۵راهکار برای احیای‌نفس‌تهران

به‌نظر می‌رسد ناکارآمدی مدیریتی برای حل این معضل، شاید کلیدی‌ترین عامل مزمن شدن این زخم کهنه است؛ این در حالی است که توسعه فناوری‌های دانش‌بنیان ظرفیت‌های متعددی را برای کمک به کاهش تولید آلاینده‌ها و شناسایی و کنترل آنها فراهم آورده‌است. دستاوردهایی که به دلیل کم‌توجهی مسئولان و قانون‌گذاران هنوز نتوانسته‌اند آن‌چنان که باید گشایش مورد انتظار را در کاهش آلودگی هوا به وجود آورند.در گفت‌وگو با مدیران‌عامل برخی از مجموعه‌های دانش‌بنیان، به بررسی پنج فناوری بومی با ظرفیت کاهش آلودگی هوا و چالش‌هایی که سد راه گسترش استفاده از آنها شده‌است، خواهیم پرداخت.

فیلترهایی برای جذب ذرات آلاینده

فیلترهای جاذب ذرات آلاینده از مهم‌ترین روش‎ها برای کاهش آلودگی هوا هستند، محمد‎جواد فروندی مدیرعامل یکی از شرکت‎های دانش‎بنیان ایرانی که در زمینه تولید این فلیترها برای خودرو و صنایع فعالیت دارد، اهمیت فیلتر جاذب را این‎طور توضیح می‌دهد: «وقتی هوا با مکش وارد موتور می‎شود مستقیما با اجزای داخلی موتور تماس پیدا می‎کند ذرات داخل هوا با شدت وارد اجزای داخلی شده و باعث استهلاک می‎شود. در نتیجه احتراق ناقص باعث ایجاد ترکیبات سمی می‎شود؛ یعنی به جای این‎که دی‎اکسید‎کربن تولید شود، مونوکسیدکربن تولید می‌شود که برای محیط‌زیست ضرر زیادی دارد. برای کاهش آلودگی دود ناشی از احتراق موتورها، این فیلترها نصب می‎شود.» او اضافه می‎کند: «نانو فیلترها در خودروها، ماشین‎های سنگین، لکوموتیوها، نیروگاه‎‏ها و صنایع نفت و گاز قابل استفاده هستند و کمک می‌کنند گازهای مضر کمتری تولید شوند. تلاش ما این است فلیترهایی تولید کنیم که مطابق استانداردهای بین‌المللی باشد و با محصولات خارجی رقابت کند.» مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان مهم‌ترین چالش پیش روی شرکت را دسترسی نداشتن به بازار رقابت جهانی و نبود ثبات اقتصادی در کشور می‌داند.

ابزارهای پایش و سنجش

از روش‌های مهم مقابله با آلاینده‌های هوا، تشخیص دقیق نوع و میزان آنهاست. مهدی ایرانی، مدیرتولید یک شرکت دانش‎بنیان ایرانی که در زمینه تولید دستگاه‎های پایش غبار و آلودگی هوا فعالیت دارد، می‎گوید شرکت ما برای تشخیص و سنجش میزان گاز خروجی اگزوز خودرو و کارخانه‌ها، محصولات متنوعی دارد.» ایرانی با تاکید بر این که تولید این محصولات در داخل کشور، قیمت دستگاه‌ها را کاهش می‌دهد و باعث می‏شود بهتر در دسترس سازمان‏ها و شهرداری‏ها قرار بگیرد، می‎گوید: «این دستگاه قابلیت تشخیص آلودگی‎های محیطی همچون گاز متان، نیتروژن دی‎اکسید، هیدروژن‎سولفید، کربن مونوکسید و... را دارد که برای روزهای آلودگی هوا کاربرد زیادی دارد؛ زیرا با تشخیص به موقع و میزان آلاینده‌ها می‌توان برای کاهش آن سریع‌‎تر اقدام کرد.

