تالاب انزلی، درياچه اروميه ديگری نشود

از بی دفاعی تالاب انزلی همين بس که چند روز پيش 40 هکتار از آن را عمدي آتش زدند تا زمين هايش را به قيمت بالا بفروشند.

اما نبايد فراموش کنيم همين تالاب در سال ۱۳۵۴ از ميان 24 تالاب ايران به همراه ۱۱ تالاب دیگر به عنوان تلاب بين المللي به دفتر کنوانسیون رامسر معرفی شده بودند.

در حال حاضر وسعت این تالاب در فصل های زمستان و بهار به دلیل افزایش بارش، حدود ۲۱۱ کیلومترمربع و در فصل تابستان به سبب کم شدن حجم ورودی آب، کمبود بارش و افزایش میزان تبخیر به ۱۹ کیلومترمربع می رسد.

محيط زيست استان ها يکي يکي از بين مي روند. از کوه و جنگل و مراتع گرفته تا رودخانه ها و ساحل و دريا و تالاب ها. گويي ديگر هيچ اراده اي براي حفظ اين منابع طبيعي باقي نمانده و هر روز بايد خبري بدتر از خبر ديروز شنيد. در اين ميان تالاب انزلی از جمله سرمایه های ملی و با ارزش شمال کشور است که علاوه بر جذب گردشگر و بهره برداری های اقتصادی و اجتماعی، در مهاجرت انبوه پرندگان مهاجر از سراسر دنیا و زادآوری آبزیان نقش به سزایی دارد.

منطقه اي زيبا و رويايي که به جرات مي توان گفت بدون آن گيلان بخش عمده اي از جذابيت هايش را از دست خواهد داد.

تالابی بيمار با پسوند بين المللی

وقتي در سال ۱۳۵۴ تالاب انزلي در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید،همزمان سازمان بین‌المللی حیات پرندگان، این تالاب را به عنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده و جزو تالاب‌های طبیعی و آب شیرین کشور و از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه معرفي کرد. با اين تفاسير سال هاست این تالاب زیبا گرفتار مشکلات و معضلاتی شده که کسی توجهی به آن نمی کند و ادامه این روند می تواند بلایی که بر سر دریاچه ارومیه آورد را برای این زیست بوم ارزشمند تکرار کند. معضلاتی همچون ورود فاضلاب های روستاهای اطراف به حلق تالاب و آتش سوزی های عمدی و آلاینده های واحدهای صنعتی و آلودگی های مربوط به شیرآبه زباله های سراوان و بدتر از همه سنبل آبی که نفس تنگ تالاب و موجوداتش را به شماره اداخته است.

مبادا تالاب هم خشک شود

مطالعات جامع انجام شده جهانی بر روی دریاچه خزر در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که تغییرات اقلیم دریا که از دهه ۷۰ شمسی آغاز شده، بسیار تاثیرگذار بوده و هنوز نیز ادامه دارد.

نتایج این تحقیقات روند کاهشی سطح آب دریای خزر را تا سال ۲۰۵۰ پیش بینی می‌کند که مساحت دریاچه به یک سوم آن خواهد رسید.

بر اساس این پژوهش ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر دورافتادگی شمال را از دریا پیش‌بینی کرده است و با وجود اینکه بخش جنوبی دریاچه و عمیق‌ترین نقاط دریای خزر در کشورمان است، اما نقشه‌های مطالعاتی حاکی از پسروی از انزلی به سمت آذربایجان نیز خواهد بود.

از اين پژوهش مي توان به روند تدریجی از دست رفتن برخی تالاب‌های کشور نیز پي برد. اتفاقي که باعث شده در حال حاضر ۱۵ هزار هکتار از عرصه جنوبی میانکاله نابود شود.

اولویت و اهمیت احیای تالاب انزلی یک گام جلوتر از سایر تالاب‌های کشور است. زيرا برای احیای تالاب بین‌المللی انزلی ردیف اعتبار ملی وجود دارد که در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.

دفاع از تالاب در حد حرف

اوايل شهريور ماه وقتی 40هکتار از پهنه تالاب در آتش سوخت و در کمال تاسف اعلام شد این فاجعه عمدی بوده، انتظار مي رفت برخورد قاطعي با عوامل آن بشود. هر چند باز هم مثل هميشه گروهي از مسئولان به میدان آمدند و در دفاع از تالاب حرف هایی زدند، اما در عمل فرقي به حال تالاب نکرد.

رئیس جمهور در نشست هیئت دولت گفت: برای خنثی‌کردن نقشه سوداگران، تلاش کنید بخش آسیب‌دیده تالاب انزلی در حد امکان احیا شده و به حالت قبل بازگردد.

سپس رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست کشور در نشست کمیته احیای تالاب انزلی با بیان اینکه دیدگاه دولت نسبت به تالاب انزلی ملی است، اعلام کرد: اجازه نمی‌دهیم تالاب انزلی به دریاچه ارومیه دیگری تبدیل شود.

استاندار گیلان نیز در این جلسه با اشاره به اینکه گردشگران به جای تماشای لاله تالابی، سنبل آبی را می‌بینند، گفت:ما وارث کارشناسی غلط گذشتگان هستیم و در تالاب حتی آب‌راهی که بتوانیم از آنجا عبور کنیم وجود ندارد.

