جسارت به ساحت امام مهربانی

به گزارش جام جم آنلاین، آیا واقعا کن و هیأت‌داوران آن که شامل چهره‌هایی از سینماگران نامدار جهان است، تفاوت میان یک بازیگر مبتدی و یک بازیگر حرفه‌ای در سطح بین‌المللی را نمی‌داند؟

«عنکبوت مقدس» محصول مشترک دانمارک، آلمان، سوئد و فرانسه است و همان‌طور که قبلا گفتیم سوژه اصلی فیلم درباره ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای یک فرد در شهر مشهد است. ماجرای سعید حنایی قبلا سوژه تولید هم فیلم مستند و هم فیلم داستانی در ایران شده بود، اما فیلمی که علی عباسی، فیلمساز دوتابعیتی آن را ساخته، به شکلی عمدی و پررنگ در واقعیت دست برده است. اگرچه هنوز این فیلم در ایران و کشور‌های دیگر نمایش داده نشده، ولی منتقدان و خبرنگاران ایرانی که فیلم را در کن دیده‌اند، به ضعف‌های فیلم اشاره کرده‌اند. اصولا فیلم از نظر سینمایی در حدی نیست که در بخش اصلی کن و برای دریافت نخل طلا رقابت کند و به‌همین‌دلیل نمایش آن در جشنواره کن سؤال‌برانگیز است. نمای ورودی فیلم که در تیتراژ، نام آن را می‌بینیم، با نمایی باز از شهر مشهد در شب آغاز می‌شود. نام فیلم یعنی عنکبوت مقدس روی تصویر مشهد با مرکزیت حرم مطهر امام‌رضا (ع) نمایش داده می‌شود و همین نمای اهانت‌آمیز در تیزر رسمی این فیلم منتشر شده و به پوستر این فیلم در فضای مجازی نیز تبدیل شده است.

به عبارت دیگر، فیلمساز به شکلی عامدانه صحنه را به گونه‌ای طراحی کرده است که فضای شهر در شب، به یک تارعنکبوت گسترده شبیه شده است و در مرکز این تار گسترده، حرم مطهر قرار دارد و قرارگرفتن نام فیلم به معنای شیطانی مورد اشاره فیلمساز کمک کرده است. در فیلم، کارگردان به‌صورت عامدانه چندین‌بار از نماد‌های مذهبی استفاده کرده است. قاتل به حرم می‌رود. قاضی دادگاه که فرد صالحی هم نیست، روحانی است و قاتل شیطان‌صفت که نقش او را مهدی بجستانی بازی می‌کند، چهره‌ای به‌شدت مذهبی دارد. هدف‌گیری اصلی فیلم، افراد مذهبی جامعه است و فیلم سعی دارد این قشر را خشک‌مغز، متعصب و بی‌منطق جلوه دهد. چهره مثبت و قهرمان فیلم، خبرنگاری است که زهرا امیرابراهیمی نقش او را بازی می‌کند؛ شخصیتی که به اجبار چادر به سر می‌کند و در کشوری که همه مردانش به زنان نگاه نادرست و غرض‌آلودی دارند، زندگی می‌کند.

اما چرا مشهد برای این فیلم انتخاب شده است؟ ممکن است گفته شود اتفاق اصلی در مشهد روی داده و طبیعی است که محوریت داستان در مشهد باشد. این درست است، اما کارگردان به واقعیت‌های داستان پایبند نبوده است، به‌همین‌دلیل می‌توانست اصلا محل روی‌دادن اتفاقات را شهر دیگری انتخاب کند (خود او هم در نشست خبری‌اش تأکید کرد این فیلم داستان زندگی سعید حنایی نیست و به بازگویی واقعیت‌های روی‌داده، پایبند نبوده است). آن‌هایی که مشهد را می‌شناسند و پرونده سعید حنایی را به یاد دارند، می‌دانند او در حول‌وحوش محله خین‌عرب مشهد زندگی می‌کرد و قتل‌هایی که مرتکب می‌شد در محدوده‌ای از شهر مشهد بود که هیچ ارتباطی با حرم مطهر رضوی ندارد. منتقل‌کردن مرکزیت داستان به مرکزیت جغرافیایی و معنوی شهر مشهد با هدف ایجاد یک انتقال معنایی و استفاده از نوعی مجاز مرسل تصویری است. فیلمساز از نوعی تداعی‌معانی ساده‌سازی‌شده استفاده می‌کند. قتل‌ها در مشهد اتفاق افتاده است. قتل‌ها را آدم‌های مذهبی انجام داده‌اند. مرکز شهر مشهد، حرم است و آدم‌های مذهبی هم همیشه برای هر کاری (حتی شروع به قتل) به حرم می‌روند. پس حرم (زبانمان لال!) مرکز صدور و ترویج خشونت در مشهد و باز در زبانی استعاری ایران است. منطق کارگردان، منطق همان کسانی است که در سوئد، قرآن را می‌سوزانند و در اروپا به پیامبراعظم (ص) توهین می‌کنند. منطق برابر نهادن مذهب با خشونت و قتل.