بازیافت آلاینده‎های هیدروکربنی

از دیگر منابع مهم تولید آلاینده‌ها، محصولات جانبی حاصل از فعالیت‌های صنعتی از جمله استخراج نفت و گاز، پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی و برخی دیگر از کارخانه‌هاست که در مواردی به دلیل فلرینگ به تولید گازهای آلاینده محیط‌زیست منجر می‌شود. این در حالی است که این گازها بسیار ارزشمند بوده و در صورت بازگشت دوباره به صنعت، به عنوان سوخت یا ماده اولیه صنایع مصرف می‌شود. با وجود این، نبود فناوری‌هایی که قادر به جداسازی این هیدروکربن‌ها از یکدیگر باشد، باعث از دست رفتن این سرمایه ملی شده‌است. توسعه‌دهندگان این فناوری غشایی در پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران به جام‌جم می‌گویند: «این محصول با جداسازی دو جزء بسیار کوچک در ابعاد نانو و آنگستروم، هیدروکربن‌های با ارزشی را بازیافت و قابل استفاده می‌کند و در صورتی که به چرخه صنعت بازنگردد، علاوه بر ضرر اقتصادی به عنوان گاز فلر سوزانده می‌شود. از مزایای محصول ما کمک به محیط‌زیست است به این لحاظ که وقتی هیدروکربن‌های ارزشمند به چرخه فرآیند بازگردانده شود، از ورود حجم بسیار زیاد دی‌اکسید کربن به جو ممانعت به عمل می‌آید.»

چالش‌‏های اجرای طرح‏‌ها و قوانین مرتبط با فیلتر دوده

دکتر علی معصومی، مدیرعامل یک شرکت دانش‎بنیان و مشاور فنی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران که در پروژه دیزل پاک دفتر محیط زیست معاونت حمل و نقل شهرداری تهران هم سمت مدیریتی داشته‌ درباره تلاش‌هایی که برای کاهش آلودگی هوا و با استفاده از فیلترهای دوده انجام شده، می‌گوید: «از سال۹۳ شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در خصوص استفاده از فیلترهای جاذب دوده هوا فعالیتش را آغاز کرد. شرکت ما به عنوان شرکت خدمات فنی مهندسی که تجربیاتی در حوزه خودرو و موتور دارد، برای تطابق و انتخاب فیلتر جاذب دوده مناسب انواع اتوبوس و خودرو در کنار شهرداری تهران قرار گرفت. در این مدت تحقیقات مفصلی درباره علل آلودگی هوا انجام دادیم و مشخص شد یکی از مهم‎ترین عوامل، ذرات معلق ناشی از خودروهای دیزلی است. از آنجا که در تعریفی که برای فیلتر دوده ارائه می‌شود کاهش ۹۹ درصدی دوده اگزوز خودرو آمده‌است، نصب این فلیترها در خودرو و اتوبوس ضروری است.» دکتر معصومی ادامه می‎دهد: «پس از فاز تحقیقاتی و بر اساس مصوبات شورای شهر، قرار شد منبع اگزوز اتوبوس‎های خط بی‎آر‎تی باز و فیلتر دوده روی آنها نصب شود و خودروسازها هم این فلیتر را روی خودروهای جدید نصب کنند. در سال ۹۶-۹۵ مجوز نصب فیلتر برای ۱۷۰۰ اتوبوس گرفته شده اما متاسفانه زمانی که نوبت به اجرا رسید به دلیل مشکل کمبود بودجه، فقط برای ۱۰۰ اتوبوس فیلتر نصب شد. پس از آن زمان دیگر این مسأله پیگیری نشد. مراحل اجرای طرح نصب فیلتر همچنان با مشکلاتی مواجه است.

