تاسی به سیره اخلاقی نبوی به عنوان شخص اول جهان اسلام و کسی که به اعتراف علمای مسلمان و متون موجود، الگوی اخلاق‌مداری و زیست مسالمت‌آمیز است، راهبردی است و راهکاری برای رهایی از سردرگمی در تتاقض‌های رفتاری بین مردم و ملت‌هاست. آیت‌ا... حسن عالمی، نماینده مجلس خبرگان رهبری از استان خراسان رضوی در گفت‌وگوی پیش رو از اخلاق فردی و اجتماعی پیامبر و ضرورت توجه مبلغان دین به آن می‌گوید.
چرا در سیره نبوی سخن از اسوه حسنه‌بودن و اخلاق‌مداری آن حضرت بیش از هر چیزی به چشم می‌خورد؟
رسول خدا (ص) در همه امور برای ما اسوه و الگو است. صفات حسنه حضرت رسول برای ما و همه بشریت درس است. درباره رفتار و خلق و خوی رسول‌ا... (ص) آیات فراوانی در قرآن آمده است. از جمله خداوند در آیه ۱۵۹ سوره آل‌عمران چنین می‌فرماید که رسول گرامی اسلام به لحاظ اخلاقیات و رفتاری این گونه بود که نرم‌خو، نرم‌رفتار و اخلاقی بسیار پسندیده داشت.
زیرا اگر رسول خدا نرم‌خو و پسندیده‌خو نبودند، مردم از دور و بر او متفرق می‌شدند؛ و بعد خداوند متعال به بحث دیگری از پیامبر اشاره می‌کند که می‌فرماید اهل گذشت باش و گذشت کن. اگر احیانا کسی به تو مثلا ظلمی کرد، تو گذشت کن. از جمله اوصاف پیغمبر اکرم این بود که اهل مشورت بود؛ وشاورهم فی الامر: با مسلمان‌ها در تصمیم‌گیری‌ها مشورت کن؛ و وقتی به تصمیم رسیدید، تصمیم بگیر و به خدا توکل کن. آیات دیگری در قرآن راجع به اوصاف پیامبر‌اکرم (ص) وجود دارد که خداوند در ابتدا آن حضرت را به آن اوصاف رهنمون می‌شود و رسول‌ا... به آن عمل کرده و بنابراین از اوصاف آن حضرت می‌شود. در آیه۱۹۹ سوره اعراف خداوند، پیغمبر اکرم را به گذشت دعوت می‌کند. یا در آیه۱۲۷ سوره نحل به صبر و تحمل بر سختی‌ها فراخوانده می‌شوند و این‌که زمانی که در تنگنا قرار گرفتند از ظلم دیگران محزون و غمگین نباشند. علاوه براین آیات بسیاری در خصوص اخلاق نبوی آمده است.
آنچه در روایات راجع به پیامبراعظم (ص) آمده است این است که آن حضرت دارای خلقی نیکو و مهربان و باگذشت بودند. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که رسول خدا شب را در خانه ام‌السلمه می‌گذراند. همسر پیامبر نیمه شب متوجه شدند آن حضرت در گوشه‌ای از اتاق در حال عبادت هستند و از خداوند اموری را طلب می‌کنند. این گونه نقل قول‌ها و روایات شیوه رفتار عبادی در زندگی را به ما می‌آموزد. حضرت در دعای نیمه شب از خداوند می‌خواهند که نعمت‌هایی که عطا کرده است را از او نگیرد. این دعا بیانگر این است که این گونه نیست که نعمت‌هایی که خداوند به انسان داده، دائمی باشد، بنابراین انسان باید از آن نعمت‌ها به خوبی مراقبت کند تا ماندگار شود. پیامبر (ص) در بخش دیگری از دعای شبانه می‌فرماید: خدایا! مرا در موضعی قرار مده که مرا دشمن یا کسی که بر من حسد می‌ورزد به من دشنام بدهد و در موضع افراد بدخواه قرار بگیرم. خدایا مرا مجددا به آن بدی‌هایی که از آنها نجاتم دادی، برمگردان. در فراز بعدی فرمودند: خدایا یک لحظه به اندازه یک چشم برهم‌زدن مرا به خودم وامگذار.
وقتی ام‌السلمه این دعا را شنید گریه کرد که پیامبر در آن مقام معنوی چنین دعایی می‌کنند. زیرا به باور همه مسلمانان پیامبر (ص) معصوم بوده و دارای کمالات ویژه‌ای است، لکن در این جایگاه باز هم چنین خاضعانه دعا می‌کند. ام‌السلمه به پیغمبر گفت: چراشما با این همه مقام و درجه و جایگاهی که نزد پروردگار عالم دارید این گونه دعا می‌کنید که خدایا مرا یک لحظه به خودم وامگذار؟
پیغمبر در جواب گفت:ای ام‌السلمه! اگر خداوند عالم انسان را رها کند، چه کسی نگهدار اوست. آدم اگر یک لحظه به خودش واگذاشته شود شیطان او را وسوسه می‌کند و تمام زندگی او تباه می‌شود. نکته دیگه که از خلقیات رسول خدا از سلمان فارسی نقل شده است این که سلمان می‌گوید بر رسول خدا وارد شدم، نشسته بودند و تکیه‌گاهی (بالشی) به پشت‌شان گذاشته شده بود و تکیه داده بودند، من که وارد شدم رسول خدا آن را به من دادند تا من بر آن تکیه کنم. سپس فرمودند: مومنی که بر مؤمن دیگری وارد می‌شود، میزبان باید به میهمان احترام بگذارد. از جمله اوصاف نیکوی رسول خدا روایتی است که از امیرمومنان علی (ع) نقل شده است: رسول خدا با هر کسی که دست می‌داد دست نمی‌کشید تا طرف مقابل دستش را بکشد. این امر نشانه ادب و مهربانی مصاحفه‌کننده است.