البته که در این برابر نهادن، کارگردان از پیش شکست خورده است. واقعیت این است که ممکن است یک اروپایی ناآگاه از فضای فکری و احساسی مردم ایران، این ساده‌سازی‌های معنایی را باور کند، اما هیچ ایرانی‌ای حتی ایرانیان غیرمسلمان، حرم مطهر امام‌رئوف (ع) را مرکز خشونت و نفرت‌پراکنی نمی‌داند. امام‌رضا (ع) برای ایرانیان نماد مهر، رأفت و احساسات لطیف و عمیق معنوی است. حتی کسانی که ممکن است علقه‌های مذهبی شدید نداشته باشند، مشهد را و حرم را و امام‌رضا (ع) را از ته دل، عمق جان و نسل در نسل دوست داشته و دارند، به او متوسل می‌شوند و آقای غریب، ضامن آهویشان بوده و خواهد بود.

اتفاقا نگاه اصلی که پشت ساخت این‌چنین آثار موهنی است، هدف اصلی خود را خوب انتخاب کرده است. نمادی مذهبی که وحدت‌آفرین است. جایی که مذهب، با احساسات لطیف انسانی و عشقی الهی گره خورده است و دیگر دعوا‌های جناحی، قومی و قبیله‌ای در آن رنگ می‌بازد. باید این مرکز و این نماد را زد و البته که خداوند مکر ماکران را به خودشان بازخواهد گرداند.

خوشبختانه در پی اقدام موهن و سیاسی جشنواره فیلم کن در توجه به فیلم «عنکبوت مقدس» و جریحه‌دار شدن باور‌ها و اعتقادات شیعیان جهان، مقامات رسمی کشور و به‌خصوص سازمان سینمایی ساکت ننشستند و این سازمان در این خصوص بیانیه‌ای صادر کرد.

این بیانیه با اشاره به ارائه چهره‌ای مخدوش از جامعه ایرانی و توهین آشکار به باور‌های متعالی شیعیان در این جشنواره، ضمن محکومیت اقدام جشنواره مذکور و اعلام برائت خود و سینماگران از عوامل این اثر سیاه تصویری بر این نکته تاکید شده است که فرانسه و جشنواره فیلم کن باید نسبت به احساسات جریحه‌دار شده میلیون‌ها شیعه مسلمان در جهان پاسخگو باشند و این لکه ننگ ضد‌فرهنگی را از کارنامه حرفه‌ای خود بزدایند.
دیروز همچنین روح‌ا... سهرابی یکی از مدیران ارشد این سازمان با تأکید بر این‌که سازنده فیلم «عنبکوت مقدس» بدون هرگونه مجوز و هماهنگی با مسؤولان سینمایی کشور اقدام به تهیه و تولید فیلم خود در خارج از کشور و با سرمایه خارجی کرده است، گفت: آنچه با موضوع قاتل زنجیره‌ای در داخل کشور تولید شد، فیلم سینمایی «عنکبوت» است که چندی پیش در سینما‌ها اکران شد و رویکرد و مضمون و پیام فیلم هیچ‌گونه تشابهی با فیلم موهن و غرض‌آلود عنکبوت مقدس ندارد. حتی کارگردان فیلم عنکبوت نسبت به سوء‌استفاده و برداشت بدون اجازه از نام و متن و فضای فیلمنامه‌اش توسط نویسنده و کارگردان دانمارکی- ایرانی‌الاصل فیلم «عنکبوت مقدس» موضع صریح و مشخصی گرفت که اهالی سینما و به‌نظرم اکثریت علاقه‌مندان آثار سینمای ایران در جریان این اعتراض و شکایت قرار گرفتند.

مدیرکل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی با بیان این‌که خروجی فیلم «عنکبوت مقدس» بیش از هر چیز، اسلام‌هراسی و ایران‌ستیزی است، تصریح کرد: تعجب می‌کنم چگونه برخی افراد که بین آن‌ها افراد خاص و نام‌آشنا هم دیده می‌شود، بخش بسیار پررنگ و کاملا هدفمند این جشنواره به‌شدت سیاسی را نادیده گرفته و شیفته پوسته ظاهری آن می‌شوند. آنچه در جشنواره کن اتفاق می‌افتد معادله پیچیده و لاینحلی نیست و با یک بررسی ساده می‌توان به نیت اصلی و هدف‌گذاری آن‌ها پی‌برد. بعید می‌دانم نقطه هدف «عنکبوت مقدس» فقط جمهوری اسلامی باشد بلکه به اعتقاد بنده هدف آن وسیع‌تر و در یک کلام اسلام است و ساختن چهره‌ای هیولایی و اهریمنی از مسلمانان و در رأس آن‌ها ایران و ایرانی است.

آرش شفاعی - گروه فرهنگ و هنر / روزنامه جام جم