بانک سپه برای تبدیل خانه نایب اسدالله به «خانه نِی ایران» پیشقدم شود

جام جم آنلاین اصفهان ؛ موضوع به مزایده گذاشتن خانه نایب اسدالله در حالی از سوی بانک سپه مطرح است و متأسفانه اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان نیز آن را اقدامی در جهت حفاظت از این بنا می‌داند که در کشورهای توسعه‌یافته، نهادهای مختلفی از جمله بانک‌ها می‌توانند در احیاء بناهای تاریخی نقش داشته و خود، متولی استفاده‌های فرهنگی گردشگری از چنین بناهایی باشند. این روزها اما خانه نایب اسدالله، کسی که نِی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاهان برد، حال و روز خوشی ندارد و قرار است برای دومین‌بار به مزایده گذاشته شود! در چنین شرایطی، این موضوع اهمیت بسیاری دارد که بانک سپه با تغییر رویکرد خود، نام خود را به‌عنوان یکی از حامیان بناهای تاریخی اصفهان ثبت کند تا به گفته معاون علمی پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور، خانه نایب اسدالله به خانه نِی ایران تبدیل شود.

هفدهم آبان‌ماه ۱۳۹۹ بود که خبرگزاری ایسنا منطقه اصفهان در گزارشی با نام خانه‌ای روی آب  به خانه نایب اسدالله در محله مکینه خواجو پرداخت و اشاره کرد که این خانه از سوی مالک آن یعنی بانک سپه به مزایده گذاشته‌ شده است. در گزارشِ آن روزِ ایسنا در خصوص این مزایده چنین آمد: «روزنامه همشهری مورخ دوشنبه ۲۱ مهرماه ۱۳۹۹ در فهرست مزایده فروش املاک تملیکی و مازاد بر نیاز بانک سپه واقع در استان اصفهان از خانه نایب اسدالله نام‌برده است. در این آگهی، شماره پلاک ثبتی ۲۳۴۱ با کاربری مسکونی به نشانی اصفهان، چهارباغ خواجو، جنب مدرسه فرزانه، نبش بن‌بست نظام با عرصۀ حدود ۴۳۶ مترمربع و اعیان حدود ۲۸۶ مترمربع به‌صورت نقد و با قیمت پایه صد و چهار میلیارد ریال به مزایده گذاشته‌شده و در توضیح این پلاک آمده است که ملک مذکور در فهرست آثار ملی ثبت‌شده و اخذ تمام مجوزهای مربوطه و همچنین هزینه‌های متعلقه صادره از مراجع قانونی در خصوص انتقال سند مالکیت و غیره به عهده برنده مزایده است و به‌صورت وضع موجود به فروش می‌رسد.»

آن زمان به گفته معاون وقت میراث فرهنگی استان اصفهان، در سال ۱۳۹۹ از سوی این اداره کل تذکری کتبی مبنی بر اینکه بانک سپه به‌عنوان مالک خانه نایب اسدالله، موظف به انجام اقدامات حفاظتی در خصوص این خانه است به این بانک ارسال شد؛ اما سید مهدی موسوی موحد، معاون کنونی میراث فرهنگی استان اصفهان دراین‌باره به ایسنا می‌گوید: «ما حدود یک ماه قبل جلسه‌ای با مسئولان بانک سپه داشتیم و پیرو اخطارهای قبلی، یک تذکر جدید به آن‌ها داده شد مبنی بر اینکه که از خانه حفاظت کنند و چه برنامه‌ای در خصوص آن دارند. ضمن اینکه از آنجایی‌که دکتر طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی نیز در حوزه میراث فرهنگی بسیار فعال هستند پیگیر این قضیه بودند و درنهایت به دنبال جلسه با مسئولان بانک سپه، قرار شد که این بانک اسناد مزایده را آماده کرده و خانه نایب اسدالله مجدداً با ضوابط میراث فرهنگی به مزایده گذاشته شود. این بانک با تعدادی سرمایه‌گذار نیز صحبت کرده است تا در مزایده شرکت کنند و انشا الله برنده شوند.»

بانک سپه و حفاظت از بناهای تاریخی

موضوع به مزایده گذاشتن خانه نایب اسدالله در حالی از سوی بانک سپه مطرح است و اداره کل میراث فرهنگی استان آن را اقدامی در جهت حفاظت از این بنا می‌داند که در کشورهای توسعه‌یافته، نهادهای مختلفی ازجمله بانک‌ها می‌توانند در احیای بناهای تاریخی نقش داشته و خود متولی استفاده‌های فرهنگی گردشگری از چنین بناهایی باشند.

