با رشد روزافزون آموزش‌های اینترنتی، هوش مصنوعی و... ، چشم‌انداز آموزش تا سال 1430 و بعد از آن بسیار متحول خواهد شد

بوی ماه مهر، 30 سال دیگر

بیش از 300 سال است که آموزش مدرن از الگوی ثابتی پیروی می‌کند اما به نظر می‌رسد اکنون تحولی درحال شکل‌گیری است و این تحول در قرنی که در آن به‌سر می‌بریم ادامه خواهد یافت.

کد خبر: ۱۳۳۹۷۹۷

به لطف دسترسی روزافزون به اینترنت و فناوری‌های نوظهور، نحوه نگرش ما به موضوع آموزش، تغییر چشمگیری خواهد کرد.

تحولی که اتفاق می‌افتد درواقع شبیه چیزی است که در زمینه‌های مدیریت، اقتصاد و سرگرمی درحال رخ دادن است.

تقریبا به همان شیوه، آموزش نیز تکامل می‌یابد تا با تغییر شرایط سازگار شود. اما این‌که تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فناورانه چگونه شیوه تعامل کودکان، جوانان و بزرگسالان با مدرسه را متحول خواهد کرد، موضوعی است که اکنون جای بحث فراوان دارد.

از قرن نوزدهم تاکنون، سطح آموزش عمومی شاهد گسترش زیادی بوده است. در سال 1199شمسی/ 1820میلادی، فقط 12درصد از مردم جهان می‌توانستند بخوانند و بنویسند.

سال 1395/ 2016 اما این رقم برعکس شد؛ به‌طوری‌که در این سال فقط 14 درصد از مردم جهان بی‌سواد بودند. علاوه‌بر سواد اولیه، سطح کلی آموزش نیز به طور پیوسته در حال افزایش بوده است. از نیمه دوم قرن بیستم، تحصیلات متوسطه و بالاتر به طور قابل توجهی در سراسر جهان گسترش یافت.

بین سال‌های 1349/1970 تا 1399/2020، درصد بزرگسالان فاقد تحصیلات رسمی از 23 درصد به کمتر از 10 درصد، درصد افرادی که تحصیلات متوسطه ناقص داشتند از 16 درصد به 36 درصد و کسانی که دارای تحصیلات بالاتر از متوسطه بودند از حدود 3/3 درصد به 10 درصد افزایش پیدا کرد. باوجود این گسترش آموزش، الگوی آموزشی سنتی از قرن نوزدهم تاکنون بدون تغییر باقی مانده است.

این الگو شامل افرادی می‌شود که براساس سن (پایه‌های تحصیلی) تقسیم‌بندی می‌شوند، یک برنامه درسی استاندارد شامل موضوعاتی همچون (ریاضیات، علوم، هنر، علوم اجتماعی و ورزش) به آنها آموزش داده می‌شود و تحت ارزیابی (امتحانات کلاسی، آزمون‌ها و امتحان نهایی) قرار می‌گیرند. هرچند این الگو در طول زمان و با توجه به فناوری‌های جدید، تحولات سیاسی-اجتماعی و تغییرات اقتصادی مورد تجدید نظر قرار گرفته، اما ساختار آن تا حد زیادی دست نخورده باقی مانده است.

از آموزش از راه دور تا دوره‌ های آموزشی آزاد گسترده آنلاین

در ماه‌های گذشته، شیوع بیماری کووید 19 و تعطیلی مدارس ناشی از آن، محرک اصلی رشد آموزش آنلاین شد. اما روند تمرکززدایی از مدت‌ها قبل آغاز شده و کلاس‌های مجازی و آموزش آنلاین در دهه گذشته رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند.

گزارشی که در بهمن 1398/ فوریه 2020 از سوی پایگاه Research and Markets گردآوری شد، نشان داد تا سال 1404/2025، بازار آموزش آنلاین حدود 320 میلیارد دلار ارزش‌گذاری خواهد شد.

این رقم، نشان‌دهنده رشد 170درصدی نسبت به سال 1398/2019 است که در آن صنعت آموزش الکترونیک، نزدیک به 188میلیارد دلار آمریکا ارزش‌گذاری شد.

افزون بر این، بخش عمده این رشد با پیشرفت اقتصادی و افزایش جمعیت کشورهای در حال توسعه (به‌ویژه در آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی) تأمین خواهد شد.

در حال حاضر، آموزش آنلاین، وسیله‌ای مقرون به‌صرفه برای پاسخ به افزایش تقاضا برای آموزش در کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته می‌شود.

استفان ترینز، محقق نشریه World Education News & Reviews، در مقاله‌ای که در مرداد 1397/ آگوست 2018 نوشت، توضیح داد: «اشکال دیجیتالی آموزش که هنوز مراحل اولیه خود را طی می‌کنند، به احتمال زیاد در نهایت مانند مدل‌های سنتی آموزش از راه دور و خصوصی‌سازی آموزشی دنبال خواهد شد. هر دوی اینها به افزایش دسترسی به آموزش کمک کرده‌اند.

آموزش از راه دور امروزه نقش مهمی در دسترسی میلیون‌ها نفر از مردم کشورهای در حال توسعه به آموزش دارد. در حال حاضر دانشگاه‌های آموزش از راه دور در بنگلادش، هند، ایران، پاکستان، آفریقای جنوبی و ترکیه، مجموعا بیش از هفت میلیون دانشجو را پوشش می‌دهند.

موانع زیرساختی هنوز وجود دارد اما رشد دسترسی به اینترنت در چند دهه آینده با انفجاری در آموزش آنلاین همراه خواهد بود.

پیامد دیگر این تحول، گسترش دوره‌های آموزشی آزاد گسترده آنلاین(MOOCs) و سایر اشکال آموزش الکترونیک است که جایگزین آموزش از راه دور سنتی می‌شود.

بین سال‌های 1391/2012 تا 1397/2018 تعداد دوره‌های آموزشی آزاد گسترده آنلاین بیش از 683 درصد افزایش یافت و تعداد کل دانشجویان ثبت‌نام شده از 10 میلیون نفر (در سال 1392/2013) به 81 میلیون نفر رسید و تعداد دانشگاه‌های ارائه‌دهنده این دوره‌ها، از 200 دانشگاه به 800 دانشگاه افزایش یافت.

پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های 1399/2020 تا 1429/2050 تعداد افرادی که تحصیلات رسمی ندارند، از 10 درصد به 5 درصد جمعیت جهان کاهش پیدا کند.

با این حال، انتظار می‌رود تعداد افرادی که دارای تحصیلات ابتدایی و متوسطه هستند تا حد زیادی ثابت باقی بماند و تعداد افراد دارای تحصیلات متوسطه از 21 درصد به 29 درصد و افراد با تحصیلات بالاتر از متوسطه از 11 درصد به بیش از 18درصد برسد.

برنامه‌ های درسی جدید و شخصی‌ شده

ارزیابی‌های تشخیصی مبتنی بر هوش مصنوعی به احتمال زیاد جایگزین پایه‌های تحصیلی سنتی، آزمون‌ها و امتحانات به‌عنوان ابزار اصلی اندازه‌گیری پیشرفت دانش‌آموزان می‌شود.

به جای دادن کارنامه به دانش‌آموزان یا ارزیابی‌هایی که ممکن است دانش‌آموز در آنها رد یا قبول شود، ورود به سطوح جدید تحصیلی، مستلزم تکمیل شرایط خاصی خواهد بود.

سهولت ارتباط دانش‌آموزان با کلاس‌های درس نیز به این معناست که معلمان دیگر نیازی به حضور فیزیکی در کلاس ندارند.

تا سال 1429/2050 «معلم مجازی» به احتمال زیاد دارای شرح وظایفی واقعی خواهد بود! پیشرفت مداوم در زمینه هوش مصنوعی و رباتیک اجتماعی نیز احتمالا منجر به تشکیل کلاس‌هایی خواهد شد که آن را معلم‌های مجازی یا رباتیک و دستیاران آموزش هدایت می‌کنند.

از سوی دیگر، مدارس به احتمال زیاد از مطالعه موضوعات درسی جداگانه شامل ریاضی، علوم، زبان، ادبیات، مطالعات اجتماعی و غیره صرف‌نظر خواهند کرد و بیشتر به سمت فعالیت‌های یادگیری ترکیبی حرکت می‌کنند که در آنها چنین مرزهایی وجود ندارد.

به این ترتیب در آینده‌ای نه‌چندان دور، کودکان و نوجوانان سراسر جهان می‌توانند از یک فرآیند مشابه پیروی کنند: ورود به سیستم آموزش از هر نقطه‌ای در جهان و تشکیل گروه‌ها و انجام بازی‌هایی که توانایی‌های‌شان را توسعه می‌دهد.

استفاده روزافزون از ارزهای رمزنگاری‌شده نیز بر آموزش تأثیر می‌گذارد. رمزارزها می‌توانند ایجاد سیستم کاملا جدیدی از پاداش و مجازات را تسهیل کنند.

تا سال 1429/2050، بیشتر دانش‌آموزان در سراسر جهان دیگر نیازی به تحصیل فیزیکی ندارند. در عوض آنها می‌توانند از خانه خود، از یک اتاق مشترک در ساختمان محل زندگی‌شان یا از یک فضای اختصاصی در جامعه خود وارد سامانه شوند.

از آنجا به دانش‌آموزان سراسر جهان ملحق می‌شوند و در فعالیت‌های حل مسأله، تورهای مجازی و فعالیت‌های عملی شرکت می‌کنند.

تحول در آموزش بر بستر توسعه اینترنت

براساس گزارشی که در سال 1398/2019 از سوی اداره امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل با عنوان «چشم‌انداز جمعیت جهان در 2019» تهیه شد، پیش‌بینی می‌شود جمعیت جهان تا اواسط قرن فعلی به 9 میلیارد و 740 میلیون نفر برسد. همچنین طبق گزارش سال 1397/2018 اتحادیه بین‌المللی مخابرات سازمان ملل (ITU)، به دلیل رشد دستگاه‌های تلفن همراه و خدمات اینترنت ماهواره‌ای، 90درصد از جمعیت جهان تا سال 1429/2050 به خدمات اینترنت پهن‌باند دسترسی خواهند داشت.

این میزان شامل هشت میلیارد و 760 میلیون نفر است که 220 درصد نسبت به چهار میلیارد نفری که در حال حاضر به اینترنت دسترسی دارند، افزایش نشان می‌دهد. بخش عمده کاربران جدید از «کشورهای در حال توسعه» یعنی کشورهای آفریقا، آمریکای‌جنوبی و اقیانوسیه هستند.

با اتصال میلیاردها دستگاه تلفن همراه، تبلت و رایانه، دوربین‌ها، حسگرها، خانه‌ها و شهرها به اینترنت و اینترنت اشیا، فناوری‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی گسترش زیادی خواهد یافت.

همه اینها و پیشرفت‌هایی که در زمینه فناوری‌های زیستی ازجمله تولید نسخه‌های پیشرفته‌تری از نیورالینک ایجاد می‌شود بدان معناست که در اواخر این قرن، مردم قادر خواهند بود تمام کارها را با اتکا به رایانه، اما به روشی که نیازی به دستگاه ندارد، انجام دهند.

برای کسانی که ایده ایمپلنت‌های عصبی را ترسناک یا منزجرکننده می‌دانند؛ انجام کارهای رایانه‌ای همچنان با استفاده از عینک‌های هوشمند، لنزهای تماسی هوشمند و رایانه‌های پوشیدنی امکان‌پذیر خواهد بود.

فناوری‌های جدید واقعیت‌های جدید

در کنار دسترسی به اینترنت، فناوری‌هایی وجود دارد که آموزش را هرچه بیشتر مجازی، همه‌جانبه و کاربردی می‌کنند. این فناوری‌ها شامل واقعیت افزوده (AR)، واقعیت مجازی (VR)، فناوری لمسی، رایانش ابری و هوش مصنوعی (AI) است.

از پیشرفت در این فناوری‌ها برای پیشبرد آموزش استفاده خواهد شد. طبق تعریف، واقعیت افزوده به تعامل با محیط‌های فیزیکی که با کمک تصاویر و صداهای رایانه‌ای تقویت می‌شوند اشاره دارد و واقعیت مجازی شامل تعامل با محیط‌های شبیه‌سازی‌شده رایانه‌ای است. با این حال، تا سال 1429/2050، محیط‌های شبیه‌سازی‌شده و محیط‌های فیزیکی به‌سختی از یکدیگر قابل تشخیص خواهند بود.

این امر به لطف پیشرفت در فناوری لمسی که به فناوری تحریک حواس اشاره دارد، امکان‌پذیر می‌شود. در حال حاضر، این فناوری به تحریک احساس لمس و درک حرکت محدود می‌شود. اما انتظار می‌رود تا سال 1429/2050، فناوری لمسی، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی به گونه‌ای ترکیب شوند که قادر به ایجاد محیط‌های همه‌جانبه واقع‌گرایانه باشند.

این محیط‌ها پنج حس اصلی (بینایی، شنوایی، لامسه، چشایی، بویایی) و همچنین ادراک حسی - فشار، درد، دما و... را تحریک می‌کنند.

این برای دانش‌آموزان می‌تواند به معنای شبیه‌سازی‌هایی باشد که به آنها اجازه می‌دهد تا به لحظه‌ای از تاریخ قدم بگذارند و زندگی در زمان و مکان دیگری را با تدابیر ایمنی مناسب ببینند و احساس کنند.

فراموش نکنیم که تاریخ پر از لحظات خشونت‌بار است! این فناوری فراتر از محیط‌های مجازی خواهد بود و به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد تا از نقاط مختلف جهان دیدن کرده و حضور در آنها را تجربه کنند. حتی ممکن است این فناوری با میزبان‌های رباتیک دسترسی از راه دور همراه شود تا دانش‌آموزان بتوانند با محیط و مردم محلی تعامل فیزیکی نیز داشته باشند.

رایانش ابری همگام با افزایش دسترسی به اینترنت رشد خواهد کرد و به انفجار در حجم داده‌هایی که یک کلاس درس تولید می‌کند و به آن دسترسی دارد، منجر می‌شود.

وظیفه مدیریت این داده‌ها با الگوریتم‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی است و این فناوری‌ها، وظایف دانش‌آموزان، یادگیری داده‌ها و حفظ آنها توسط دانش‌آموزان را پیگیری و میزان پیشرفت آنها را ارزیابی می‌کند.