دکور بدون محتوا مخاطب را یک دقیقه نگه می‌دارد!

منتقدان این دست برنامه‌ها معمولا از خلأ جذابیت بصری و بهره نگرفتن از قالب‌های تازه و خلاقیت گلایه می‌کنند.

با عبدالمجید رکنی، تهیه‌کننده باسابقه برنامه‌های معارفی که برنامه سمت‌خدا را در شبکه سه تولید می‌کند، این نقدها را در میان گذاشتیم. از او پرسیدیم چرا برنامه‌های معارفی در مقایسه با دیگر برنامه‌های تلویزیون، کمتر خوش آب و رنگ هستند و بیشتر در دکوری ساده و با گفت‌وگو سعی در انتقال محتوای خود دارند.

برخی برنامه‌های معارفی در سال‌های اخیر، تلاش داشتند شکل و شمایل تازه‌ای به خود بگیرند. برنامه‌هایی هم هستند که با وجود حفظ قالب همیشگی خود، مخاطبان زیادی دارند. مخاطبانی که اتفاقا همین سروشکل ساده را می‌پسندند.

با وجود این هنوز تعداد برنامه‌هایی که بتوانند با استفاده از جذابیت‌های تصویری و فرم تازه محتوای مورد نظرشان را بیان کنند و بینندگان بیشتری را به خود جذب کنند،‌ کم است. از عبدالمجید رکنی، تهیه‌کننده برنامه‌های معارفی دلایل این نبود تنوع را جویا شدیم. او بر این باور است که محتواهای معارفی در ژانرهای مختلف تولید در تلویزیون تولید می‌شود اما ممکن است الزاما تولید گروه معارف شبکه‌ها نباشد. رکنی به خبرنگار جام‌جم توضیح می‌دهد: بخشی از برنامه‌های نوآور، در گروه‌های دیگر تولید می‌شوند. سریال‌هایی مثل مختارنامه، حضرت یوسف(ع) یا امام علی(ع) را نمی‌توان برنامه‌های غیرمعارفی به‌حساب آورد. اینها برنامه‌های معارفی هستند اما در شکل نمایشی. پس در ژانرهای دیگر کارهای جذابی در حوزه معارف انجام می‌شود.

او ادامه می‌دهد: البته اگر بخواهیم کار خوب نمایشی بسازیم، باید درجه یک ساخته شود. کارهای نمایشی که با بودجه‌های کم انجام شود فاقد جذابیت و لوس از آب درمی‌آید. مثل کارهایی که فقط با مستقیم‌گویی و خواندن حدیثی از پیامبر(ص) و... پیش می‌روند و قصه و جذابیت بصری ندارند.

هماهنگی ظاهر و باطن

در میان برنامه‌هایی که مضامین معارفی دارند، ویژه‌برنامه‌های مناسبتی به‌ویژه در ایام رمضان، تلاش بیشتری برای متفاوت بودن و همچنین اجرا در فضاهای خاص دارند. رکنی عنوان می‌کند در برنامه‌هایی مثل ماه من در سال گذشته و امسال، از نهایت جذابیت‌های بصری استفاده شده است اما از او می‌پرسیم چرا این تلاش طی سال کمتر دیده می‌شود. این تهیه‌کننده می‌گوید: بخشی از آن به بودجه ارتباط دارد. معمولا یک برنامه در گروه اجتماعی با دکور خیلی خوب ساخته می‌شود اما این بودجه به برنامه معارفی داده نمی‌شود.

معمولا شبکه‌ها انتظار دارند برنامه‌های معارفی، ارزان‌تر ساخته شوند. البته من مخالف تخصیص بودجه به برنامه‌های معارفی برای این‌جور کارها هستم. درباره کثیف و زشت بودن صحبت نمی‌کنیم. شما ممکن است به خانه آدم فقیری بروید اما تمیز باشد. برنامه دینی باید تمیز و مرتب باشد و تا اینجایش خوب است اما این‌که دکور برنامه‌ات بخواهد به دکور برنامه‌های اجتماعی و... پهلو بزند با محتوای برنامه تضاد دارد.

او می‌افزاید: مثلا برنامه سمت خدا هم دکور خوبی دارد و هم به صورت گفت‌وگومحور سال‌هاست روی آنتن می‌رود. به نظرم ممکن است یک نفر لباسی بپوشد که خیلی برایش هزینه نکرده باشد اما خیلی تجملاتی به چشم مردم بیاید. یعنی حتی زیورآلات بدلی بخرد اما به چشم مردم بیاید. من نمی‌خواهم بگویم باید در دخمه زندگی کنیم ولی برنامه معارفی که می‌خواهد از قناعت، اسراف نکردن، مدارا،‌ همراهی و تحمل صحبت کند، خودش نمی‌تواند خیلی متجمل باشد. نمی‌گویم شیک نباشد اما اگر بودجه زیادی هم داشته باشد نباید با برنامه‌های اجتماعی هماوردی کند. به نظرم برنامه‌های تلویزیون یک کم دچار چشم و هم‌چشمی شده‌اند. الان اصطلاح «بیگ پروداکشن» خیلی مصطلح شده و می‌گویند دکوری بزنیم که آن طرفش ناپیدا باشد و بیننده از تماشایش برانگیخته شود. من می‌گویم دکور باید شیک باشد ولی الزاما نباید پرخرج باشد. مردم ممکن است برنامه را ۱۰ثانیه تا یک دقیقه به خاطر دکور تحمل کنند، بعد از آن می‌خواهند ببینند محتوا چیست. اگر مسابقه‌ یا گفت‌وگویی جذاب باشد، مخاطب را جذب می‌کند اما دکور صرفا می‌تواند یک دقیقه چشم مخاطب را به خود خیره کند، پس محتوا باید غنی باشد. دکور مثل چاشنی غذاست. غذا باید خودش اصالت و طعم داشته باشد، علاوه بر آن خوش‌ رنگ‌و‌رو هم باشد.

محتوا در اولویت است

کنار نقدهایی که درباره فرم و جذابیت‌های تصویری مطرح شد، عده‌ای هم می‌گویند این دست برنامه‌ها محتوای مشابهی هم دارند و کمتر در آنها موضوع‌های تازه یا با نگاهی جدید مطرح می‌شود. رکنی در این‌باره اظهار می‌کند: تلویزیون باید فکر و محتوای خوب تولید کند. اگر نوجوان در اطراف‌تان داشته باشید تا به حال شنیدید بگوید من یک حاج‌آقایی را دیدم، آن‌قدر عبایش شیک بود که محو صحبت‌هایش شدم! من تا به حال نشنیدم. از آن طرف ممکن است بگوید یک حاج‌آقایی هست در مسجد ما که خیلی خوب صحبت می‌کند، کاش به ظاهرش هم بیشتر می‌رسید!

او می‌گوید: به‌دلیل تحولات دنیا، تغییرات رسانه‌ها و فضای مجازی، مدام باید محتوا تولید کنیم. تلویزیون در تولید این محتوا عقب است. شاید هم وظیفه تلویزیون تولید محتوا نباشد. شاید بلندگویی باشد که یک آدم خوش‌صدا بیاید پشت آن و بخواند. ما باید این بلندگو را هم خوب بسازیم اما به گونه‌ای شده است که آن آدم خوش‌‌صدا را هم خودمان تولید می‌کنیم. خیلی کم به ما کمک می‌شود تا آدم‌های خوش‌صدا از این بلندگویی که ما داریم، استفاده کنند.

از این تهیه‌کننده می‌پرسیم چه باید بکنیم تا تولید محتوا بهتر شود؟ و او پاسخ می‌دهد: اگر برای همه ما مسائل دینی مهم باشد، به این موضوع فکر می‌کنیم. مثلا اگر برای شما تغذیه مهم باشد، تغذیه را در اولویت مسائل زندگی خود قرار می‌دهید. ممکن است از هزینه لباس، سفر و... کم کنید تا تغذیه خوب داشته باشید. چون به دلیلی این موضوع برایتان مهم شده است. اگر مسائلی دینی اولویت پیدا کند این موارد حل می‌شود.

با سلیقه باشیم

از رکنی می‌پرسیم دلیل اختصاص بودجه کمتر به برنامه‌های معارفی چیست و او به‌عنوان تهیه‌کننده این سبک برنامه‌ها، انتظار چه بودجه‌ای را دارد؟ این تهیه‌کننده بیان می‌کند: من به‌شخصه می‌گویم تا الان به ما پول کمی نداده‌اند. من هم به خودم مجوز ندادم بیشتر از این خرج کنم. ممکن است شخصی، نظر متفاوتی داشته باشد که قابل احترام است. همان‌طور که عرض کردم نباید برنامه آن‌قدر تجملاتی باشد که بیننده احساس تضاد کند. بیننده نباید با خود بگوید مجری و کارشناس روی صندلی شاهانه نشستند، یک لوستر گران بالای سرشان نصب شده است ولی دارند به مردم می‌گویند قناعت کنید. اگر پول بیشتری بخواهیم به ما اختصاص می‌دهند اما من ضرورتی ندیدم. به بعضی برنامه‌ها بودجه یکسانی می‌دهند اما ممکن است یکی با همان پول دکور شیک، نه الزاما گران بزند و یک نفر دیگر با همان پول چیزی بخرد که ظاهر به‌درد بخوری ندارد. پس تا اندازه‌ای بی‌سلیقگی هم در ظاهرسازی برنامه‌های دینی تاثیر دارد.​​​​​​​

نوشین مجلسی - گروه رسانه روزنامه جام جم