افت سطح آب و تجاوز به تالاب

با گذري به وضعيت تالاب انزلی به وضوح مي توان خشک شدن لحظه به لحظه آن را ديد. سطح آب به شدت کاهش يافته و در برخي جاها حتي به خاک رسيده است. در گذشته عمق تالاب انزلی ۱۰ متر بود که امروز در بعضي از قسمت ها حتی به کمتر از نیم متر رسیده است.

البته تحقيقات قبلي هم اين روزها را پيش بيني کرده بود و حالا گفته می شود این کاهش عمق با توجه به تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده، یعنی با افزایش دما و کاهش میزان بارش ها تالاب در حال خشک شدن است.

قسمت های مختلف تالاب از نظر خصوصیات جغرافیایی، وضعیت آب و هوایی و تنوع گیاهی و جانوری تفاوت های زیادی با هم دارند.

قسمت اعظم بخش شرقی پوشیده از گیاهان آبزی بُن در آب و یکی از آلوده ترین و کم عمق ترین محدوده های تالاب انزلی است.

در بخش مرکزی تالاب انزلی نیز پهنه آبی وسیعی وجود دارد و خروجی آب تالاب به دریا در محدوده این بخش از تالاب قرار دارد.

اما یکی از دردهای بزرگ تالاب این است که اُفت تراز سطح آب، راه را برای تجاوز ساکنان حاشیه تالاب به بخش های مختلف و کم کردن پهنای آن باز کرده است.

واقعیت این است که ساده‌ترین و واضح‌ترین نشان از کم توجهی مسئولان در خصوص نجات تالاب انزلی، اوضاع و احوال گسترش گیاه مهاجم سنبل آبی در این تالاب است. چرا که اگر انجام اقداماتی نظیر تعبیه و تکمیل تصفیه‌خانه‌ها، مدیریت فاضلاب‌ها، رعایت حق آبه و ممانعت از دست درازی سودجویان دشوار و پیچیده به نظر برسد، مبارزه با سنبل آبی اقدامی فوری و با راه‌حلی مشخص محسوب می‌شود.

فاضلاب 600 روستا در حلق تالاب

برنامه ریزی ها و رویکردهای ناپایدار در مدیریت فاضلاب های شهری، سموم بخش کشاورزی، کودهای شیمیایی، آلاینده های واحدهای صنعتی و آلودگی های مربوط به شیرآبه زباله های سراوان همواره به عنوان مهمترین عوامل تهدیدکننده این تالاب مطرح بوده است.

۶۰۰ روستا در حوزه تالاب انزلی قرار گرفته اند و فاضلاب خود را بدون مدیریت به تالاب منتقل می کنند.

در چند سال اخیر سنبل آبی چنان بلای جان تالاب شده که نقطه‌ای از ان وجود ندارد که بتوان گفت درگیر آلودگی نیست. مهمان مزاحم و ویرانگری که با گرمای هوا در تابستان رشد و تکثیرش بیشتر می شود.

امسال در طول تابستان و در سایه بی‌توجهی مسئولان و نبود اقدام مناسب سنبل آبی توانسته بیش از هر زمان دیگری در تالاب انزلی دامن گسترانده و نفس تنگ تالاب و زیستمندانش را تنگ تر کند.

در غیر عملی بودن حرف های مسئولان و بی خیالی آنها از وضع تالاب همین بس که بدانیم «سنبل آبی؛ پژواک مرگ در تالاب‌ها»، «شیطان ارغوانی در گیلان»، «حمله سنبل آبی به مرکز شهر انزلی»، «سنبل آبی قاتل خاموش تالاب‌ها»، «مسئولان به‌جای شعار عمل کنند»، «چنبره سنبل آبی بر پیکر بی جان تالاب انزلی»، «رسیدن پای سنبل آبی به سواحل خزر» تنها بخشی از گزارشات و اخبار منتشر شده طی سال‌های اخیر از وضعیت تالاب و هجوم سنبل آبی است که برای آگاهی مسئولانی که وظیفه شان آگاه بودن از مجموعه تحت مدیریتشان است، بوده.

رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های گیلان با بیان اینکه حدود ۶۵۸۵ هکتار از وسعت پهنه‌های آبی استان حداقل در ۱۸ منطقه در سطح یازده شهرستان استان آلوده به گیاه مهاجم سنبل آبی است، به جام جم می گوید: پاکسازی بخشی از روگاها و پهنه‌های آبی در اطراف پناهگاه حیات وحش سل که در مجموعه تالاب بین‌المللی انزلی، جمع‌آوری سنبل آبی در رودخانه چمخاله لنگرود انجام شده و جمع آوری این گیاه مهاجم نیز در کل تالاب انزلی به زودی آغاز می‌شود.

عباس عاشوری با بیان اینکه تعیین پراکنش سنبل آبی در استان صورت گرفته، ادامه می دهد: چندین مطالعه نیز برای مقابله با سنبل آبی در استان به انجام رسیده است.

حالا باید نشست و دید در شرایطی که تالاب در حال جان دادن است، چه زمانی نتایج مطالعات انجام شده عملیاتی شده و به داد تالاب می رسد.

کارشناسان محیط زیست هم معتقدند، برداشت های مقطعی راهگشای ریشه کنی این گونه مهاجم نیست و انهدام سنبل آبی می بایست با رعایت ملاحظاتی باشد که مجددا تکثیر پیدا نکند.

تالاب انزلی از یک طرف متصل به دریا و تحت تاثیر نوسانات آن قرار دارد و از طرف دیگر ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی به این تالاب وارد می شود. همین مسئله موجب شده شاهد ورود حجم بالای رسوبات به این زیست بوم باشیم.