کاوه خورابه، معاون علمی پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور در گفتگو با ایسنا و در خصوص ضرورت تبدیل خانه شخصیت‌های برجسته فرهنگی و هنری به مکان‌های فرهنگی با محوریت این شخصیت‌ها، اظهار کرد: به نظر می‌رسد که یکی از عناصر مهم در زمینه نگاه فرهنگیِ ما که تاریخ فرهنگی ما را می‌سازد و می‌تواند رویکردهای ما را به‌طورجدی جهش دهد نقش شخصیت‌ها و یادگارها و مآثری است که از آن‌ها برای ما باقی‌مانده است.

او ادامه داد: امروز در همه جهان وقتی از خانه یک شخصیت تأثیرگذار صحبت می‌شود به‌راحتی از کنار آن نمی‌گذرند و چنین نیست که ما آن بنا را فقط به معنای مجموعه‌ای از خشت و آجر و ملات و در و پنجره ببینیم؛ بلکه این بنا از یک شی فیزیکال خارج می‌شود و به یک مفهوم و جهان معنایی راه پیدا می‌کند؛ یعنی این خانه با مجموعه تاریخ فرهنگی‌ای که آن شخص در آن زیسته، اثر پذیرفته و اثر گذاشته مترادف یا برابر می‌شود. برای همین است هنگامی‌که ما به‌طور مثال از خانه بتهوون صحبت می‌کنیم این‌طور نیست که فقط به یک مکان اشاره‌کرده باشیم بلکه ما از مکان می‌گذریم و به فضا و یک سپهر اندیشه‌ای وارد می‌شویم، سپهری از معنای موسیقی، سپهری از یک دوره تاریخی که در آن یک اندیشه موسیقایی، یک تحولات موسیقایی و یک آفرینش موسیقایی شکل می‌گیرد و به این‌گونه است که مکان معنای دیگری می‌یابد.

خورابه گفت: وقتی ما با مکانی به نام خانه نایب اسدالله مواجه می‌شویم درواقع با هنرمندی روبه‌رو هستیم که در تاریخ موسیقی ما تأثیری بسزا داشته است، شخصیتی که وقتی به صفحات باقی‌مانده از او رجوع می‌کنیم و آن‌ها را می‌شنویم و مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهیم. متوجه ابهت و عظمت او می‌شویم. نایب اسدالله شخصیتی در تاریخ معاصر ما است که بنا به گفته مشهور خودش که همگان نیز شنیده‌اند: «نی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاهان می‌برد». البته منظور از دربار پادشاهان، دربار به‌عنوان یک مکان نیست بلکه آن را باید در معنای کلان قضیه یعنی عرصه‌ای هنرورانه و جدی در نظر گرفت؛ و از همین‌جاست که معنایی دیگر از موسیقی برای ما شکل می‌گیرد.

معاون علمی پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افزود: امروزه ساز نی در یک بستر فرهنگی قرار دارد که در شاخه‌هایی همچون ادبیات، عرفان و تصوف ما قابل‌پیگیری است و بر اساس آن بستر فرهنگی، یک ژانر جدی موسیقایی پیرامون این ساز شکل می‌گیرد، به‌راستی امروزه سنت نی نوازی ایران مدیون شخصی به نام نایب اسدالله است، شخصی که توانسته شاگردان بسیار جدی مانند استاد مهدی نوایی و استاد حسین یاوری پرورش دهد و هرکدام از این اساتید نیز شخصیت‌های برجسته‌ای مانند استاد حسن کسایی، استاد حدادیان و دیگران را به جامعه موسیقی معرفی کرده‌اند و این روند سلسله‌وار ادامه پیدا می‌کند تا امروز که مجموعه‌ای از هنرمندان بزرگ در نوازندگی نی هفت‌بند فعالیت دارند. ضمن اینکه ارتباط نایب اسدالله با ردیف‌دانان بزرگ موسیقی ایران همچون میرزا عبدالله و آقاحسین قلی و بده بستان‌هایی که بین ایشان وجود داشته، همه و همه بیانگر اهمیت ویژه این شخصیت است که هم‌اکنون این مکان، طنین‌انداز این واقعیات است؛ یعنی این‌طور نیست که فقط بگوییم در خیابان چهارباغ خواجوی اصفهان بنایی به نام نایب اسدالله قرار دارد بلکه درباره این بنا معنای وسیع‌تری وجود دارد.

خورابه با ابراز تأسف از به مزایده گذاشتن خانه نایب اسدالله، بیان کرد: متأسفانه شنیده‌ایم که سال‌هاست روی این بنا بحث وجود دارد و قرار است برای فروش به مزایده گذاشته شود. این مسئله می‌تواند یک اتفاق نا خجسته‌ای باشد برای هنر موسیقی ایران‌زمین، درحالی‌که انتظار این است که حوزه اقتصاد ما با اتخاذ رویکرد فرهنگی کنشی دیگرگونه در این زمینه داشته باشد.

