چالش مصرف داروهای گیاهی در کودکان

این جایگزینی اگر از مسیر درست و استاندارد صورت گیرد، می‌تواند به بهره‌مندی از ترکیبات طبیعی و گیاهی مؤثر منتهی شود. اما نکته منفی این ماجرا وقتی اتفاق می‌افتد که تجویز این ترکیبات دارویی بدون توجه به معتبربودن محل تهیه این داروها و نیز در نظر نگرفتن سن و شرایط فیزیکی بیمار صورت گیرد.

همین مسأله تیتر یکی از خبرهای هفته گذشته مبنی بر هشدار نسبت به مصرف خودسرانه داروهای گیاهی در کودکان زیر یک‌سال بود.

متأسفانه بسیاری از اوقات خانواده‌ها خود را مجاز می‌دانند از درمان‌های رایج گیاهی برای رفع عوارضی مثل اسهال، نفخ و یبوست در سنین بزرگسالی برای کودک نیز استفاده ‌کنند در حالی که استفاده از این داروها تا سن زیر دو سال نه‌تنها برای کودکان مجاز نیست بلکه چنین اشتباهی ممکن است به قیمت جان آنان تمام شود. این موضوع سبب شد با دکتر فریبا شیروانی، فوق‌تخصص عفونی اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت‌وگو کنیم.

آیا مصرف هر نوع داروى گیاهى را براى کودکان، حتى براى بیمارى‌هاى کم‌عارضه‌اى مثل سرماخوردگی، سرفه و حساسیت توصیه مى‌کنید؟

داروهای گیاهی از قدیم در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شد و قبل از تهیه داروهای شیمیایی کاربردهای وسیع درمانی داشته است. با پیشرفت فناوری، وضعیت درمان و دارو بسیار تغییر کرد و مصرف داروهای گیاهی تا حد زیادی کنار گذاشته شد اما با گذشت زمان گیاهان دارویی دوباره جای خود را باز کرده‌اند و اکنون رشته‌های طب سنتی و داروهای گیاهی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.

در حال حاضر شربت‌ها، قطره‌ها و داروهای موضعی فراوانی در بازار داروها وجود دارد و به تایید وزارت بهداشت هم رسیده‌است. در مواردی به‌جای داروهایی مانند دیفن هیدرامین می‌توان از داروهایی مانند پروسپان و توسیان و... استفاده کرد. ولی مصرف این داروها در سنین پایین ممکن است مشکل‌ساز باشد و پزشکان در مورد تجویز هر نوع دارویی در سن زیر شش ماهگی احتیاط می‌کنند. در سنین بالاتر برحسب نوع مشکل می‌توان از داروهای گیاهی استاندارد که به‌صورت صنعتی تهیه شده‌است استفاده کرد.

مقدار و زمان مصرف داروهاى گیاهى در کودکان با بزرگسالان چه تفاوت‌هایى دارد؟

مصرف داروها در کودکان برخلاف بزرگسالان براساس وزن و سن تغییر می‌کند و از سوی پزشک متخصص اطفال محاسبه می‌شود. این امر در بزرگسالان کمتر کاربرد دارد و در مواردی مانند نارسایی کلیه و کبد میزان دارو برحسب وضعیت بیمار تعیین می‌شود. داروهای گیاهی از نظر میزان مواد مؤثر درونشان استاندارد نیستند و تجویز آنها در حجم زیاد یا در سنین پایین یا همراه با مصرف سایر داروهای گیاهی باید کاملا حساب‌شده باشد. به همین دلیل، تجویز داروهای گیاهی در کودکان احتمال خطر بیشتری نسبت به بزرگسالان خواهد داشت.

داروهاى گیاهى معتبر و قابل توصیه را باید از چه مکان‌ها و در چه مواردى تهیه و استفاده کنیم؟

بسیاری از داروهای گیاهی در حال حاضر در فارماکوپه دارویی (کتاب دستورات دارویی) ما جا افتاده‌اند، به‌صورت وسیع از سوی پزشکان متخصص اطفال توصیه می‌شوند، شرکت‌های مختلف دارویی آنها را ارائه می‌کنند و در بسیاری از موارد مورد استقبال پدر و مادرها قرار می‌گیرند. البته باید دانست این داروها جای داروهای اصلی را که پزشک با دوز کافی تجویز می‌کند، نمی‌گیرد. برای مثال نمی‌توان از شربت گیاهی به‌جای آنتی‌بیوتیک در درمان سینوزیت استفاده کرد. از طرف دیگر داروهایی که در عطاری‌ها فروخته می‌شود ممکن است ناخالصی یا آلودگی داشته باشد و در مورد بچه‌ها نمی‌توان به آنها اعتماد کرد. داروهای قابل استفاده در کودکان همان فرآورده‌های گیاهی هستند که به‌صورت صنعتی تهیه شده و به‌صورت استاندارد از نظر دوز و داروی مؤثره در واحد حجم کنترل شده‌اند.

در صورت تایید مصرف برخى داروهاى گیاهى، شرایط نگهدارى و مصرف این داروها چگونه است؟

شرایط نگهداری داروها برحسب نوع آنها و ترکیب دارویی و حالت داروست که به‌صورت ضماد، قرص، شربت، تنتور (عصاره گیاهی غلیظی است که با خیساندن پوست، توت، برگ خشک یا تازه یا ریشه‌های یک یا چند گیاه در الکل یا سرکه ساخته می‌شود)، روغن و... در بازار وجود دارد و نمی‌توان یک قانون کلی برای همه آنها در نظر گرفت. بهتر است این داروها دور از نور خورشید و گرمای زیاد باشند و در صورت لزوم لازم است در یخچال نگهداری شوند.

عوارض خطرناک استفاده از داروهاى گیاهى در کودکان چیست؟

در کودکان با توجه به این‌که دوز داروها باید محاسبه شود مصرف زیاد داروهای گیاهی خطرناک است. از طرف دیگر ترکیباتی که به‌صورت ریشه، برگ، ساقه و... هستند ممکن است با میکروب‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا آلوده باشند و کودک را بیمار کنند. در ضمن نمی‌توان از این داروها به‌جای داروهایی که پزشک تجویز کرده‌است استفاده کرد. لازم است مصرف هر داروی گیاهی به اطلاع پزشک رسانده شود. مصرف همزمان داروهای شیمیایی و گیاهی نیز ممکن است مشکل‌آفرین باشد.

با مشاهده چه علائمى پس از مصرف داروها باید کودک را به مراکز درمانى منتقل کرد؟

در صورت مشاهده خواب آلودگی، ضایعات جلدی، استفراغ، بی‌قراری شدید، تب، اسهال، دردهای شدید عضلانی، رنگ‌پریدگی، ناتوانی در بلع و حرکت اندام‌ها، عدم پاسخ به محرک‌های محیطی، تشنج، دفع مدفوع و ادرار خونی، کبودی اندام‌ها، تنگی نفس، سرفه زیاد، دل درد و سردرد و سایر مواردی که قبلا در کودک مشاهده نمی‌شده است باید به پزشک مراجعه کرد.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم