یادداشت | خطر زلزله در ساحل مکران؛ نتایج جدید

رشته کوه‌های مکران در جنوب‌شرقی ایران و جنوب‌غربی پاکستان روی فرورانش ورقه عربی در زیر ورقه اوراسیا تشکیل شده است. بررسی تاریخچه لرزه‌ای مکران نشان می‌دهد به‌رغم قرارگرفتن این ناحیه در یک پهنه فرورانش فعال، لرزه‌خیزی آن کم است و زمین‌لرزه‌های کمی از لحاظ تاریخی و ابزاری ثبت شده است.

در دهه گذشته، از سال ۱۳۸۹ تا‌۱۳۹۸ چند زمین‌لرزه بزرگ در ناحیه لرزه زمین ساختی مکران (ایران و پاکستان) رخ داد. در ۲۹ فروردین ۱۳۶۲ زمین‌لرزه با بزرگای ۷ اولین رخداد بعد از زلزله ۱۹۴۵ (۷ آذر ۱۳۲۴ با بزرگای ۸ مکران) در پهنه فرورانش است که در شمال سراوان رخ داد. ژرفای زلزله ۲۹ فروردین ۱۳۶۲ سراوان ۶۵ کیلومتر بود و مشخصا با سازوکار کششی روی گسل فرورانش مکران (بسیار شبیه زلزله ۳۰ سال بعد در ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ در همان ناحیه) رخ داد. در پهنه فرورانش مکران اولین زمین لرزه بزرگ دهه گذشته در این منطقه، زلزله دالبندین پاکستان در ۲۹ دی ۱۳۸۹ با بزرگای ۷.۲است. این زمین لرزه در جنوب غربی پاکستان، جنوب قوس آتشفشانی مکران- بلوچستان روی پهنه فرورانش و در ژرفای۷۰ کیلومتری زمین رخ داد. در ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ زمین‌لرزه گشت، در شمال سراوان در مکران با بزرگای ۸/۷ و مجددا بر پهنه فرورانش و در همان ژرفای ۷۰ کیلومتر رخ داد. شش ماه بعد در دوم مهر ۱۳۹۲ در آوران پاکستان و زلزله با بزرگی ۷.۷رخ داد. فعالیت لرزه‌ای در منطقه مکران در جنوب‌شرقی ایران و جنوب‌غربی پاکستان قبل از زلزله ۱۹۴۵ را می‌توان در دو مرحله مشخص کرد. اول، در طول دوره ۳۰ تا ۱۰ سال قبل از رویداد اصلی، فراوانی وقوع زمین‌لرزه‌های متوسط تا بزرگ در منطقه بین منطقه گسیختگی ۱۹۴۵ و قوس آتشفشانی در شمال‌غربی گوادر نسبتا زیاد بود. این رویداد‌ها در نزدیکی مرز برخورد ورقه اقیانوسی به ورقه قاره‌ای در مرز فرورانش شده رخ داده‌اند. دوم، فعالیت لرزه‌ای در امتداد ساحل در طول ۱۰ سال بلافاصله قبل از زلزله ۱۹۴۵ مکران که بیشتر این فعالیت در مجاورت کانون زلزله ۱۹۴۵ رخ داده‌اند. این الگو‌ها از برخی جهات شبیه نمونه‌هایی هستند که قبل از برخی زمین‌لرزه‌های بزرگ در سایر نقاط جهان مشاهده شده‌اند. لرزه‌خیزی اخیر در غرب منطقه مکران (ساحل ایران) شبیه لرزه‌خیزی قبل از سال ۱۹۴۵ و احتمالا محل زلزله بزرگ بعدی مکران است. توزیع لرزه‌خیزی شبیه الگوی نان شیرینی «دونات» دارد؛ و ممکن است مشابه فعالیت لرزه‌ای مرتبط با زلزله ۱۹۴۵ در نزدیکی مرز ایران باشد. شواهد قطعی از یک زلزله قریب‌الوقوع ارائه نشده، ولی الگوی رخداد زمین‌لرزه‌های رخ داده در ۱۲ سال اخیر با الگوی رخداد زلزله‌های قبل از زلزله ۱۹۴۵ مکران همخوانی دارد. از این جهت به نظر می‌رسد ضمن حفظ هوشیاری و بدون نگرانی، لازم است نهاد‌های متولی از فرمانداری و شهرداری تا نهاد‌های فعال در حوزه مدیریت بحران، ضمن توجه به رعایت استاندارد‌های ساخت و ساز و نظارت بر انجام آن، تمهیدات لازم برای مقابله با تبعات این رخداد برای آینده را در نظر بگیرند.

دکتر مهدی زارع - استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی / روزنامه جام جم