توهین به هموطنان لیلا

فارغ از این‌که حواشی مربوط به انتشار این نسخه توسط سازندگان فیلم هم پابرجاست و کلاف ماجرا را پیچیده‌تر کرده، ما اینجا با نقد فیلم و نظرها و تحلیل‌هایی درباره محتوا و ساختار فنی اثر سروکار داریم. مخاطبان جدی‌ سینما و به‌ویژه منتقدان در نگاهی دقیق و درست و کارشناسانه، بی‌تعارف با فیلم تازه سعید روستایی روبه‌رو شدند و نقاط ضعف پرشمار آن را مطرح کردند.

تکرار مکررات

اگر از جایزه فرعی فیپرشی (فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم) در جشنواره سال گذشته فیلم کن بگذریم، برادران لیلا حتی در همان رویداد هم فیلم چندان مهمی نبود و نتوانست نظر مثبت داوران بخش اصلی را به خود جلب کند. فارغ از حواشی فیلم و عوامل آن در جشنواره که در مصاحبه‌ها و اظهارنظرها چهره خدشه‌داری از داخل کشور در نظرگاه جهانی ارائه می‌دادند و سعی در تسری و تعمیم جهان داخل فیلم به واقعیت بیرونی جامعه ایران داشتند و حتی منهای آن حاشیه جریان «می تو» که بازیگر نقش لیلا یکی از فعالان آن بود و از قضا دو نفر از بازیگران مرد فیلم هم با اتهاماتی در این زمینه روبه‌رو بودند، برادران لیلا از نظر سینمایی هم گام رو به جلویی برای سازنده‌اش نیست و در جایگاه پایین‌تری نسبت به ابد و یک روز و متری شیش و نیم قرار می‌گیرد و حتی اشاره‌های او به نوسانات اقتصادی کشور و تاثیر آن بر یک خانواده تنگدست و پرجمعیت ایرانی هم که خوشایند برخی مخاطبان قرار گرفت، نمی‌تواند برای روستایی کسب امتیاز کند و دستش را برای موفقیت بگیرد. ممکن است او همان دریافت جایزه فرعی فیپرشی از کن را جدی گرفته باشد و از کنجکاوی مردم برای تماشای نسخه قاچاق فیلم و بعضی نظرات مثبت، استنباط پیروزی و موفقیت کند اما احتمالا خود او بیشتر و بهتر از هرمخاطب و منتقدی، نسبت به نقاط ضعف فیلم خودش آگاه است. زمان طولانی فیلم، خود یکی از نشانه‌های این نقصان است که فیلمساز چندان نتوانسته حرف و قصه‌اش را در زمانی مناسب جمع و جور کند و این ناتوانی باعث اطاله تصویری و زیاده‌گویی شده است. برادران لیلا تکرار سیاهی‌های ابد و یک روز و متری شیش و نیم به بدترین شکل است و دستاورد تازه‌ای برای فیلمساز محسوب نمی‌شود. هر آنچه روستایی قرار بود درباره فقر و مشکلات اقتصادی و تبعیض و بی‌عدالتی در جامعه بگوید قبلا با آن دو فیلم دیگر گفته شده بود اما روستایی باز هم اصرار دارد در این زمینه پافشاری کند و هیچ روزنه امیدی در خانواده و جامعه ایرانی نبیند و درها را به روی کوچکترین روشنایی ببندد. افزوده‌‌های او البته برای فیلم تازه‌اش، هتک حرمت کامل مقام پدر و مادر است و بی‌احترامی‌هایی از این دست را که در آن فیلم‌ها به خصوص ابد و یک روز به بزرگترها وجود داشت، با شدت و حدت بیشتری اجرا می‌کند. مورد دیگر بحث چیدمان تصنعی قصه و موقعیت‌ها و دیالوگ‌های گل درشت است که سنخیتی با ادعای رئالیستی و واقعگرای فیلم ندارد، از این رو این تصنع به بازی بازیگران هم راه می‌یابد و به‌جز بازی خوب سعید پورصمیمی در نقش پدر، با بازی ویژه و متفاوتی از بازیگران روبه‌رو نیستیم و نوید محمدزاده، ترانه علیدوستی، فرهاد اصلانی و پیمان معادی خود را تکرار می‌کنند.

زیر تیغ منتقدان

سعید مستغاثی در نقدی که با عنوان «این یک فیلم نیست یا فقط به خاطر یک رقص»، آورده: «برادران لیلا یک فیلم نیست و سازنده آن هم هرگونه هنرمندی اعم از سخنران و بیانیه‌نویس محسوب شده و اثرش انشاء یا نمایش رادیویی تلقی گردد اما قطعا او یک فیلمساز به شمار نمی‌آید.»

