هویت‌مجازی در دنیای‌حقیقی

نسلی که گرچه نسبت به نسل‌های قبلی خود بسیار بیشتر می‌داند و بخش زیادی از این دانسته‌ها را از همین فضای مجازی به‌دست آورده، اما روزانه چند ساعت حضور در فضای مجازی و سرک کشیدن به سایت‌ها و صفحاتی که شاید اطلاعاتش با سن و سال این بچه‌ها تناسبی هم نداشته باشد، می‌تواند کودکان و نوجوانان ما را دچار بحران‌ها متعددی کند و در نهایت به چالش‌های اجتماعی بینجامد. اعتیاد به موبایل و فضای مجازی از ساده‌ترین تبعات حضور بی‌قید و شرط کودکان و نوجوانان در چنین فضایی است.

تکنولوژی و فناوری اطلاعات جزء جدا نشدنی زندگی این روز‌های ماست. همه ما چند ساعتی از روز را پای کامپیوتر و موبایل سر می‌کنیم و بسیاری از کار‌های روزمره‌مان را در فضای مجازی و در بستر شبکه‌های اجتماعی پیش می‌بریم. کودکان هم از این قاعده مستثنا نیستند و هرچه جلوتر می‌رویم استفاده از فضای مجازی بیشتر می‌شود. با تمام این‌ها از آنجا که فضای مجازی دنیای بدون مکان و بدون زمان است و از سوی دیگر با بمباران اطلاعات گوناگون و ملغمه‌ای از داده‌های درست و نادرست در همین فضا مواجه هستیم، فضای مجازی همان‌قدر که می‌تواند برای ما سودمند باشد گاهی وقت‌ها هم می‌تواند مضر باشد. حالا این را در نظر بگیرید کودکان و نوجوانانی که از فضای حقیقی زندگی درک کاملی ندارند چقدر می‌توانند با رها شدن در فضای مجازی از این دنیا آسیب ببینند. با تمام این‌ها خیلی وقت‌ها خود والدین هستند که کودکان‌شان را از سنین بسیار پایین به فضای مجازی می‌کشانند! آن هم برای آن که وقت کمتری را برای کودکان خود صرف کنند.

خلق هویت جدید

استفاده افراطی کودکان از فضای مجازی، اما چالش‌هایی را برای آن‌ها به‌وجود آورده و هشدارآمیز شده‌است. فضای‌وب جایی است که بچه‌ها می‌توانند آن‌طور که می‌خواهند باشند. همه جنبه‌های منفی خود را پنهان کنند. با افراد متفاوتی ارتباط برقرار کنند و نوع ارتباط را به گونه‌ای تجربه می‌کنند که در زندگی واقعی برایشان امکان‌پذیر نیست. کودکان و نوجوانانی که از دنیای واقعی فرار می‌کنند درفضای مجازی می‌توانند هویت جدیدی برای خود خلق کنند و در همان حال که دنیای واقعی را ترک می‌کنند از خود واقعی خود نیز فاصله می‌گیرند؛ بنابراین فضای مجازی به محلی تبدیل شده است که کودک و نوجوان دنبال شخصیت و هویت نداشته و گم شده خود بگردد. در نتیجه ما با نسلی مواجه هستیم که با پیرامون خود ناسازگارند.

فقدان نظارت ۵۰‌درصد از خانواده‌ها بر فعالیت بچه‌ها

در بسیاری از تحقیقات مشخص شده است که بیش از ۵۰‌درصد خانواده‌های ایرانی یا نظارتی روی استفاده فرزندان‌شان از فضای مجازی ندارند یا این نظارت بسیار اندک است. مطابق تحقیقات انجام شده عمده نظارت والدین بر فرزندان در زمینه تحصیلی یا دوستان در محیط واقعی است، در حالی که آسیب‌های روانی و اجتماعی ناشی از استفاده نامناسب از اینترنت بسیار مخرب‌تر از مسائل مشکلات درسی و تحصیلی است و این امر ضرورت آموزش و نظارت والدین بر فرزندان خود در فضای مجازی را دو چندان کرده است.

یک کودک از هر سه کاربر

مریم سلیمی، دکترای علوم ارتباطات با تاکید بر این‌که براساس آمار با پایین آمدن سن استفاده از فضای مجازی در حال حاضر از هر سه کاربر اینترنت در جهان، یک نفر کودک است، می‌افزاید: «دوره حاضر و نیاز به دانستن بیشتر، کودکان را بیش از پیش به اینترنت و فضای مجازی وابسته کرده است. آن‌ها خواهان دانش و مهارت‌های بیشتر هستند. چندرسانه‌ای و جذابیت‌های بصری و وسعت اطلاعاتی اینترنت سبب جذابیت بیشتر آن در مقایسه با اطلاعات محدود، والدین کم‌حوصله یا بی‌حوصله یا غرق در فضای مجازی کرده است.»

دغدغه‌ای جهانی

محدودیت و نظارت بر حضور کودکان در فضای مجازی دغدغه‌ای جهانی است. به گفته سلیمی شرکت‌های بزرگ جهانی قدم در ساخت برنامه‌های آموزشی گذاشته‌اند تا کودکان را با حریم خصوصی و اهمیت حفظ آن، درک آسیب‌های این حوزه، نحوه مواجهه و برخورد با مشکلات در این حوزه و... آشنا کنند. به‌عنوان مثال ابزار‌هایی تهیه شده که پیام‌هایی برای والدین ارسال می‌کنند که کودکان‌شان از سایت‌ها یا صفحاتی بازدید کرده‌اند که متناسب سن‌شان نیست و.... یا سعی شده از رسانه‌های اجتماعی ویژه کودکان استفاده شود مانند YouTube Kids. با هر روش آموزشی در قالب بازی و سرگرمی، مشابه سازی و... سعی می‌شود مهارت‌های کار در دنیای مجازی و دیجیتال به کودکان آموزش داده شود تا آسیب‌های فعالیت آن‌ها در این حوزه کمتر شود.

از نگاه وی برای قانونمند کردن کودکان به منظور استفاده از فضای مجازی و رسانه‌های گوناگون، لازم است خود والدین نیز قانونمندانه با این فضا مواجه شوند و پس از آشنایی خود در ادامه باید نحوه استفاده از رسانه‌ها، منابع مختلف، ملاحظات مربوط به بهره‌گیری از محتویات هر رسانه و... به کودکان و نوجوانان آموزش داده بدهند. در واقع اگر والدین همان‌قدر که درباره تغذیه جسمی و سلامت فرزندانشان حساسیت به خرج می‌دهند درباره محتوا‌های روحی و روانی که کودکان از فضای مجازی دریافت می‌کنند حساس باشند، مسلما بچه‌ها در حضور در این فضا با آسیب‌های کمتری مواجه می‌شوند.

روزنامه جام جم