او اضافه کرد: مدتی قبل که برای پیگیری وضعیت این خانه به اصفهان آمدم، خدمت دوستان عرض کردم که ای‌کاش بانک سپه در این عرصه پیش‌قدم می‌شد و به‌جای اینکه این ملک فروخته شود، در مورد آن اقدام به سرمایه‌گذاری فرهنگی می‌کرد.

خورابه با بیان اینکه پیشنهاد ما در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی این است که «خانه نی ایران» در خانه نایب اسدالله بنا شود، تأکید کرد: امروز در کشورهای همسایه سنت‌های نی نوازی وجود دارد ولی قطعاً سنت نی نوازی که مختص به فرهنگ ایران‌زمین است و در رأس آن‌ها شخصی به نام نایب اسدالله قرار دارد چه ازنظر فرمی، چه ازنظر رپرتوار ردیفی که می‌تواند ارائه کند و چه ازنظر سونوریته و تکنیک‌های صداسازی، از ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود برخوردار است.

معاون علمی پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افزود: منظور من این است که چنین ویژگی‌هایی شرایطی را فراهم می‌کند که نه‌تنها این ساز مرزهای جغرافیایی فعلی را درمی‌نوردد بلکه می‌تواند خانه نی ایران را نه‌تنها در یک وسعت ملی بلکه در یک وسعت منطقه‌ای و فراتر از آن در یک گستره بین‌المللی قرار دهد. وقتی یک نوازنده در هر جای این کره خاکی با این ساز نوازندگی می‌کند پیام ایرانی بودن، فرهنگ ایرانی و موسیقی ایرانی را با خود حمل می‌کند.

او گفت: من به‌شدت معتقدم که در مرحله اول بانک سپه می‌تواند پیش‌قدم شود و موضع خود را در مورد خانه نایب اسدالله تغییر دهد و رویکرد دیگری را اتخاذ کند که به شکل‌گیری خانه نی ایران منجر شود و خود نیز یاری‌گری اصلی و هم‌نشین با اهالی هنر شود. دوم اینکه همه نهادهای فرهنگی باید دست‌به‌دست هم دهیم و شرایطی را فراهم کنیم که این ملک به‌جز اهل این بنا یعنی به‌جز تمام نوازندگان حوزه موسیقی و مخصوصاً نی به هیچ‌کس دیگری سپرده نشود؛ یعنی همین بخش باقیمانده این بنا، هم از جهت معنایی و هم از جهت فیزیکال باید مرمت‌شده و به شکل اولیه خود برگردانده شود. این مکان باید محل رفت‌وآمد مردم و اهل تحقیق باشد و سرمنشأ آثاری شود که انشا الله در آینده شاهد آن‌ها خواهیم بود.

خورابه در خصوص علاقه‌مندسازی وارثان و خریداران خانه مفاخر نیز توضیح داد: به نظر می‌رسد که شاید بهتر باشد که بیشتر با این دوستان گفتگو کنیم، درواقع باب گفتگو در حوزه خانه موزه‌ها با محوریت اشخاص و مفاخر ما به‌عنوان یک رویکرد جدید در سراسر کشور به‌صورت جدی در حال پیگیری است؛ ضمن اینکه این موضوع برای ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) و انجمن موزه‌های ایران نیز اهمیت بسیاری دارد.

او ادامه داد: من معتقدم که باید با وارثان و فرزندان این شخصیت‌ها و همه افرادی که این ملک‌ها به آن‌ها رسیده باب گفتگو باز شود تا در این خصوص به یک آگاهی و کلان‌نگری برسند که با تبدیل این خانه‌ها به موزه‌ها و یا مراکز فرهنگی به نام شخصیت موردنظر، هم به‌گونه‌ای میراث‌داری کرده‌اند، هم نام این فرد را از یک حوزه کوچک خانوادگی به یک حوزه بزرگ اجتماعی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی گسترش داده‌اند و این نام در این وسعت، بسیار بیشتر طنین‌انداز شده و شنیده می‌شود و از قِبَل آن، ‌گونه‌ای از اقتصاد فرهنگی شکل می‌گیرد.

معاون علمی پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با بیان اینکه این دغدغه را نیز باید در نظر گرفت که وارثان و خریداران خانه‌های شخصیت‌ها به بنای موردنظر به‌عنوان یک سرمایه نگاه می‌کنند، اضافه کرد: این سرمایه می‌تواند در قالب یک سرمایه فرهنگی، اجتماعی و درنهایت با عنوان سرمایه نمادین مطرح ‌شود، یعنی حتی یک بنای کاملاً فیزیکال می‌تواند برای آن‌ها جنبه اقتصاد فرهنگی نیز داشته باشد و از قِبَل آن، دغدغه‌های مرتبط با حوزه اقتصاد نیز برای این دوستان در نظر گرفته شود.

خورابه تأکید کرد: هرگونه غفلت از خانه‌های مفاخر در شهرهای مختلف کشور، خسران جبران‌ناپذیری را برای ما به همراه خواهد داشت، به‌طوری‌که شاید در آینده نتوانیم پاسخگوی این پرسش آیندگان خود باشیم که چرا به‌موقع اقدام نکردیم؟ این موضوع، هم از جنبه فردی و هم اجتماعی و همچنین از جنبه حاکمیتی، بایسته‌ و ضرورت امروز ما است.

اما نایب اسدالله کیست؟

نایب اسدالله فرزند اصفهان است؛ او که از نوابغ موسیقی دستگاهی به شمار می‌رود، فراگیری ساز نِی را نزد پدرش حسین‌خان آموخت و عبدالخالق اصفهانی، مهدی نوائی، حسین یاوری و حسن کسایی ازجمله هستند که از حضور او بهره‌مند شدند. نایب اسدالله همچنین در نواختن تار نیز مهارت داشت و در این زمینه نیز شاگردانی مانند مرحوم استاد حسین آقا شهنازی و مرحوم استاد جلال‌الدین تاج اصفهانی را تربیت کرد. این هنرمند که با استادان بزرگی مانند سماع حضور و آقا حسین‌قلی رابطه نزدیکی داشت و به قول خودش کسی بود که نِی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاهان برد گوشه «بغدادی نایب» را به یکی از دستگاه‌های ایرانی اضافه کرد. مقبره نایب بنا نیز به گفته یکی از نواده‌اش عباسعلی مظفری، در تخت فولاد اصفهان روبروی مقبره فیض کاشانی در زیر یک دیوار واقع‌شده است.

خانه نایب اسدالله در مکینه خواجو

خانه نایب اسدالله مربوط به دوره قاجار است و با پلاک شماره ۱۶۰ در محله مکینه خواجو و بن‌بست نظام قرار دارد. این خانه در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ و با شماره ۱۱۴۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

در پرونده ثبتی این خانه چنین آمده است که:

«این خانه بنا به شواهد تاریخی متعلق به نایب اسدالله، نِی نوازِ مشهور دوره قاجار است. خانه از نوع حیاط مرکزی و یک اشکوبه است و فضاهای مختلف در دو جبهه آن جای گرفته‌اند، جبهه شرقی اصلی‌ترین بخش بنا است که یک ایوان و سه‌دری مشرف‌به آن در میانه ضلع و سه‌دری و دو اتاق و مطبخ در طرفین آن جای گرفته‌اند. سقف ایوان به‌طور کامل فرو ریخته و سه‌دری متصل به آن با پوشش طاق و تویزه پوشیده شده و دارای طاقچه و طاقچه بلند یا قوس هلالی است و در یک‌طرف این تالار کوچک یک اتاق به دری دیگر با پوشش طاق و تویزه وجود دارد که از طریق یک در یا تالار میانی ارتباط دارد و در کنار این سه‌دری یک اتاق با طاق تخت قرار دارد، در طرف دیگر ایوان راهرویی با بست گهواره‌ای وجود دارد که مطبخ در میانه آن جای گرفته و پلکانی در ابتدای مطبخ دسترسی به پشت‌بام را میسر می‌سازد و در روبروی مطبخ راهرو توسط یک در به تالار میانی راه می‌یابد و در کنار این راهرو اتاق دیگری وجود دارد که نمائی با قوس هلالی و طاق تخت دارد. در این اتاق یک بخاری دیواری گچ‌بری شده نیز تعبیه‌شده است. جبهه غربی بنا کاملاً نوساز است و اتاق‌ها به‌صورت جدید بازسازی‌شده‌اند. در جبهه شمالی بنا نیز ساختی وجود ندارد. ورودی منزل از طریق در بزرگی در ضلع جنوبی حیاط صورت می‌گیرد که این در آهنی نیز کاملاً جدید است.»

در این پرونده با اشاره به اینکه خانه نایب در مالکیت سرپرستی بانک سپه در استان اصفهان قرار دارد آمده است که «تخریب کامل جبهه غربی و بازسازی اتاق‌ها، تغییر نمای اتاق گوشه شرقی حیاط به‌صورت جدید و استفاده از درهای فلزی برای کمدها در این اتاق، تخریب کامل تاق ایوان در میانه ضلع شرقی و تخریب سردر ورودی و تعویض در قدیمی با در آهنی جدید، از دخل و تصرفات موجود در آن است.»

به گزارش ایسنا، حال باید دید که آیا بانک سپه رویکرد خود را در مورد خانه نایب اسدالله تغییر خواهد داد و برای تبدیل این خانه به «خانه نی ایران» پیشقدم خواهدشد؟

هاجر مقضی خبرنگار جام جم آنلاین