خنده كم‌خرج

بخش قابل‌توجهی از سریال‌ های خارجی حاوی صحنه‌های خشونت‌آمیزی هستند و برخی دیگر از آنها داستان‌های پیچیده‌ای دارند كه دنبال كردن جزئیات‌شان نیازمند توجه و توان ذهنی‌ است كه از حوصله یك آدم خسته خارج است.

در چنین شرایطی، بیشتر افراد تماشای یك سیتكام را انتخاب می‌كنند؛ گونه‌ای از سریال‌های كمدی كه مهم‌ترین ویژگی آن سادگی و سرگرم‌كننده بودن است.

سیتكام (sitcom) در واقع از سیت+كام تشکیل‌شده؛ سیت مخفف Situation (موقعیت) و كام مخفف comedy (كمدی) است و شاید بتوان سیتكام را كمدی موقعیت هم نامید.

در این گزارش به مهم‌ترین ویژگی‌های سیتكام اشاره می‌كنیم و نگاهی هم به تاریخچه آن می‌اندازیم.

دكور ساده و فیلمبر‌داری در استودیو

یكی از ویژگی‌های مشترك سیتكام‌ ها این است كه در لوكیشن‌ های بسیار محدود تولید می‌شوند و خبری از صحنه‌های باشكوه و حضور هنروران و... نیست. گروه سازنده معمولا در یك استودیو یا سوله، دكورهای محدودی می‌سازند و قصه سریال در لوكیشن‌ های ساده‌ای مانند خانه، محل كار، كافه یا رستوران می‌گذرد.

این ویژگی كمك زیادی به سازندگان سریال می‌كند تا كار را با سرعت بیشتری پیش ببرند و دیگر نیازی نیست وقت، انرژی و هزینه چندانی برای دریافت مجوز فیلمبرداری در خیابان یا ساخت دكورهای عظیم و گران‌قیمت صرف كنند.

ممكن است تصور كنید در چنین شرایطی، تكراری بودن لوكیشن‌ها برای بیننده سریال خسته‌كننده می‌شود اما تجربه سیتكام‌های موفق نشان داده پس از گذشت چند فصل از سریال، مكان‌هایی كه شخصیت‌ها در آن حضور دارند هم به‌نوعی به شخصیت تبدیل می‌شوند، مثلا كافه سنترال پرك در سریال «دوستان» به‌قدری محبوبیت پیدا كرد كه كافه‌هایی به همین نام در نقاط مختلف جهان راه‌اندازی شد.

اولویت ایده و فیلمنامه

این درست كه فیلمنامه اساس و شرط لازم برای موفقیت هر اثر نمایشی‌ای است اما در سیتكام این موضوع اهمیت دوچندانی دارد، چراكه بسیاری از جذابیت‌ های بصری، دكورهای عظیم و جلوه‌ های ویژه حذف‌ شده و این ایده است كه حرف اول را می‌زند.

سیتكام‌ ها معمولا یك قصه درام دارند كه در طول سریال ادامه‌دار است و به روابط عاطفی شخصیت‌ها می‌پردازد و در كنار آن، یك قصه مشخص و جداگانه هم برای هر قسمت در نظر گرفته می‌شود.

اینجا مهارت فیلمنامه نویس خود را نشان می‌دهد، چراكه باید در زمان بسیار محدود قصه‌ای بنویسد كه آغاز، میانه و پایان داشته باشد.

فیلمنامه‌نویسی سیتكام‌ها معمولا توسط گروه نویسندگان انجام می‌شود و گاهی از ایده‌ها و نظر خود بازیگران هم استفاده می‌شود.

سازنده (creator) سریال ــ كه می‌تواند بیشتر از یك نفر باشد ــ كسی است كه نظر نهایی را درباره فیلمنامه هر قسمت می‌دهد و ویرایش نهایی را به عهده دارد.

مدت‌زمان كوتاه

یكی از ویژگی‌های اصلی سیتكام، كوتاه بودن مدت‌زمان هر قسمت است. سیتكام‌های مشهور به‌طور متوسط از قسمت‌هایی بازمان ۲۰ تا ۲۳ دقیقه تشكیل می‌شوند كه چنین زمان كوتاهی، باسنت سریال سازی در ایران خیلی متفاوت است البته سازندگان سیتكام‌ها قسمت‌های ویژه‌ای هم به مناسبت‌های مختلفی مانند كریسمس، هالووین و... تولید می‌كنند كه ممكن است طولانی‌تر باشد.

كوتاه بودن قسمت‌های سریال باعث می‌شود بیننده با ریتم سریع‌تری مواجه شود و خیلی زود به موضوع اصلی هر قسمت پی ببرد. اینجا دیگر از مقدمه‌چینی‌های رایج خبری نیست و سازندگان در ابتدای هر قسمت ــ معمولا در همان سكانس اول ــ قصه اصلی را آغاز می‌كنند.

سكانس‌ها كوتاه‌تر پیش‌بینی می‌شود و حتی ممكن است شما با یك سكانس ۳۰ثانیه‌ای مواجه شوید. كوتاه بودن مدت قسمت‌های سیتكام برای بیننده هم اتفاق خوشایندی است، چون می‌تواند وقت‌های آزاد كوچكش را پر كند.

شخصیت‌پردازی دقیق

سیتكام‌ها چند شخصیت اصلی دارند كه به طور ثابت در همه قسمت‌ها حضور دارند و شخصیت‌های فرعی‌ای هم طراحی می‌شوند كه به فراخور موضوع و قصه می‌توانند در برخی قسمت‌های سریال حضورداشته باشند.

شخصیت‌ها یكی از اصلی‌ترین عواملی هستند كه بینندگان را به دنبال كردن ادامه سریال ترغیب می‌كنند.

سازندگان سیتكام‌ها هم این موضوع را می‌دانند و با بازخورد گرفتن از مخاطبان، درباره سرنوشت شخصیت‌ها تصمیم می‌گیرند. شخصیتی كه موردتوجه قرار نگیرد به‌مرور در سریال كمرنگ می‌شود و شخصیتی كه برای بیننده جذاب باشد، محوری‌تر می‌شود و فیلمنامه نویسان بیشتر به آن می‌پردازند.

استفاده از اصول روان‌شناسی هم معمولا در شخصیت‌پردازی سیتكام‌ها رواج دارد و سازندگان با توجه به این اصول، تلاش می‌كنند مجموعه متنوعی از شخصیت‌ها را با ویژگی‌های مختلف در سریال جای دهند تا مخاطبان بیشتری بتوانند شخصیت موردعلاقه خود را پیدا كنند.

استفاده از صدای خنده تماشاگران

بسیاری از افرادی كه برای اولین بار به تماشای یك سیتكام می‌نشینند، از صدای خنده‌ای كه بعد از شوخی‌های سریال گذاشته‌شده، ابراز نارضایتی می‌كنند و معتقدند این صدا آزاردهنده است.

این مشكل بعد از تماشای چند قسمت برطرف می‌شود و بیننده به این نتیجه می‌رسد كه این صدا برای منتقل‌شدن لحظات شوخی بسیار كمك‌كننده است، زیرا بعضی شوخی‌های سیتكام‌ها به‌قدری ظریف و دور از ذهن هستند كه ممكن است بدون صدای خنده، مخاطب اصلا نتواند آنها را كشف كند. جالب است بدانید در برخی سیتكام‌ها این صدای خنده واقعی است و ضبط سریال در مقابل تعدادی از بینندگان حاضر در استودیو اتفاق می‌افتد. البته در برخی سریال‌ها هم از افكت خنده استفاده می‌شود.

سیتكام چه تاریخچه‌ای دارد؟

۷۰ سال خنده!

تا قبل از آغاز دهه۱۹۵۰، كمدی موقعیت هنوز به تلویزیون راه نیافته بود و در نمایش‌های رادیویی دیالوگ محور خلاصه می‌شد. برخی منتقدان نخستین سیتكام تاریخ را «Pinwright’s Progress» می‌دانند كه در سال ۱۹۴۶ از شبكه بی‌بی‌سی بریتانیا پخش می‌شد. اما برخی دیگر هم معتقدند ویلیام آشر، فیلمنامه‌نویس و كارگردان آمریكایی كه در بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ حدود ۲۰سریال كمدی را كارگردانی كرد، درواقع خالق سبك سیتكام است.

سریال «I love lucy» مهم‌ترین اثر آشر محسوب می‌شود كه بسیاری آن را آغازگر سیتكام‌های فعلی می‌دانند. در پایان دهه ۱۹۸۰ نیز با آغاز نمایش سریالی به نام «ساینفلد»، تحولاتی جدی‌ درزمینه سیتكام ایجاد شد و این ژانر در بین بینندگان تلویزیونی به محبوبیت بالایی رسید.

از آن زمان تاکنون، سیتكام‌ها یكی از پرطرفدارترین گونه‌ها در میان سریال‌های تلویزیونی هستند و طرفداران دوآتشه‌ای هم دارند.

محمد وفایی - خبرنگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه جام جم