روایت حکم اعدام بعثی‌ها برای خادمان اربعین

زائرانی که خادمین‌شان اگر دستگیر می‌شدند در بار اول، هر دو پا و در بار دوم جان‌شان را از دست می‌دادند و همین موضوع سوژه امیر تاجیک شده است تا برای اولین‌بار از آن‌ها بگوید. هزینه تولید مسیرعاشقی را ستاد توسعه و بازسازی عتبات‌عالیات متقبل شده است و در قالب ۱۵قسمت حدودا ۲۰ تا ۲۵دقیقه‌ای هر روز ساعت ۱۷ و ۵۰ دقیقه از شبکه سه و ۱۴ و ۳۰ دقیقه از شبکه نسیم پخش می‌شود. این برنامه همچنین قرار است روی آنتن شبکه‌های مستند و پرس تی‌وی نیز برود. مشروح گفتگو با امیر تاجیک در ادامه قابل خواندن است.

با توجه به آنچه در توضیح مسیرعاشقی آمده: «مجموعه مستندی است با موضوع خدمتگزاری به زائران پیاده حضرت اباعبدا... الحسین (ع) در مسیر طریق‌العلما» ایده اولیه چطور و بر چه مبنایی شکل گرفت؟

من این سعادت را داشتم که در پیاده‌روی اربعین سال ۱۴۰۰ شرکت کنم اگرچه هدف اولیه‌ام زیارت بود، اما در شهر نجف داستان‌های گوناگونی درخصوص مسیر طریق‌العلما شنیدم. مسیری که از نجف آغاز و به کوفه، مسجد سهله، طویریج و نهایتا کربلا ختم می‌شود و در سال‌های دور، در دوران حکومت رژیم بعث به‌دلیل نبود مسیر اصلی، مورد استفاده زائرانی که قصد پیاده‌روی به سمت کربلا را داشتند قرار می‌گرفته است و حضور پرتعداد علما در میان زائران، این مسیر را به طریق‌العلما شهره کرد. در سال‌های حکومت رژیم بعث در عراق، طی بخشنامه‌ای اعلام شده بود اگر کسی به زائران امام‌حسین (ع) خدمت‌رسانی کند، در بازداشت اول، هر دو پای او قطع خواهد شد و در بازداشت دوم، اعدام می‌شود. سربازان رژیم بعث روز‌ها در این مسیر مستقر بودند و زائران بالطبع در طول روز مخفی می‌شدند و شب به حرکت از میان نخلستان‌هایی که طریق‌العلما در آن پوشیده شده بود ادامه می‌دادند. داستان مسیرعاشقی، داستان خادمانی است که به این زائران خدمت‌رسانی می‌کردند و از جای خواب تا مواد غذایی را در اختیارشان می‌گذاشتند.

با توجه به آنچه گفتید می‌توان گفت در مسیرعاشقی به سمت مستند پرتره حرکت کرده‌اید؟

هر قسمت از این مجموعه مستند، داستان یکی از این شخصیت‌هاست؛ شخصیت‌هایی جذاب متشکل از خادمان زائران امام‌حسین (ع) و داستان‌های جذاب‌شان از خدمت‌رسانی به زائران تحت‌فشار شدید رژیم بعث، اما به‌عنوان‌مثال در یکی از قسمت‌ها به نام «ام‌الزائرین» داستان سه زن را می‌شنویم که یک نفرشان شهید شده است و دیگری نزدیک به ۸۰وخرده‌ای و نفر سوم نزدیک به صد و خرده‌ای سال دارند. درمجموع در هر قسمت به یک موضوع، یک منطقه و یک شخصیت پرداخته‌ایم و در برخی قسمت‌ها تعداد شخصیت‌ها بسته به موضوع، بیش از یک نفر است.

طبیعتا پیداکردن این خادمان پس از گذشت این همه سال، کار آسانی نبوده است. چطور به آن‌ها دسترسی پیدا کردید؟

مسیرعاشقی برمبنای حدود شش‌ماه تحقیق‌وپژوهش فشرده شکل گرفت و من در این مسیر با موسسه‌ای عراقی به‌نام موسسه فدک‌الزهرا آشنا شدم که به شکل تخصصی در مورد راویان اربعین کار می‌کند. در کنار آن برای ضبط بخشی از کار و برقراری ارتباط با نوادگان و بازماندگان این خادمین به قم رفتیم. من باید این توضیح را اضافه کنم که پیاده‌روی اربعین به شکل جهانی‌شده‌ای که امروز مشاهده می‌کنیم توسط سه نفر پایه گذاری شد: نفر اول آیت‌ا... سیدمحمود حسینی شاهرودی، نفر دوم آیت‌ا... سیدمحمدسعید حکیم و نفر سوم امام‌خمینی (ره) و من در قم با نوادگان آیت‌ا... شاهرودی و آیت‌ا... حکیم دیدار کردم و موسسه فدک‌الزهرا نیز به هماهنگی با سوژه‌های مورد نظر در عراق پرداخت که حاصل آن ۲۶ یا ۲۷ روز فیلمبرداری هم در عراق و هم در قم شد.

کسانی که موسسه فدک‌الزهرا موجب برقراری ارتباط‌شان با شما شد درواقع نوادگان و بازماندگان آن خادمین بودند یا خودشان؟

هر دو طیف بودند و به‌عنوان‌مثال همان‌طور که به حاضران در قسمت ام الزائرین اشاره کردم با خادمینی ۸۰، ۹۰ یا ۱۰۰ساله ملاقات کردیم. برخی از این خادمین هم اعدام شده بودند. به‌عنوان‌مثال ام‌الحسین، یکی از این شخصیت‌ها بود که تقریبا همه در عراق او را می‌شناسند و مهم‌ترین ویژگی‌اش این‌که تنها عشیره‌ای در عراق است که نام یک زن را بر پیشانی دارد و درحال‌حاضر یکی از موکب‌های اصلی مسیر زائران اربعین به‌شمار می‌رود که من با فرزندان‌شان به گفتگو نشستم.

قطعا شما به گفتگو‌هایی طولانی با خادمینی اشاره، پرداخته‌اید. انگیزه این آدم‌ها از تحمل این میزان دشواری چه بوده است؟

هنگامی که من آثار شکنجه را بر بدن این خادمین می‌دیدم یا می‌شنیدم که به‌عنوان‌مثال یک نفرشان چهار بار تا مرز اعدام رفته بود می‌پرسیدم شما برای چه این کار‌ها را کرده‌اید؟! و آیا کسی، عضوی از خانواده، مثلا فرزندتان مانع‌تان نمی‌شد؟! آن‌ها پاسخی می‌دادند که گمان می‌کنم برای جامعه امروز ما اهمیت بسیار دارد و آن این‌که می‌گفتند امام‌حسین (ع) همه چیزش را برای خدا داد، جانش را، خانواده‌اش را، فرزندش را و ... و ما هرچه تلاش و هرچه خدمت کنیم بازهم نمی‌توانیم گوشه‌ای از آنچه او انجام داد را برای دین‌مان انجام دهیم. همان‌طور که احتمالا می‌دانید این افراد هرماه بخشی از درآمدشان را کنار می‌گذارند تا بتوانند در ایام اربعین پذیرای زائران باشند و این عقیده‌ای است که در تمام طول سال با لحظه‌لحظه‌شان عجین است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

پرداختن به خادمین طریق‌العلما برای اولین‌بار

امیر تاجیک، کارگردان مسیرعاشقی که در توضیح آن چنین آمده است: «مجموعه مستندی با موضوع خدمتگزاری به زائران پیاده حضرت اباعبدا... الحسین (ع) در مسیر طریق‌العلما» در جواب این‌که در میان مستند‌هایی که تابه‌حال با موضوع زیارت حرم امام‌حسین (ع) در اربعین دیده‌ایم چه چیزی مسیرعاشقی را منحصربه‌فرد می‌کند، به جام‌جم چنین می‌گوید: «آنچه این مجموعه را منحصربه‌فرد می‌کند حضور شخصیت‌های جذاب متشکل از خادمان زائران امام‌حسین (ع) و داستان‌های جذاب‌شان از خدمت‌رسانی به زائران تحت فشار شدید رژیم بعث است. اتفاقی که تابه‌حال در هیچ‌کدام از مستند‌های با موضوع اربعین، چه در ایران و چه در عراق، نمونه مشابه نداشته است. ما در طول تحقیقات‌مان متوجه شدیم نقشه‌ای از مسیر طریق‌العلما وجود ندارد و درنتیجه خودمان به ذخیره‌کردن لوکیشن‌ها پرداختیم و ازمسجد سهله تا طویریج ۲۵ لوکیشن به‌دست‌آوردیم و با متصل‌کردن‌شان به یکدیگر نقشه طریق‌العلما مشخص شد که ضمن زمان‌بر بودن، اقدامی بود که تا پیش از این انجام نشده بود و در طول مجموعه مستند مسیرعاشقی نشان می‌دهیم هربار از چه نقطه جغرافیایی به کدام نقطه جغرافیایی دیگر می‌رویم.»

روزنامه جام جم