حذف گازهای آلاینده با کاتالیست

کاتالیست‎ها قطعاتی هستند که با نصب در بخش خروجی موتور، مقدار قابل توجهی از گازهای آلاینده خودرو را به گازهای مجاز تبدیل می‎کند. علیرضا مجیدنیا، مدیرفروش یکی از شرکت‎های دانش‎بنیان می‎گوید: «کاتالیست‏ها گازهایی مثل مونوکسید‎کربن و هیدروکربن‎های نسوخته را به گازهای مجاز مثل آب و دی‌‎اکسید‎کربن تبدیل می‌کند. شرکت ما اولین و بزرگ‌ترین تولید‎کننده این قطعه در کشور است.» او معتقد است هر خودرویی که در داخل یا خارج ایران تولید شود، شرکت قادر است، کاتالیست مناسب آن را هم طراحی و تولید کند. مجیدنیا مزیت کاتالیست‎های تولید شده در این شرکت را به هسته سرامیکی داخل این محصولات مرتبط می‎داند و می‎گوید: «‌در داخل کاتالیست یک هسته سرامیکی وجود دارد و ۳۰ عنصر به آن اضافه می‌شود که سه تا عنصر خیلی کمیاب و گرانبهاست. ما تنها شرکت در داخل کشور هستیم که این ترکیبات را خودش بومی‌سازی و بهینه می‎کند و این کار نقش مهمی در کاهش قیمت قطعه دارد. به دلیل وجود فلزات گرانبها در کاتالیست‎ها، خیلی‎‌ وقت‎ها پیش می‎آید که این قطعه آگاهانه یا ناآگاهانه به دست مردم یا تعمیرگاه‎ها از روی خودروها برداشته می‎شود و آلایندگی خودروها افزایش پیدا می‎کند. از آنجا که عمر مفید کاتالیست‎ها ۸۰ هزار کیلومتراست، ما تلاش کرده‌ایم با ساخت کاتالیست‏هایی با قیمت مناسب‎تر این امکان را فراهم کنیم تا مردم بتوانند این قطعه را تهیه کنند. متاسفانه مشکلات زیادی درباره نصب کاتالیست والزامات اجرای قوانین آن وجود دارد.»

توسعه خودروهای برقی

تصور کنید تردد حدود پنج میلیون خودروی احتراق داخلی تنها در تهران که نیمی از آنها هم مشمول معانیه فنی هستند، چه حجمی از آلودگی را ایجاد می‌کند. در این شرایط مطمئنا تنها جایگزین موثر آنها خودروهای الکتریکی هستند. در سال‌های اخیر شرکت‌های دانش‌بنیان متعددی در زمینه تولید وسایل نقلیه برقی مشغول فعالیت هستند؛ یکی از این مجموعه‌های دانش‌بنیان در حوزه خودروسازی، با در نظر گرفتن دو رویکرد اصلی یعنی، جلوگیری از آلودگی هوا و بازده بالاتر نسبت به خودروهای احتراق داخلی به تحقیق و توسعه خودروهای الکتریکی روی آورده‌است. این شرکت دانش‌بنیان با الگوبرداری از خودروهای برقی روز دنیا توانسته دانش فنی طراحی ساخت قوای محرکه را بومی‌سازی کند. حسن محمد قاسمی، مدیرعامل این شرکت در خصوص تاثیر این خودرو در کلانشهرهایی مانند تهران می‌گوید: «جدا از گسترش خودروهای الکتریکی در سطح کشور، یکی از اهداف ما در ابتدا وارد شدن به بخش تاکسیرانی است اما دو چالش مهم بر سر این راه وجود دارد؛ اول قیمت تمام شده برای مصرف‌کننده و بعد زیر‌ساخت‌های ضروری برای شارژ خودروهاست.»

قاسمی در خصوص حل چالش‌ها می‌گوید: «دولت می‌تواند با اختصاص یارانه به باتری‌های این خودروها که سهم اصلی در قیمت‌ آنها را دارند، قیمت را برای مصرف‌کننده کاهش دهد. زیرا این هزینه با توجه به کاهش مصرف سوخت برای دولت برگشت‌پذیر است. در خصوص شارژ خودروها در سراسر کشور هم، دولت با ایجاد زیر‌ساخت‌های مورد نیاز می‌تواند به حل آن کمک کند.»

روزنامه جام جم