داستان پرماجرای کبریت

کبریت که در نیمه نخست قرن14 خورشیدی کالایی مهم و ضروری محسوب می‌شده در مدتی نزدیک به یک قرن ویژگی‌های بصری متنوعی را به خود می‌پذیرد در حالی که کبریت‌های خارجی به‌ویژه کبریت‌های سوئد انگلستان، روسیه، هند و ژاپن گرافیک مشخص و قابل توجهی دارند، کبریت ایرانی معمولا ساده است. کیفیت چاپ قابل توجهی ندارد و به‌ندرت تجارب تازه را می‌پذیرد. علاوه بر این بسیاری از کبریت‌های شناخته شده ایرانی، کپی‌های فارسی‌شده‌ای از کبریت‌های معروف خارجی هستند اما گستردگی این کالای کوچک در فرهنگ معاصر ما چنان چشمگیر و قابل توجه است که هنوز دیدن کبریتی با نشان توکلی ممتاز یا صدقیانی خاطرات تاریخی نه‌چندان دور را در ذهن‌مان تداعی می‌کند.
پیکره مطالعاتی این پژوهش به کبریت‌های پیش از انقلاب ۱۳۵۷ اختصاص دارد که از نظر ابعاد عمدتا به سه نوع متعارف (استاندارد)، بغلی (کتابی) و آشپزخانه (جعبه بزرگ) قابل تفکیک هستند. همچنین قوطی کبریت‌ها از نظر جنس، شامل سه نوع چوبی، پلاستیکی و در نمونه‌های جدیدتر مقوایی می‌شوند. از آنجا که این پژوهش بیشتر بر معرفی یک فرهنگ مهم تصویری برای مخاطبان آشنا به گرافیک و هنرهای دیداری تمرکز دارد تا ارائه ویژگی‌های مورد توجه مجموعه داران کبریت، لذا در آرایش صفحات کتاب و چینش کبریت‌ها ابعاد واقعی کبریت‌ها لحاظ نشده است؛ به طوری که ترجیح داده‌ایم فارغ از ابعاد واقعی کبریت‌هایی که از نظر بصری ویژگی‌های بارزتری دارند به شکلی بزرگ‌تر یا تمام صفحه نمایش داده شوند.
گرچه در این پژوهش صرفا کبریت‌های پیش از انقلاب مورد نظر بوده اما کبریت ایرانی در چند نمونه به‌طور استثنا کبریت‌های آشنای پس از انقلاب نیز لحاظ شده است مانند برخی از کبریت‌های جدیدتر توکلی، ممتاز، مشهد و به‌ویژه کبریت‌های ۲۹بهمن که به‌طور قابل توجهی بازگو کننده شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در تحولات پس از انقلاب و دوران جنگ هشت ساله هستند. در این پژوهش کبریت‌هایی مورد بررسی قرار گرفته‌اند که گرافیک دستی یا غیررایانه‌ای دارند. 
تقریبا از دهه۱۳۶۰ کبریت‌هایی مزین به عکس و از دهه ۱۳۷۰ کبریت‌هایی با گرافیک رایانه‌ای تولید می‌شود که اکثرا از نظر داشتن ویژگی‌های گرافیکی و بصری، حائز اهمیت نیستند.
در فرهنگ ناظم‌الاطبا ذیل تعریف کبریت آمده است: «چوب کوچک و باریکی که نوک آن گوگرد باشد. فارسیان خسی را گویند که به آب گوگرد‌ تر کرده، خشک سازند و به اندکی گرمی آتش گیرد و برای افروختن شمع و چراغ به کار آید.»

منبع: ضمیمه قفسه کتاب روزنامه جام‌جم