آنچه تاکنون بیان شد رفتار فردی نبوی است این اخلاقیات چه پیامی برای جامعه ما در امروز دارد؟
درحدیث شریف از پیامبر‌اکرم (ص) نقل شده است که من برای اتمام مکارم اخلاق مبعوث شده ام. یعنی رسالت آن حضرت کامل کردن اخلاق بین مردم است. این سخن پیامی برای مردم و امت رسول خدا داردکه از دستورات و سیره نبوی مسایل اخلاقی را بیاموزیم و اخلاق را کامل کنیم. همچنین بر مبنای همان سیره و اخلاق نبوی یکدیگر را اصلاح کنیم. این وظیفه همه مسلمان‌ها است که به این روش خود و جامعه را به اخلاق نبوی مزین کنند. در قرآن کریم نیز رسول خدا به عنوان اسوه و الگو برای بشریت معرفی می‌شوند. وقتی خداوند آن حضرت را الگوی ما معرفی می‌کنند این وظیفه ماست که به گفتار و رفتار نبی خدا نظر داشته باشیم و از آن حضرت درس زندگی سالم بیاموزیم. در این صورت زندگی فردی و اجتماعی ما به اخلاق نبوی معطر می‌شود و جامعه‌ای نبوی شکل می‌گیرد. ما باید اخلاق و رفتار رسول خدا را سرمشق قرار دهیم تا به واسطه تاسی به سیره نبوی ادب شویم، زیرا سبک زندگی و سیره اخلاقی پیامبر ادب‌کده است.
شما از ضرورت اصلاح فردی و اجتماعی در بهره‌مندی از اخلاق پیامبر گفتید. در شیوه تبلیغی و تربیتی نبوی چه آموزه‌هایی برای مبلغان دین وجود دارد؟
ببینید کسی که کار تبلیغ دین می‌کند باید درگام اول نرم‌خو و نرم‌گو باشد. با مردم با مهربانی برخورد کند. این مهمترین و اولین نکته‌ای است که از رفتار پیامبر می‌توان فهمید و باید به آن عمل کرد، زیرا در غیر این صورت کلام ما موثر و مورد خوشایند مردم نیز نخواهد بود. مبلغ دین نباید به گونه‌ای رفتار کند که نفرت در وجود مردم شکل بگیرد، زیرا اگر موجب اشمئزاز، تنفر و ناراحتی مردم شود، قطعا مردم این تبلیغات را نمی‌پذیرند. تبلیغات وقتی تاثیرگذار است که کلام زیبا و رفتار نرم و مهربانانه باشد. شیوه بیان و سخنان پیامبر‌اکرم (ص) برای ما و برای روحانیتی که می‌خواهند مبلغ باشند و معارف رسول خدا را تبلیغ کنند الگو باشد و در شیوه گفتار و رفتار از پیغمبر الگو بگیرند و الا در هدف خود موفق نخواهند شد.
مبلغان دین چه وظیفه‌ای در قبال توسعه اخلاق نبوی در جامعه دارند؟
مبلغان دین و روحانیت قطعاً یک وظیفه دائمی و در همه زمان‌ها و شرایط دارند و آن ابلاغ مضامین، محتوا و فرمایشاتی است که پیغمبر اکرم فرموده است. چه آن‌که به وسیله قرآن ابلاغ شده و چه آن که به وسیله سنت و سخنان نبوی که همه در دسترس است. روحانیت و مبلغان دین وظیفه دارند آن را با روش و سبک تبلیغی و تربیتی پیامبر (ص) به مردم برسانند. اگر این گونه سخنان اهل بیت و پیامبر را به مردم رسانده شود، قطعا مردم عمل می‌کنند. روایتی از امام رضا (ع) نقل شده که حضرت فرمود اگر مردم حکمت‌های کلام ما را می‌دانستند، از ما تبعیت می‌کردند. در زمان امام و پیغمبر خود آنها موظف بودند و اصحاب و یاران آنها، اکنون که ائمه اطهار و پیامبر‌اکرم (ص) در دسترس ما نیستند، روحانیت به عنوان کسی که معارف و معالم پیغمبر و اهل بیت را یاد گرفته‌اند و در دست دارند، باید با همان شیوه نبوی و علوی این‌ها را به مردم برسانند تا مردم هم بفهمند و هم بگروند و هم عمل کنند.
یک نکته درباره رحلت یا شهادت پیامبر (ص)
درباره شهادت پیامبر بزرگوار اسلام بحث مفصلی وجود دارد. بسیاری طبق عرفی که بیان شده از وفات و ارتحال رسول ا... (ص) سخن می‌گویند. بین ارتحال و مرگ با عوامل طبیعی و شهادت تفاوت وجود دارد، مرحوم علامه سیدجعفر مرتضی عاملی در کتاب «الصحیح من سیره‌النبی الاعظم (ص)» در بررسی ۲۰سند متقن تاریخی بیان می‌دارد که علت درگذشت پیامبر اکرم (ص) شهادت است، نه مرگ طبیعی. در این کتاب نقل شده است که پیامبر (ص) توسط زنی یهودی در ماجرای جنگ خیبر مسموم شده و به شهادت می‌رسند. البته دوران اثرگذاری سمی که به آن حضرت خورانده شد، یک سال به طول انجامید تا در ۲۸صفر یک سال بعد، پیامبر خدا چشم از جهان فرو بست.
روزنامه جام جم
