رایگان در فضای شهری نیاز است. شهر هوشمند، کیفیت زندگی شهروندان را بهبود می‎‌بخشد و باعث رفع نیازها و مشکلات و تأمین آسایش بیشتر آنان می‌‎شود و مصرف منابع کمیاب مانند آب، سوخت و برق را بهینه می‎کند برای همین است که خیلی از کشورها برای اجرایی‌کردن آن تلاش می‎‌کنند. در کنار این موارد صرفه‎‌جویی در زمان برای جابه‎‌جایی‏‌های بین‌شهری، کاهش هزینه‌‎های شهروندان با واگذاری بسیاری از کارهای روزانه به هوش مصنوعی از مزایای مهم شهر هوشمند است که در اولین سطح اجرایی طرح، برای مردم محسوس خواهد بود.

اینترنت پرسرعت و باکیفیت، لازمه اجرای شهر هوشمند
چند سالی است نمایشگاه شهر هوشمند در ایران برگزار می‌‎شود و مسئولان دستگاه‎‌های اجرایی کشور از برنامه‎‌های‌شان برای هوشمندسازی شهرها خبر می‌‎دهند اما با نگاهی به پایه‌‎ای‌‎ترین الزامات برای هوشمندسازی شهرها در جهان می‌‎توان فهمید ایران هنوز فاصله زیادی با اجرای این ایده مهم و کارآمد دارد. پژوهشگران ایرانی با تأمل در مقالات و تجارت کشورهایی که در هوشمندسازی شهرهای‌شان موفق عمل کرده‌‎اند توانسته‌‎اند مهم‌‎ترین گام‌‎ها برای اجرای این طرح را مشخص کنند. شهرهای هوشمند با استفاده از برنامه‌های اینترنت اشیا یا IOT (Intenet of Things) مبتنی بر رایانش ابری، اطلاعات شهروندان را دریافت، تجزیه‌وتحلیل و در اختیار مدیران شهری قرار می‌دهند تا بتوانند اقدامات لازم را برای مدیریت چالش‌های شهروندان انجام دهند. درواقع شهر هوشمند، شهری است که در آن مردم برای زندگی شهری از تلفن‌های هوشمند، خودرو‌ها و خانه‌های هوشمند استفاده می‌کنند و مدیران شهری برای تصمیم‌گیری بهتر در مورد شهر از فناوری اطلاعات و فناوری‌های روز کمک می‌گیرند.

هزینه‎‌ای برای آینده محیط‌‌‌‌زیست کشور
سئول، بزرگ‌ترین شهر کره‌جنوبی است و برای هوشمندسازی خود از هیدروژن در سیستم‌های گرمایشی و حمل‌ونقل و از هوش‌مصنوعی و فناوری اطلاعات در مدیریت ترافیک، دوربین‌‌های مداربسته برای حفظ امنیت شهروندان و سیستم فاضلاب هوشمند استفاده کرده است. سئول به این ترتیب توانسته دمای هوا و مصرف آب را کاهش دهد و به شهری هوشمند و پایدار تبدیل شود.

نیویورک، بارسلونا، سنگاپور و بوئنوس‌آیرس از دیگر شهرهای هوشمند معروف در جهان هستند. این شهرها با این‌که جمعیت زیادی دارند اما کمتر پیش می‌آید کسی نگران پیداکردن جای پارک باشد؛ زیرا برنامه‎‌های قابل نصب روی گوشی‌همراه برای پیداکردن جای خالی پارک به شهروندان این امکان را می‌‎دهد که وقت و سوخت خودروی‌شان را برای پارک‌کردن به هدر ندهند. دوچرخه‎‌های رایگان و متصل به اینترنت برای کسانی که تمایل دارند مسافت‎‌های کوتاه را بدون خودرو طی کنند در معابر شهری در دسترس است. برخی شهرها ویژگی‎‌های خاصی دارند که باید از جنبه‌‎های مختلف تحت کنترل باشند مثلا می‎‌توان با کمک طراحی زیرساخت مناسب، جمع‌آوری آب‌های سطحی ناشی از بارندگی در شهرهای شمالی کشور را مدیریت کرد.

در بارسلونا حسگرهایی در سطح زمین وجود دارد که آبیاری گیاهان را با میزان بارش، دمای هوا و ظرفیت منابع آب هماهنگ می‌کند. بررسی این تجربیات می‌‎تواند به مسئولان و مدیران در ایران کمک کند تا با شناسایی دقیق چالش‎‌های هر شهر، امکانات و زیرساخت‎‌های هوشمندسازی را پیاده‌‎سازی کنند. گرچه ممکن است اجرای این طرح برای پنج شهر ایران هزینه‌‎بر باشد اما باید در نظر داشت کاهش هزینه ‎ای که اجرای آن در حوزه سوخت، تامین انرژی و آب بسیار مؤثر است بنابراین باید به یکی از مطالبات جدی مردم تبدیل شود. به‌خصوص در زمان ه‎ای که تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی و کاهش منابع آبی از جدی‌‎ترین خطراتی است که کشورهای در حال توسعه را تهدید می‌کند.

افزایش تاب‌‎آوری شهری
در پژوهش‎‌هایی که محققان ایرانی برای اجرای شهر هوشمند در ایران انجام داده‎اند، شهر مشهد به‌عنوان اولین شهری که قابلیت‎‌های اولیه را برای هوشمندسازی دارد انتخاب شده است. در این پژوهش شاخص‎های کلیدی شهر مشهد با تأکید بر گردشگری هوشمند و مدیریت هوشمند آب به‌عنوان مجموعه‌‎های اصلی شاخص‎ه‌ای عملکردی کلیدی در نظر گرفته شده است. شهر هوشمند، رویکردی آینده‎‌نگرانه برای کاهش موانع ناشی از افزایش روزافزون جمعیت و شهرنشینی است که به نفع دولت‌‎ها و همچنین مردم است. برای مثال از مسائل مهم کشور همزمان با رشد جمعیت در آینده، بحث انرژی است. شهر هوشمند می‎‌تواند استفاده از انرژی‎‌های تجدیدپذیر را در دسترس مردم قرار دهد و از اتلاف منابعی مانند آب جلوگیری کرده و تاب‎‌آوری شهرها را بیشتر کرده و قابلیت برنامه‌‎ریزی در آنها را افزایش دهد. پس از مشهد، شهرهای تهران، اصفهان، تبریز و ارومیه قرار است به‌تدریج در مسیر هوشمندسازی قرار گیرند.

برگرفته از مطالعات راهبردی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی