که آری شنیدم؛ تو پاسخ شنو!

هویت ایرانی مردم شمال‌غرب به شهادت شاهنامه
چندی پیش که یک تریبون رسمی جمهوری آذربایجان در اختیار شخصی به نام کرم ممدف قرار گرفت، او با به‌هم‌ چسباندن جملات و برداشت‌های شخصی، تلاش کرد مخاطب را قانع کند حریم آذربایجان تا خراسان و حتی افغانستان ادامه داشته‌است و ادعا کرد: «کشوری به نام ایران در آن سوی تاجیکستان امروز و رود سند قرار داشته‌ است».
ممدف برای تاریخ‌سازی حتی پای شاهنامه‌ فردوسی را وسط کشید و با روایتی ناقص از جنگ ایران و توران این‌طور نتیجه گرفت توران همان ارومیه امروزی است و این یعنی هر آذربایجانی چه در جمهوری ایران و چه در جمهوری آذربایجان، پدر و هویتی ترک دارد!
وقتی نام از شاهنامه به میان می‌آید، استاد میرجلال‌الدین کزازی از اولین چهره‌هایی است که در ذهن شنونده نقش می‌بندد. او که فقط در زمینه شاهنامه‌شناسی بیش از ۱۰کتاب تألیف کرده و تسلطی مثال‌زدنی بر این اثر ادبی فاخر دارد، برای ارائه پاسخی علمی و دقیق به این گفته‌ها بهترین است. وقتی با او تماس گرفتیم و خلاصه‌ای از آنچه ممدف عنوان کرده را مطرح کردیم؛ با ادبیات شیرین و فاخرش، درباره پاسخ دادن به امثال ممدف‌ها شفاف‌سازی کرده، می‌گوید: «این گفته یا دیدگاه، آنچنان بی‌پایه و به دور از راستی‌های تاریخی و فرهنگی است که شاید شایسته‌تر آن است که بدان‌ها هیچ پاسخی داده نشود، که اگر پاسخی بدهید به گونه‌ای نشان از آن است که این گفته‌ها را شایسته پاسخ دانسته‌اید...» ولی طوری که انگار سکوت را هم به مصلحت نمی‌داند، توضیحات مستند خود را ارائه می‌کند: «اگر از نام آذربایجان یا آذرآبادگان بیاغازیم، که نامی باستانی و ایرانی است، در پارسی میانه آتورپاتگان به معنی سرزمین آتورپات که چهره‌ای نامدار در تاریخ و فرهنگ ایران بوده‌ است و این نام اندک به آذرآبادگان و آذربایجان دگرگونی یافته‌ است.»
این شاهنامه‌ پژوه ادعای هویت ترک مردم منطقه شمال‌غرب را با ارائه سند مردود دانسته، تصریح می‌کند: «از سوی دیگر، توران، وارونه آنچه کسانی از سر ناآگاهی می‌انگارند، سرزمینی ایرانی است؛ زیرا بر پایه تاریخ افسانه‌رنگ ایران، فریدون سه پسر داشته‌ است؛ یکی سلم، یکی تور و یکی ایرج. فریدون پادشاه ایران که نام او در اوستا آمده‌است، سرزمین خود را به سه پاره بخش می‌کند. بخش‌های اپاخترین (شمالی) را به تور، بخش‌ باخترینه (غربی) را به سلم و بخش‌های دیگر و میانی را به ایرج می‌دهد. ایرانیان از تبار ایرج هستند که نام ایران هم با نام ایرج در ریشه یکی است. تبار تورانیان به تور می‌رسد و سلمانیان همان رومیان‌اند که دودمان آنها به سلم می‌رسد. پس این سه با یکدیگر برادر و فرزندان فریدون هم بوده‌اند. چگونه می‌توان گفت توران سرزمینی است که ایرانی نیست؟ اما در روزهایی بخش‌هایی از توران به فرمان تیره‌های ترک‌نژاد درمی‌آید، شاید این رخداد تاریخی انگیزه‌ای شده‌باشد که توران با ترکستان درآمیزد.»
او می‌افزاید: «اگر بخواهیم همچنان از زبان‌شناسی تاریخی بهره ببریم، واژه تورَج یا تورَک، از تور که همان نام فرزند فریدون با پساوند «َک» که پساوند بازخوانی است، ساخته شده‌است؛ به معنی کسی که در پیوند است با تور و به گونه‌ای نوشته شده که در نوشتار به تورک (ساکن در حرف ر) می‌مانسته‌است. شاید همین انگیزه‌ای شده‌باشد که تورَک، تورک (تُرک) دانسته شده‌ است.»
این شاعر و نویسنده برجسته در تکمیل توضیحات خود درباره نام تور (فرزند فریدون) بیان می‌کند: «ریخت دیگری از این نام که هنوز هم بر پسران نهاده می‌شود، تورَگ است که در آن حرف گاف به جیم دگرگون شده‌ است. هنجار در نامگذاری این است که اگر پسری ایرج نامیده شد پسر دوم را تورج بنامند.»
پروفسور کزازی تأکید می‌کند نبردهای دیریاز در میان ایرانیان و تورانیان نبردی خانگی است در میان دو تیره یا دو بخش از یک خانواده؛ نه نبرد در میان ایرانیان و نیرانیان یا غیرایرانیان. او که تألیف چندین کتاب در زمینه خاقانی‌شناسی و مولانا شناسی را نیز در کارنامه پربار خود دارد، اشعار و آثار فارسی این دو الماس ادبی را دلیل دیگری بر رد ادعاهای بی‌اساس برشمرده، می‌گوید: «از دیگر سوی، تنی چند از بزرگ‌ترین سخنوران ایرانی که در آذرآبادگان (آذربایجان) می‌زیسته‌اند، ساختارهایی را در زبان پارسی پدید آورده‌اند؛ برای نمونه خاقانی، سخن‌سرای بزرگ ایران یا جادوسخن جهان، نظامی که پنج‌گنج او یکی از شاهکارهای ادب ایران و جهان است و من گمان می‌کنم همین اندک بسنده‌است که نشان بدهد گفته‌هایی از این دست تا چه اندازه بی‌بنیاد است.»
این‌که جست‌وجو کنیم جسارت مدعیان و تجزیه‌طلبان داخلی و خارجی را وسوسه‌های یک قدرت سوم بیشتر کرده یا کوتاهی و سکوت خودمان، یک حرف است؛ این‌که این سکوت را چگونه و با چه شیبی بشکنیم، یک حرف دیگر. اما آنجا که با شاهنامه فردوسی به عنوان بخش مهمی از هویت ایرانی‌، تاریخ این سرزمین زیر سوال برده شود باید در اولین گام برای مدعیان، بخش سرگذشت فریدون شاهنامه را بخوانیم؛ شاید این گونه خاطرات استقلال یافتن کشورهای منطقه برای همه یادآوری شود.