فرمول یک گفت‌وگوی جان‌دار

حالا اگر مجری توانمند باشد دز چالش بالا می‌رود و مباحث داغ می‌شود و اگر چندان روحیه پرسشگری نداشته باشد، گفت‌وگو به خنثی‌ترین شکل ممکن و با کوهی از سؤال‌های پاسخ داده نشده تمام می‌شود. اما این تنها فرمول نیست که بسیاری از برنامه‌ها، اولین گزینه‌شان برای ساخت یک برنامه، گفت‌وگومحور بودن آن باشد.

تعداد دیگری از برنامه‌ها با رسالت سرگرمی و اطلاع‌رسانی هم سراغ این ساختار می‌روند. این‌گونه برنامه‌ها در جدول پخش شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی کم نیست. گفت‌وگو با سیاستمداران، اقتصاددانان، روان‌شناسان، هنرمندان و... گرچه لازم و در نوع خودش جذاب است اما کثرت آن می‌تواند مخاطبان را دل‌زده کند.

به‌خصوص وقتی تعداد برنامه‌های گفت‌وگومحور که با اسلوب حرفه‌ای این سبک برنامه‌ها و پیروی از چارچوبی خلاقانه روی آنتن بروند، چندان زیاد نباشد. با بررسی پرسش‌های «چرا اولین‌ گزینه برای برنامه‌سازان، ساخت برنامه‌های گفت‌وگومحور است؟ برای جذاب‌تر‌ و متنوع‌تر شدن این برنامه‌ها چه باید کرد؟» با حسین سلطان‌محمدی، منتقد آثار تلویزیونی و سینما در این باره گپ زدیم.

اولین انتخاب بسیاری از برنامه‌سازان برای روی آنتن فرستادن یک برنامه، اجرای آن به صورت گفت‌وگومحور است. عده‌ای می‌گویند ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر بودن این نوع برنامه‌ها از دلایلی است که برنامه‌سازان را به سمت خود جذب می‌کند.

به‌خصوص اگر برنامه‌ای قرار باشد با حضور چهره‌های مشهور روی آنتن برود، معمولا در قالب گپ و گفت با آنان برگزار می‌شود.

حسین سلطان‌ محمدی، منتقد کمبود زمان و گردش سریع سوژه‌ها را از دیگر دلایل این تمایل می‌شمارد. او در ادامه به خبرنگار جام‌جم می‌گوید: معمولا وقتی به شبکه‌های مختلف صداوسیما نگاه می‌کنیم، می‌بینیم تعداد برنامه‌هایی که چند نفر مقابل هم نشستند و درباره موضوعی که مشخص شده حرف می‌زنند، زیاد است.

او ادامه می‌دهد: به دلایلی که عنوان شد این برنامه‌ها زیاد شده است. البته وقتی این تعداد از میزانی بگذرد، اجرایش نوعی سهل‌انگاری در برنامه‌سازی تعبیر می‌شود. مجری می‌آید، موضوع طرح می‌شود و تندتند با مهمان حرف می‌زند و می‌رود.‌

در آخر هم می‌گوید اگر می‌خواهید با ما تماس بگیرید روش‌های ارتباطی ما، چنین و چنان است اما تا به حال کمتر دیدیم اگر مخاطبان واکنش نشان دهند نظر آنها چطور در برنامه اعمال می‌شود؟ ضمن این‌که لازم است برای ایجاد تغییر و مشابه‌نبودن این برنامه‌ها از تنوع و برش‌های تصویری هم استفاده شود. همان‌طور که گفتم نخستین دلیلی که به ذهن می‌رسد این‌‌ است که هزینه تولید این برنامه‌ها بسیار پایین است.

چاشنی تصویر برای گفت‌وگو

حالا که برنامه‌ها به این سمت رفته‌اند باید دید چطور می‌توان جذابیت و تنوع آنها را بیشتر کرد؟ سلطان‌محمدی عنوان می‌کند: قطعا باید کار تصویری به آن افزوده شود. این کار باید به صورت گسترده و مرتبط با مهمان و سوژه تعریف شده باشد. بعد هم باید موضوعی انتخاب شود که شنونده و بیننده درک درستی از آن داشته باشد. این منتقد درباره اهمیت زمان پخش برای دیده‌شدن برنامه هم می‌گوید: البته زمان پخش هم مهم است. چند شب پیش گفتند یکی از وزرا به تلویزیون می‌آید تا درباره دهک‌بندی پرداخت یارانه توضیح ‌دهد اما ساعتی که این برنامه پخش شد خیلی منطقی نبود. باید در قرار دادن برنامه گفت‌وگومحور در جدول پخش به گونه‌ای عمل کنیم که دیده شود.

ݢݢاو می‌افزاید: پس جذب مخاطب بیشتر برای این‌گونه برنامه‌ها نیازمند جذابیت و اهمیت سوژه بحث و طرح مباحثی است که مخاطب به آن دلبستگی و برایش دغدغه دارد. افزودن تصویرسازی، همچنین پخش زنده صدای مخاطبی که روی خط صحبت می‌کند، راهگشاست. در این صورت مخاطبان برنامه‌ها را بیشتر دنبال می‌کنند و می‌بینند چند نفر به نمایندگی از آنها درباره دغدغه‌هایشان صحبت کرده‌اند.