این منتقد در بخش دیگری می‌نویسد: «لیلا در طول داستان بارها و بارها و به طرز عقب افتاده‌ای تکرار می‌کند که می‌خواهد برادرانش با هم کار و باری راه بیندازند و آنقدر این جمله‌ها را تکرار می‌کند که مانند سوهانی بر اعصاب تماشاگر خراش می‌دهد. اما در واقع فقط حرف می‌زند و حرف می‌زند و حرف می‌زند و کاری صورت نمی‌دهد. در واقع همه کاراکترها فقط حرف می‌زنند و کمتر عمل کرده و یا ادعا می‌کنند که عمل کرده‌اند (مانند فراهم آوردن پول برای خرید دستشویی‌ها)! یعنی مخاطب عملی را رویت نمی‌کند و فقط حرف می‌شنود.»

محمدتقی فهیم در نقدی با عنوان «جمع بی‌جماعت» درباره برادران لیلا می‌نویسد: «شنیده بودم که برادران لیلا فیلم بدی است اما باتوجه به دو فیلم قبلی سعید روستایی، انتظار این سطح از نزول را نداشتم. چرا که در آثار قبلی روستایی حداقل از عهده دلشوره دادن به مخاطب برآمده بود ولی در اینجا حتی همان «دل به هم زدن» را هم نتوانسته بسازد.

چند فصل اولیه فیلم با تمام غلط‌های دوربینی که به محیط‌های کارگری سرک می‌کشد و تدوین «باری به هرجهت» آن، ولی مخاطب امیدوار می‌شود که بالاخره اثری کارگری و درباره کارخانجات، استثمار و استحمار را شاهد خواهد بود ولی طولی نمی‌کشد که ابد و یک روز و متری شیش و نیم اخته شده و «علیه همه چیز» از راه می‌رسد تا فیلم و روایت در قالبی رادیویی اما بلاتکلیف در موضوع، دیدن ادامه فیلم را تحمل‌ناپذیر کند.»

مینو خانی در نقدی که در یادداشت الف منتشر شده، درباره برادران لیلا می‌نویسد: « نوشتن هر متنی به هر بهانه‌ای درباره این فیلم را ریختن آب به آسیاب سعید روستایی می‌دانم. کسی که فیلمش غیرقانونی و با کیفیت خوب در فضای مجازی در دسترس قرار گرفت و نه او و نه تهیه‌کننده‌اش خم به ابرو نیاوردند. چرا؟ چون شاید هزینه فیلم و برگشت سرمایه و حتی سود لازم (و شاید خیلی چیزهای دیگر) از جای دیگر تامین شده است، و چه بسا از طریق همان‌ها که فیلم را در افتتاحیه جشنواره فیلم کن قرار دادند و کلی تریبون به او و عواملش دادند و الان هم فیلم را بر پرده سینماهاشان به نمایش درآورده‌اند. دیگر چه نیاز به فروش آن در گیشه سینمای ایران؟» در بخش پایانی نقد این منتقد آمده است: «در پاسخ به آنان که فیلم را شریف خواندند هم می‌گویم فیلمی که اولین، اصلی‌ترین و اساسی‌ترین نهاد اجتماعی، یعنی خانواده را تخریب کند، نمی‌تواند شریف باشد، حتی با وجود پدر دروغگو و متوهم، حتی با وجود مادر بی‌کفایتی که از پدر دروغگو حمایت می‌کند و به فرزندانش وقعی نمی‌نهد، حتی با وجود فرزندان بی‌عرضه... حداقل چنین فیلمی در فرهنگ ایرانی نمی‌تواند شریف باشد.»

خیلی از مخاطبان سینما دوست دارند نظر مسعود فراستی درباره برادران لیلا را بدانند. او هم چند روز پیش در ویدئویی کوتاه وعده داد که به زودی در کانال یوتیوب خود به نقد این فیلم خواهد پرداخت اما در همان اظهارنظر اولیه و مقدماتی هم به شکل ضمنی از خجالت فیلم درآمد.

او گفت: «این روزها همه میگن که نظر فراستی درباره برادران لیلا چیه! خیلی‌ها هم که از قول من نظر می‌دن! یه جمله عرض کنم و بعد یه نقد مبسوط خواهیم رفت. این‌که برادران لیلا با همه سروصدایش به ابد و یک روز تا ابد بدهکار است؛ ابد و یک روزی که فیلم بد و اگزوتیکی بود.»

سعید قطبی‌زاده درباره برادران لیلا می‌نویسد: « فیلم روستایی در مسیر فیلم‌سازی‌اش گامی رو به پیش نیست. نه فقط این، که اگر چنین نگرشی در کار او بدل به روال شود ممکن است آینده حرفه‌ای کارگردان به خطر بیفتد. فیلم دچار معضل «زیاده‌ روی» است. زیاده‌روی و افراط در تقریبا همه چیز. از زمان طولانی‌اش گرفته تا تعدد شخصیت‌ها که هیچ‌یک به شکل شایسته‌ای پرداخته نشده‌اند. نمایش محرومیت و فقر در موقعیت‌های حیاتی فیلم بیشتر جلوه‌ای رقت‌انگیز دارد تا اثرگذار و اعضای خانواده هیچ‌یک ویژگی فردی برجسته‌ای ندارند که همدلی‌برانگیز باشد.»