گرد و خاک همسایه‌ها منشاء ریزگردها

باز هم پای گرد و خاک در میان است،‌ ذرات ریزی که مسافرند و مثل همه سال‌هایی که ریزگردها مهمان نچسب شهرهای ما بوده‌اند، از زمین‌های خشک کشورهای همسایه راه افتاده و برای ما دردسر شده‌اند.

در شمال‌غرب،‌ غرب و جنوب‌غرب کشورمان، در خارج از مرزهای ایران سال‌هاست وضعیت اقلیمی و سیاست به‌طرز ناخوشایندی به‌هم گره خورده و پرونده ریزگردها را جایی میان دغدغه‌های ریز و درشت مردم ایران نشانده ‌است.

شاهدان عینی، ‌آنهایی که به شهرهای عراق سفر کرده‌اند به چشم دیده‌اند که ناگهان سیلی از شن از هوا جاری می‌شود و به‌سر و روی مردم می‌بارد. ه

مین ذرات است که وقتی باد می‌وزد و توفان به‌پا می‌شود، راه شهرهای کشورمان را در پیش می‌گیرد و چند روزی برایمان گرد و خاک می‌کند.

اما فقط عراق نیست،‌ مردم سوریه هم از زمین‌های خشک و تفتیده کشورشان که جنگ‌های طولانی نیز بر وسعت آنها افزوده، رنج می‌برند؛ در اردن هم همین وضع برقرار است و ما به‌عنوان همسایه شرقی این کشورها فقط یک قربانی هستیم.

پای سدسازی در میان است

تصاویر ماهواره‌ای بهتر از هر کسی مشغول قضاوت‌ است. این تصاویر نشان می‌دهد حتی تا پارسال در محدوده رودهای دجله و فرات وضعیت مراتع و پوشش گیاهی مناسب بوده و هورهای جنوب عراق نیز بی‌آب نبوده‌اند اما کم‌بارشی‌هایی که از سال ۲۰۲۱ به بعد خشکسالی‌های کهنه را در این کشور تشدید کرده،‌ سرسبزی‌ها را نابود و زمین‌های وسیعی را عریان کرده است.

اما عراق نیز خودش یک قربانی است و دجله و فرات که رودهای باستانی تمدن‌ساز این سرزمین‌اند قربانی بزرگ‌تر.

باز هم تصاویر ماهواره‌ای دارند حرف می‌زنند و رضا بیانی، کارشناس ارشد جنگلداری با تفسیر این تصاویر درگفت‌وگو با ایسنا از حقایق موجود می‌گوید: تالاب‌های عراق خشکیده‌اند و جنوب بصره و بخش ایرانی هورالعظیم نیز با کاهش حجم آب مواجه شده ‌است. حتی تالاب‌های غرب بوشهر در سواحل خلیج‌فارس خودمان نیز گرفتار بی‌آبی شده فقط به این علت که ترکیه در سرشاخه‌های دجله و فرات سد ساخته است. ترکیه از ۵۰ سال قبل ایده‌ای به نام گاپ دارد که شامل ساخت ۱۴ سد روی فرات، هشت سد روی دجله و ایجاد ۱۹ نیروگاه برقابی است. با این‌که اجرای تدریجی این طرح از سال ۱۹۸۰ میلادی به بعد در این کشور آغاز شد و تالاب‌ها و نخلستان‌های عراق نرم نرمک خشکیدند و به منشأ گرد و غبار تبدیل شدند ولی سدسازی در ترکیه هرگز متوقف نشد. مسؤولان این کشور نیز هرگز سیاست‌هایشان را کتمان نکرده‌اند به‌طوری‌که پنج سال قبل وزیر آب و جنگلداری ترکیه اعلام کرد که فعلا ۷۲۷ سد ساخته‌اند و تا پنج سال بعد که مصادف با سال ۱۴۰۲ ماست تعداد این سدها دوبرابر خواهد شد. پس دجله و فرات را تصور کنید که سرپنجه صدها سد در حال فشردن گلوی آنهاست و آنچه که از دهان این دو رود خارج می‌شود ته مانده‌های جان‌شان است، نه حقابه‌هایی که باید هزاران هکتار زمین در عراق و سوریه و سپس در ایران ما را سیراب کند.

یک بی‌اعتنایی عمدی

به‌جز سدهای آتاتورک و ایلی‌سو که مانع ورود ۶۰ درصد منابع آبی به عراق و پس از آن ورود آب به سرزمین ما می‌شود پای یک رابطه سیاسی نیز در میان است. عربستان یکی از کانون‌های گرد و غبار در منطقه غرب آسیاست و بخشی از ریزگردهایی که وارد ایران می‌شود از زمین‌های خشک آن برمی‌خیزد اما این‌که چرا مسؤولان این کشور برای گسترش پوشش گیاهی و تثبیت خاک در کانون‌های گرد وغبار خود کاری انجام نمی‌دهند سؤالی است که پاسخ آن را باید در سیاست جست‌و‌جو کرد.

کاهش سطح روابط سیاسی میان ایران و عربستان سبب شده تا این همسایه جنوب‌غربی،‌ سیاست تعامل‌ناپذیری در حوزه زیست‌محیطی را در پیش بگیرد.

این موضوع را در ماجرای هجوم ملخ‌ها در سال‌های قبل که مردم کشورمان را بسیار آزرد نیز دیده‌ایم به‌طوری‌که برخی مسؤولان در کشورمان اعلام کردند که عربستان عمدا با ملخ‌ها مقابله جدی نمی‌کند تا آنها به سمت ایران روانه شوند و زمین‌های زراعی را نابود کنند البته تلاش برای ترمیم روابط سیاسی ایران و عربستان آغاز شده و چشم‌انداز رسیدن به توافق نیز روشن است و شاید پس از آن بتوان در بحث‌های زیست‌محیطی با این کشور به تعامل پرداخت.

با این حال آنچه که فعلا هست مشکلاتی در آن سوی مرزهای ایران است که به مکیده شدن آب و خشک شدن زمین‌ها و در نتیجه به هجوم گرد و خاک به کشورمان منجر می‌شود؛ ماجرایی که نفس مردم را تنگ می‌کند،‌ بیماران رابدحال‌تر می‌کند و هزاران جان را به خطر می‌اندازد بدون آن که ما به‌عنوان ایران در آن دخیل باشیم.

مریم خباز - گروه جامعه / روزنامه جام جم