یکی از جذابیت‌های این‌دست برنامه‌ها، ایجاد فضای چالشی متناسب با سوژه است. سلطان‌محمدی اضافه می‌کند: در این شکل برنامه‌ها گفت‌وگوهای پینگ‌پنگی جذابیت بیشتری ایجاد می‌کند تا این‌که مجری متکلم‌وحده باشد یا فقط یک پرسش کوتاه را مطرح کند و مهمانی که دعوت شده به‌صورت مبسوط حرف بزند.

او بیان می کند: بحث باید قابلیت به چالش کشیدن و حساس‌کردن بیننده به موضوع و جذب او برای نشستن پای برنامه را داشته‌باشد. اگر این نکات رعایت شود؛ برنامه‌های گفت‌وگومحوری که در ساعات مختلف نگاه می‌کنیم و کمتر تنوعی در آنها می‌بینیم، کیفیت بهتری پیدا می‌کنند.

مجری با اعتماد به نفس و اجرای چالشی

نقش مجری در هر‌چه جذاب‌تر شدن این برنامه‌ها حائز‌اهمیت است. از سلطان‌محمدی می‌پرسیم مجریان ما تا چه اندازه توانایی اجراهای متفاوت، چالشی و پرسشگری را دارند؟ او پاسخ می‌دهد: مجری‌هایی داریم که بتوانند خوب اجرا کنند ولی فراتر از مجری‌ها باید روی این نکته بحث کنیم که کارگردان برنامه و کسی که در اتاق فرمان نشسته است و مدام در گوش مجری پیام می‌دهد و نمی‌گذارد بحث چالشی شود، باید تغییر نگرش دهد. مهمان‌ها هم باید آمادگی به چالش کشیده شدن را داشته باشند. اگر مهمان حوصله نداشته باشد و تهیه‌کننده، ناظر پخش و کارگردان مرتب در گوشی به مجری اشاره کنند که فلان نکته گفته شود یا نشود، جذابیت و چالشی بودن برنامه کم می‌شود. همچنین موجب می‌شود مجری کنترلش را روی سوژه از دست بدهد. برای مثال برخی از مجریان شبکه خبر به‌قدری مسلط هستند و در عین‌ حال ضوابط و اصول پرسشگری را به‌خوبی رعایت می‌کنند که لازم نیست کسی به آنها بگوید چه بکن و چه نکن. اما بعضی مجریان دیگر در برنامه‌هایی حتی با سوژه‌های سبک‌تر، مرتب از طریق گوشی مدیریت می‌شوند. هر مجری از طرف تهیه‌کننده و کارگردان اجازه ورود به چالش را پیدا نکرده است تا بتواند با اعتماد به‌نفس بالا و بدون اعتنا به نکاتی که در گوشی مطرح می‌شود، کارش را انجام دهد.

او ادامه می‌دهد: گرفتار این انگاره غلط نشویم که می‌گوید مجری فقط باید اجرا کند و نباید نظر کارشناسی بدهد. برخی می‌گویند چرا فلان مجری در گفت‌وگو با کارشناس از خودش نظر سیاسی، ورزشی یا ... می‌دهد؟ او فقط باید از روی سؤالی که برایش نوشتند، بخواند. این تصور غلطی است چون هر‌کسی می‌تواند از روی متن بخواند. مجری فقط گرداننده بحث نیست.

این منتقد درباره لزوم بالا رفتن آستانه تحمل مهمانان و مصاحبه‌شوندگان هم عنوان می‌کند: دیدیم در برخی برنامه‌ها که مهمان به چالش کشیده می‌شود، مجری بعدش از سوی اطرافیان و موافقان مهمان که رسانه‌ای در اختیار دارند مورد هجمه قرار می‌گیرد. آنها می‌گویند مجری حق ندارد این‌طور صحبت کند. متاسفانه تصور می‌کنند مجری ربات است که باید هر چه را تهیه‌کننده می‌گوید، طوطی‌وار اجرا کند. در صورتی‌که مجری انسان است. انسان می‌تواند روش پرسشگری را متناسب با توانش انتخاب کند. حتی به‌عنوان کسی که تا اندازه‌ای به موضوع احاطه دارد وارد بحث کارشناسی شود و ماجرا را دقیق باز کند.

موفق‌ها

انتخاب موضوع، نحوه ارائه سوژه و تبحر مجری باعث می‌شود که برخی برنامه‌های گفت‌وگومحور در دنیا جزو محبوب‌ترین‌ها باشند و حتی جنبه بین‌المللی پیدا کنند.

سلطان‌محمدی درباره نزدیک شدن نمونه‌های ایرانی به سطح آثار موفق می‌گوید: ما هم در ایران مواردی داریم که موفق بودند. مثلا بعضی از برنامه‌های شبکه افق و گفت‌وگوهای خبری شبکه خبر جزو موفق‌ها هستند که مجریان آنها بحث را فعال و زنده نگه می‌دارند. حتی بحث‌هایی در شبکه افق داشتیم که مخاطبان انتظار حضور برخی مهمانان سرشناس در آنها را نداشتند و تعجب می‌کردند که فلان شخصیت دعوت را پذیرفته و در برنامه حاضر شده است. این هم یکی از جذابیت‌هاست که برنامه‌های گفت‌وگومحور را پویا و تماشایی می‌کند.

نوشین مجلسی - گروه رسانه روزنامه جام جم